علت حرمت روزه عید فطر

سؤال

علت حرمت روزهٔ عید فطر چیست؟

این مطلب به قلمرو فلسفه احکام یا علل الشرایع مربوط می‌گردد که قلمرویی است دور از دسترس عقل آدمی، مگر مقداری که توسط وحی (قرآن) یا مفسّران وحی (سنّت معصومین) به ما ابلاغ گردیده است. اما در مورد حکمت تحریم روزه در دو عید فطر و قربان نکات ذیل به ذهن می‌رسد:

حفظ تعادل در جامعهٔ اسلامی

اسلام آیینی است که، به تعبیر قرآن، امّت وسط و دین اعتدال است. یکی از مصادیق این اعتدال برقراری نوعی موازنه میان دنیا و آخرت است. اگر این ویژگی دین اسلام را در کنار آن خصوصیت عام انسان قرار گیرد که همواره تمایل به افراط و تفریط و خروج از حدّ اعتدال دارد، می‌توان ربط میان این سخن و فلسفهٔ تحریم روزه در دو عید فطر و قربان را درک کرد. عظمت و بزرگی این دو عید به اندازه‌ای است که عیدبودن آنها نباید تحت‌الشعاع مسائل دیگر قرار گیرد؛ روزه‌گرفتن در این دو روز عظمت این دو عید بزرگ را کم‌رنگ می‌کند و شارع چون به این کاسته شدن عظمت این اعیاد راضی نیست دستور به تحریم داده است. در حدیثی از امام صادق (ع) به این مضمون اشاره شده است: «در روز عید فطر و عید قربان نباید روزه گرفت؛ چون رسول خدا (ص) گفت که این روزها روزهای خوردن و آشامیدن و شادی‌کردن است.

افزایش روحیه تعبد

وقتی انسان یک ماه را به دستور خداوند از خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب پرهیز کرده و دستورات مختلف روزه را رعایت کرده است، در پایان ماه رمضان نیز به دستور الهی و با تعبد و اطاعت بی‌چون و چرا در روز عید به خوردن و آشامیدن می‌پردازد. این خود عاملی در تثبیت روحیهٔ تعبد بنده در درگاه الهی است و نشان می‌دهد که مبنای اصلی برای بندگی تعبد است و تغییر در وظایف در آن تأثیری نباید داشته باشد.

روز جایزه

در روایتی آمده است که پیامبر اکرم (ص) روز عید فطر را «یوم الجوائز»، یعنی روز جایزه‌ها، نامیده است. در برخی روایات دیگر آمده که حرمت روزه در این دو روز، و نیز ایام دیگری که روزه در آنها حرام است مانند ایام تشریق و ایامی که شخص در سفر است، هدیه‌ها یا صدقات خداوند است بر بندگانش و سزاوار نیست که شخص هدیه خداوند را رد کند.

رد احسان شخص کریم خلاف ادب و ناپسند شمرده شده است؛ از امام صادق (ع) نقل شده است که مردی نزد رسول خدا (ص) رفت و گفت که ای رسول خدا، آیا در سفر روزهٔ ماه رمضان را بگیرم. پیامبر فرمود: نه. آن مرد گفت: ای رسول خدا، گرفتن روزه در سفر برای من آسان است. حضرت فرمود: «خدای عز و جل به مریض‌ها و مسافران در ماه رمضان صدقه داده و آن این است که به ایشان اجازه افطار داده است. آیا یکی از شما دوست دارد وقتی به کسی صدقه‌ای می‌دهد آن شخص صدقه را رد کند».

سازگاری آداب و اعمال خاص این روز با ممنوعیت روزه

آداب خاص این مهمانی ویژه خدا، که بعد از مهمانی ماه رمضان قرار دارد، با ممنوعیت روزه سازگاری دارد نه با روزه‌داری؛ مثلاً در روایات آمده که قبل از جمع‌شدن در فضای آزاد و صحرای باز برای اقامهٔ نماز عید فطر، از نعمت خرمای من تناول کنید و اگر دیگری هم مهمان شما بود به او هم اطعام کنید. این روایت به‌ضمیمهٔ فحوای آنچه که در مورد روزهٔ روز عرفه گفته شده، مبنی بر اینکه اگر روزه باعث ضعف و بی‌حالی برای خواندن دعاهای روز عرفه شود بهتر است روز عرفه را روزه نگیرد، این مطلب را می‌رساند که روزه‌نبودن در عید فطر حکمی مطابق با فطرت و معقول است.

روز مسرت و شادابی

در این که هر سال چند روز عید همهٔ مسلمان باشد منافع بسیاری وجود دارد؛ از جمله مسرت دل‌های مردم،[۱۱] که این غالباً با صله ارحام و ضیافت آنان و اطعام مستمندان و… همراه است، و این امور با صیام کمتر سازگار است. در پایان باز هم تأکید می‌کنیم که اینها فقط احتمالاتی است که به ذهن می‌رسد و فهم فلسف؟ واقعی احکام وقتی محقق می‌شود که از زبان معصومین بیان شده باشد.

[۱] بقره: ۱۴۳. [۲] قصص: ۷۷. [۳] نوری طبرسی، حاج میرزا حسین، مستدرک الوسایل، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، چاپ اول، ۴۰۷ هـ. ق، ج۷، ص۵۵۱. [۴] قَالَ النَّبِیُّ صإِذَا کَانَ أَوَّلُ یَوْمٍ مِنْ شَوَّالٍ نَادَی مُنَادٍ أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ اغْدُوا إِلَی جَوَائِزِکُمْ ثُمَّ قَالَ یَا جَابِرُ جَوَائِزُ اللَّهِ لَیْسَتْ کَجَوَائِزِ هَؤُلَاءِ الْمُلُوکِ ثُمَّ قَالَ هُوَ یَوْمُ الْجَوَائِز (ابن طاووس، إقبال الأعمال (ط - القدیمه)، ج‏۱، ص: ۲۸۲). [۵] شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص۲۳۹. [۶] خواندن نماز عید در زیر سقف کراهت دارد (امام خمینی، توضیح المسائل، مسئله ۱۴۴۴، ص۳۲۴). [۷] افطار کردن با خرما، قبل از نماز عید فطر مستحب است (امام خمینی، توضیح المسائل، مسئله ۱۴۳۹، ص: ۳۲۳). [۸] قَالَ کُلْ تَمَرَاتٍ یَوْمَ الْفِطْرِ فَإِنْ حَضَرَکَ قَوْمٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَطْعِمْهُمْ مِثْلَ ذَلِک‏ (ابن طاووس، إقبال الأعمال (ط - القدیمه)، ج‏۱، ص: ۲۸۱). [۹] مستحب است نماز عید فطر و قربان را بعد از بلند شدن آفتاب بخوانند (امام خمینی، توضیح المسائل، مسئله ۱۴۳۳و مسئله ۱۴۳۴، ص۳۲۳). [۱۰] تحریر الوسیله - ترجمه، ج۱، ص: ۵۵۵. [۱۱] ر.ک. ترجمه المیزان، ج۶، ص۳۳۹.