فهرست شروح صحیفه سجادیه
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
چند نمونه از شرح‌هایی که تا کنون بر صحیفه سجادیه نگاشته شده را نام ببرید و اجمالاً معرفی کنید.
فهرست شروح صحیفه سجادیه فهرستی از شروح و تعلیقه‌های مفصل یا مجمل، کامل یا ناقص، فارسی یا عربی با رویکردها و روش‌های متفاوت که بر کتاب صحیفهٔ سجادیه نگاشته شده‌اند. آقابزرگ تهرانی (۱۲۹۳-۱۳۸۹ق)، کتاب‌شناس و فهرست‌نگار شیعه، حدود ۴۷ شرح بر صحیفهٔ سجادیه را فهرست کرده است.[۱] برخی این شروح را افزون بر ۸۰ شرح دانسته‌اند.
شرح الصحیفة
شرحی عربی که به‌صورت تعلیقات مختصر توسط ابن ادریس حلی (درگذشتهٔ ۵۹۸ق)، فقیه مشهور شیعه، نگاشته شده است. این شرح اولین و قدیمی‌ترین شرح موجود صحیفه سجادیه به‌شمار می‌رود. مؤلف در تعلیقات خود عموماً معانی لغات مشکل را بیان کرده است.[۲]
شرح الصحیفة
یا الفوائد الشریفة فی شرح الصحیفة، شرحی عربی به‌صورت تعلیقات که توسط تقی‌الدین کفعمی (۸۴۰-۹۰۵ق)، صاحب کتاب مصباح، نگاشته شده است. کفعمی در کتاب بلدالامین خود تمام متن صحیفه را نقل کرده و حاشیه‌هایی توضیحی و لغوی بر آن افزوده و آن را الفواید الشریفة فی شرح الصحیفة نامیده است. در آخر آن نیز فهرستی از کتب دعا را درج کرده است. پس، الفواید الشریفة حاشیه‌ای جداگانه بر صحیفه نیست، بلکه قسمتی از بلدالامین کفعمی است. کفعمی غیر از این حاشیه، شرح دیگری نیز بر صحیفه داشته که از این شرح کامل‌تر و معروف‌تر بوده است. این شرح به الفواید الطریفه موسوم بوده که تاکنون نسخه‌ای از آن شناسایی نشده است.[۳]
الحدیقة الهلالیة
شرح عربی مزجی از شیخ بهایی (۹۵۳-۱۰۳۱ق) بر دعای چهل و سوم صحیفه سجادیه است. دعای چهل و سوم صحیفه دعایی است که امام سجاد(ع) آن را به هنگام دیدن هلال ماه می‌خوانده است. شیخ بهایی در این شرح به توضیح نکات نحوی، دقایق لغوی و مسائل نجومی مندرج در دعا پرداخته است. این کتاب بخشی از شرح کاملی است بر صحیفه با نام حدائق الصالحین که شیخ بهایی در دست تألیف داشته است. در این شرح هر یک از دعاها را در حدیقه‌ای با نام خاصی قرار داده است؛ مانند الحدیقة الاخلاقیة (شرح دعای مکارم الاخلاق) و الحدیقة التحمیدیة (شرح دعای اول صحیفه). از میان این حدیقه ها امروز فقط حدیقهٔ هلالیه در دست است. شیخ بهایی نگارش این شرح را در قزوین آغاز کرده و آن را در ابتدای جمادی الآخر ۱۰۰۳ق در کاظمین به پایان رسانده است.[۴]
حاشیة الصحیفة السجادیة
شرح عربی مختصر بر صحیفه سجادیه از میرداماد (درگذشتهٔ ۱۰۴۱ق) مشتمل بر بحث‌های لغوی و فلسفی است. در این شرح مطالبی هم در زمینه‌های رجالی و علوم هیئت آمده که میرداماد در این قسمت‌ها تفصیل بیشتری به مطالب خود داده است. این شرح شامل توضیح و بیان نکات و دقایق کلمات صحیفه سجادیه است. میرداماد این شرح را بعد از سال ۱۰۲۳ق، که سال اتمام کتاب دیگرش السبع الشداد بوده، نگاشته است.[۵] شرح الصحیفة السجادیة شرح ادبی، توضیحی، عرفانی و کلامی مفصلی بر صحیفه است که مسلماً بعد از سال ۱۰۴۲ق نگاشته شده، زیرا شارح ذیل دعای چهل و یکم (فی طلب الستر) در توضیح عبارت «لا تحمل علی میزان الانصاب عملی» می‌نگارد:«قد الف بعض اصحابنا المتاخرین فی هذالمعنی رسالة جیدة سماها میزان الاخرة استوفی الکلام فیها» که مصنف کتاب ملامحسن فیض کاشانی است و در سال ۱۰۴۲ق آن را تألیف کرده است. همچنین شارح مطالب بسیاری را از شیخ بهایی نقل می‌کند. مؤلف این شرح شناخته نشد اما در عطف نسخه در زمینه کاغذ ترنجی شکل واقف (سیدکاظم عصار) نوشته است:«شرح صحیفه میرزا حسن لاهیجی». که دلیلی برای رد یا تأیید آن یافت نشد؛ اما برخی اظهار داشته‌اند که چون لاهیجی در آثار خود به نقل صریح و ذکر اسامی دیگران نمی‌پردازد و در این شرح نیز از همین شیوه پیروی شده است ظاهراً شکی باقی نمی‌ماند که نسخه معرفی شده یکی از مجلدات شرح میرزا حسن لاهیجی است.
منابع
- ↑ الطهرانی، آقابزرک محمدمحسن بن علی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالأضواء، ج۱۳، ص۳۴۵-۳۵۹.
- ↑ الطهرانی، الذریعة، ج۱۳، ص۳۵۸؛ نیز: حکیم، سید محمدحسین، «کتاب‌شناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفهٔ سجادیه»، کتاب ماه دین، ش ۵۱-۵۲، دی و بهمن ۱۳۸۰ش، ص۱۰۵.
- ↑ الطهرانی، الذریعة، ج۱۶، ص۳۴۶-۳۴۷؛ نیز: حکیم، «کتاب‌شناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفهٔ سجادیه»، کتاب ماه دین، ش ۵۱-۵۲، ص۹۶-۹۷.
- ↑ الطهرانی، الذریعة، ج۶، ص۳۹۱؛ نیز: حکیم، «کتاب‌شناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفهٔ سجادیه»، کتاب ماه دین، ش ۵۱-۵۲، ص۱۰۶-۱۰۷.
- ↑ حکیم، سید محمدحسین، «کتاب‌شناسی تفصیلی شروح و ترجمه‌های صحیفهٔ سجادیه»، کتاب ماه دین، ش۴۹-۵۰، آبان و آذر ۱۳۸۰ش، ص۹۵.