مصباح الهدایة و مفتاح الكفایة

سؤال

آیا سند کتاب مصباح الهدایه، و مفتاح الکفایه، صحیح و معتبر است؟

کتاب مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه تألیف عز الدین محمود بن علی نطنزی کاشانی، متوفی سال ۷۳۵ هجری است که ترجمه و شرح کتاب عوارف المعارف نوشته شهاب الدین ابی حفص عمرو بن محمّد سهرودی متوفی سال ۵۶۳ هجری است. کتاب عوارف المعارف از کتب مورد توجه نزد علمای شیعه است، چون که سید بن طاووس که از علمای بزرگ شیعه است، از آن کتاب حدیثی را این چنین نقل می‌کند که: صاحب عوارف المعارف نقل کرده که پیامبر اکرم(ص) هر وقت به مسافرت می‌رفتند چند چیز به همراه خود می‌بردند که از آن جمله: آئینه و مسواک بود.

همچنین علامه مجلسی در کتاب بحار الانوار، جلد ۷۳، ص۲۳۹، حدیث ۲۱ و جلد ۹۷، ص۱۰۳، ذیل حدیث ۶ آن حدیث را از کتاب مزبور نقل نموده است.

همچنین مرحوم شیخ حرّ عاملی در کتاب شریف وسائل الشیعه از کتاب عوارف المعارف با واسطه حدیث مزبور را نقل کرده، و علامه طباطبایی هم چندین بار در کتاب سنن النبی از آن کتاب روایاتی را نقل نموده است.

و نقل حدیث این بزرگان از کتاب مذکور نشانه توجه به علماء این کتاب است، و مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، شرح این کتاب است. گرچه از احوالات و خصوصیّات نویسنده، اطّلاعات زیاد در دسترس نیست ولی آنچه که از همه مهم‌تر است این مطلب است که باید ببینیم مطالب آن کتاب و کتاب‌های دیگر چیست؛ اگر حرف درستی دارد بگیریم و عمل کنیم، و به فرموده امیر المؤمنین علی(ع) «انظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال. به مطالب گفته شده نگاه کن نه به گوینده»، و در جای دیگر می‌فرماید: «الحکمه ضاله کل مؤمن فخذوها و لو من أفواه المنافقین. حکمت گمشده هر مؤمنی هست، پس بگیرید آن حکمت را ولو این که از زبان منافقین باشد» اما نکته‌ای که بسیار مهم است آن است که از آنجایی که تشخیص صحت یا نادرستی این دو کتاب (اصل و شرح) به تخصص‌های ویژه‌ای نیازمند است بنابراین مطالعه آنها به همگان قابل سفارش نیست، لذا بهتر است از کتب معتبر و معروف که مؤلفان آن کاملاً مورد اعتماد هستند استفاده بفرمائید.

نتیجه اینکه: کتاب مورد سؤال شرح کتاب مورد توجّه عوارف المعارف است ولی از نویسنده آن اطّلاعات زیادی در دست نیست، بنابراین در رابطه با اعتبار یا عدم اعتبار آن باید هر یک از مطالبش جداگانه مورد بررسی قرار گیرد، همان‌طور که در مورد سایر کتب روایی وادعیه و غیره این گونه عمل می‌شود و این امر نیاز به تخصص ویژه دارد.

مطالعه بیشتر

• الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، ج۲۱، ص۱۲۳، ناشر: دار الاضواء بیروت، چاپ دوم، سال ۱۴۰۳.
• کشف الظنون، حاجی خلیفه، ج۲، ص۱۷۷، ۱ و ۱۱۷۸، ناشر: دار احیاء تراث عربی.