هدف از مباحث علمی در قرآن
سؤال
با وجود تاکید بر اینکه قرآن برای هدایت انسان‌ها به‌سوی خداوند نازل شده، بعضی از آیات قرآن به مباحث علمی پرداخته‌اند؛ هدف از وجود آیات علمی در قرآن کریم چیست؟
اهداف سه‌گانه‌ای برای مباحث علمی قرآن ذکر شده است: یک) هدف از نزول قرآن هدایت بشر بوده و مباحث علمی نیز در این راستا بوده است. دو) بیان مباحث علمی یکی از اهداف اصلی قرآن است. سه) مباحث علمی به شیوه سمبلیک بوده و ناظر به عالم واقعی و خارجی نیست.
هدف اول نزدیک‌ترین هدف به آنچه در قرآن بیان شده، معرفی شده است.
اهداف مباحث علمی در قرآن
- هدف اصلی قرآن هدایت بشر است، اما در راستای این هدف می‌توان از اشارات علمی نیز استفاده نمود؛ وقتی قرآن می‌فرماید: ﴿وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ؛ ما این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر همه چیز﴾(نحل:۸۹) مراد بیان همه چیزهایی است که مربوط به دین، در راستای هدف قرآن و هدایت بشر می‌باشد. استفاده از آیاتِ علمی نیز در راستای همین هدف است؛ مثلا در آیه ﴿اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّماواتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَها ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُسَمًّی﴾(رعد:۲) مسائل مختلفی از جمله برافراشته شدن بدون ستون آسمان‌ها را بیان می‌کند که عدّه‌ای به نیروی جاذبه حمل کردند و نیز مسئله حرکت خورشید و ماه را مطرح می‌کند. در آخر به یقین رسیدن را یکی از اهداف بیان مسایل علمی می‌داند: ﴿لَعَلَّکُمْ بِلِقاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ؛ این نشان‌ها برای این است که شما به لقاء پروردگارتان در قیامت ایمان پیدا کنید.﴾(رعد:۲) در آیه بعد اندیشیدن در خلقت آسمان و زمین و ... را هدف بیان این مسایل می‌داند: ﴿إِنَّ فِی ذلِکَ لآیاتٍ لِقَوْمٍ یتَفَکَّرُون؛ این‌ها برای این است که شما تفکر کنید و از نشانه‌های خداوند به وجودش پی ببرید﴾(رعد:۳)
پس اشارات علمی قرآن، در راستای هدف اصلیِ هدایت بشر به سوی خدا، دین و قیامت است.
- بیان مسائل علمی هدف اصلی است؛ زیرا همه علوم و معارف مورد نیاز بشر در قرآن وجود دارد. مسایل علمی نیز یکی از نیازهای اجتماعی می‌باشد: ﴿نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْءٍ؛ قرآن بیان‌کننده همه چیز است.﴾(نحل:۸۹)
- اشارات علمی قرآن به نحو سمبلیک و بر اساس فرهنگ زمان مطرح شده است. در قرآن این اشارات علمی، حالت معرفت‌شناختی یا حالت سمبلیک دارد و ناظر به عالم خارج نیست. این دیدگاه صحیح نیست؛ زیرا اگر قرآن صحبت از علم می‌کند، در حقیقت قصد گسترش معرفت بشر و توضیح واقعیت خارجی را دارد، در حدی که پیش‌گویی‌های علمی، اعجاز علمی به شمار می‌آید. بنابراین، هدف اصلی قرآن هدایت بشر است و باید از اشارات علمی قرآن استفاده کرد.