منتهی‌الآمال

سؤال

کتاب منتهی الآمال از کیست و چه موضوع و محتوایی دارد؟

منتهی‌الآمال کتابی به زبان فارسی، درباره زندگانی چهارده معصوم(ع) است. این کتاب توسط شیخ عباس قمی محقق و محدّث به رشته تحریر درآمده است. این کتاب احوال و تاریخ زندگی معصومان(ع) و سیره اخلاقی آنها را به‌طور مبسوط بیان کرده است. مباحث كتاب منتهى الآمال به طور گزيده و مستند است و نثری روان دارد.

نویسنده

شیخ عباس قمی در سال ۱۲۹۴ قمری (۱۲۵۴ش) در قم متولد شد. وی برای تکمیل تحصیلات دینی در سال ۱۳۱۶ قمری به نجف رفت. آیت‌الله محمد کاظم یزدی صاحب العروه الوثقی، میرزا حسین نوری، محمدتقی شیرازی، سید حسن صدر کاظمی، سید ابوالحسن نقوی از اساتید او در نجف بودند.

عباس قمی عالمی پرکار بود و تألیفاتی در زمینه تاریخ، رجال، تراجم، علوم قرآن، اخلاق، ادعیه و دیگر علوم دینی نگاشته است. آثار او بیش از ۶۰ تألیف است. عباس قمی در سال ۱۳۵۹ قمری در سن ۶۵ سالگی در نجف وفات نمود و در حرم امام علی مدفون گردید.

کتاب منتهی الآمال نوشته
شیخ عباس قمی

معرفی و محتوا

این کتاب درباره زندگانى پيامبر اسلام و خاندان او به نگارش درآمده و يكى از بهترين و مستندترین كتاب‌ها در اين موضوع است. محدث قمى در اين كتاب از معتبرترين منابع روايات و گزارش‌هاى تاريخى، حديثى، رجالى، تفسيرى، تراجم، انساب و... استفاده كرده و گلچينى از روايات، كتب سيره و... را درباره چهارده معصوم(ع) گردآورى كرده است. وى براى استوارى متن، از سروده‌هاى شاعران و دستاوردهاى علماى لغت، صرف و نحو و دانشمندان علم نسب و جغرافى‌دانان نيز بهره گرفته است. علاوه بر اين‌كه مباحث كتاب منتهى الآمال به طور گزيده و مستند است، مشتمل بر نثرى روان، امروزى و داراى نوآورى‌هايى نسبت به كتاب‌هاى ديگر است، كه گوى سبقت را از ديگر تأليفات ربوده و از زمان تأليف، مورد توجّه علما و فضلا قرار گرفته است.

کتاب منتهی الآمال در اواخر دوران قاجار و اوایل دوره پهلوی نوشته شده است. از نکات مهم این کتاب، توجه به مباحث اخلاقی و سیره پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) است. در این کتاب علاوه بر حوادث تاریخ معصومان، مسائل اخلاقی امامان را هم بیان می‌کند.

جلد اول کتاب درباره پیامبر(ص) تا امام حسن(ع) است. جلد دوم از امام حسین(ع) تا امام صادق(ع) را دربرمی‌گیرد. و جلد سوم آن از امام هفتم تا امام دوازدهم را شامل می‌شود. شیخ عباس قمی برای تألیف این کتاب از منابع بسیاری استفاده کرده است از جمله کافی کلینی، ارشاد شیخ مفید، عیون اخبار الرضا، رجال کشی، الخرائج و الجرائح راوندی، بحارالنوار و جلاء العیون علامه مجلسی و نجم الثاقب محدث نوری.

چاپ

اين كتاب، از زمان نگارش آن (به سال 1350 ق) تاكنون ده‌ها بار به چاپ رسيده و به زبان‌هاى عربى، اردو و... نيز ترجمه شده و همواره مورد استقبال خوانندگان عام و خاص قرار گرفته است. كتاب منتهى الآمال در زمان حيات محدّث قمى چند بار به زيور طبع آراسته و كتاب نيز به وسيله ايشان تصحيح شده است.

این کتاب با تحقیق ناصر باقری بیدهندی در انتشارات دلیل ما در سال ۱۳۷۹ در سه جلد تجدید چاپ شد. پیش از آن، در سال ۱۳۷۱ با تصحیح سید ابوالحسن مرتضوی کرونی اصفهانی به طبع رسیده است. چاپ دیگر آن، توسط انتشارات هجرت در دو جلد در ۱۳۷۴، در قم است. منتهی الآمال تک جلدی را هم انتشارات اسلامیه چاپ کرده است.

مطالعه بیشتر

• کوشکی، فرشته، «بررسی و نقد کتاب منتهی الامال نوشته شیخ عباس قمی»، تاریخ‌نامه اسلام سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۹، شماره ۲.