دلایل موافقان تفسیر علمی قرآن

سؤال

دلایل موافقان تفسیر علمی قرآن چیست؟

روش تفسیر علمی در میان مفسران شیعه و اهل سنت رواج بسیار دارد. می‌توان گفت عدم استفاده از آن باعث نقصان در تفسیر می‌گردد. موافقان تفسیر علمی دلایلی برای استفاده از این نوع تفسیر بیان نموده‌اند:

دلیل اوّل؛ کشفیات و یافته‌های قطعی علمی، موجب روشن شدن معنای آیات می‌شود و این همان معنای اصطلاح تفسیر است. «تفسیر» یعنی تبیین و توضیح مفاد آیات و نیز بیان اهداف خداوند از آنها؛ بنابراین در بعضی آیات از یافته‌های علوم تجربی برای تفسیر استفاده می‌شود تا مفهوم آن‌ها روشن شود؛ مثلاً آیات اول سورهٔ حج و سورهٔ مؤمنون، مسئلهٔ مراحل جنینی در رحم مادر را بیان می‌کند؛ واژه‌های «مضغه»، «علقه»، «مخلقه»و «غیرمخلقه» که با مراجعه به یافته‌های علم پزشکی، معنای آن‌ها روشن می‌گردد.

یافته‌های علوم تجربی می‌تواند کمکی در روشن‌تر شدن آیات قرآن باشد. برخی معتقدند حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ آیه، اشاره به علوم تجربی دارد. این هنر تبیین و روشن کردن مفهوم آیات، از تفسیر علمی برمی‌آید. تفسیر علمی نیز همانند تفسیر قرآن به قرآن، موجب روشن شدن معنای آیات می‌شود. این اشکال که مسلمانان صدر اسلام اطلاعی از علوم تجربی نداشته‌اند و آیا این نوع آیات در آن زوان کاربرد نداشته است؟ لزوماً این‌گونه نبوده که مخاطبان قرآن در صدر اسلام، همهٔ مطالب آن را متوجه شوند؛ زیرا قرآن سطوح مختلف مردم را در نظر می‌گیرد. بعضی از آیات دارای مفهومی عمیق‌اند؛ مثلاً آیات اول سورهٔ حدید، ﴿هُوَ الْأَوَّلُ وَ اْلاخِرُ وَ الظَّاهِرُ و الباطن﴾ و نیز سورهٔ فاتحه، روایت داریم که این آیات را، مردم آخرالزمان خواهند فهمید؛ لذا با گذشت زمان و رشد علمی بشر، یک سری تعبیرها و تفسیرهای جدید برای فهم بهتر آیه‌ها به وجود می‌آید.

دلیل دوّم؛ یکی از ابعاد اعجاز قرآن، اعجاز علمی آن است. کشفیات جدید و قانون‌های ثابت شدهٔ علمی و یافته‌های قطعی تجربی می‌تواند اعجاز علمی قرآن را اثبات کند؛ قرآن حدود ۱۴۰۰ سال قبل مطلبی را بیان کرده است که بشر آن روز با توجه به علوم تجربی محدود آن دوران نمی‌توانست آن را بفهمد و بعدها این مطلب کشف شده است. این کشف می‌تواند نشان ‌دهنده اعجاز قرآن باشد؛ البته در این زمینه ادعاهای افراطی و نیز استفاده‌های غلط و مخالف نیز شده است.

فرهنگ علمی آن زمان به مواردی هم‌چون نیروی جاذبه، مسئلهٔ حرکت خورشید و جریان آن، حرمت شراب، زوجیت گیاهان، مراحل خلقت انسان، مسئلهٔ لقاح و آبستن شدن گیاهان و ابرها، و… نرسیده بود و امروزه علم آن‌ها را کشف کرده و این دلیلی بر اعجازِ علمیِ قرآن است.

دلیل سوم؛ اشارات علمی بالاتر و جلوتر از فکر بشر می‌تواند ایمان به قرآن و اسلام را در شنوندگان و یا مخاطبان آن عمیق‌تر و زیادتر کند. با این رویکرد گاهی اعجاز اثبات می‌شود و گاهی نمی‌شود. در مواردی که اعجاز اثبات نمی‌شود، شگفتی‌ها و اشارات علمی قرآن، نوعی شوق برای افراد، مخصوصاً اشخاص متخصص، ایجاد می‌کند و علاقهٔ آنها را به قرآن و دین زیادتر می‌کند.

دلیل چهارم: گاهی نکات علمی قرآن موجب جذب غیرمسلمان‌ها به طرف قرآن و اسلام می‌شود؛ پس تلاش در این زمینه، یک نوع ترویج اسلام است؛ چون برخی از افراد این راه را رفته‌اند و کتاب‌هایی هم در زمینهٔ اشارات علمی قرآن نوشته‌اند؛ مثلاً دکتر «موریس بوکای» فرانسوی، در کتاب تورات، انجیل، قرآن و علم، که چندین بار به فارسی و عربی ترجمه شده است، اعجاز علمی قرآن را با تورات و انجیل و علوم روز مقایسه نموده و ایمان خود را به قرآن ابراز کرده است. آیا درست است ما در این زمینه تلاش نکنیم و اعجاز علمی قرآن را بررسی ننماییم؟ ما می‌توانیم با بیان اعجاز علمی قرآن حقانیت و برتری آن را بر کتاب تورات و انجیل به اثبات برسانیم. ما باید از بُعد علمی قرآن، برای جذب دیگران به طرف اسلام و اثبات حقّانیت قرآن و اسلام استفاده کنیم. البته بسیاری از تفاسیر رایج و موجود ـ چه شیعی و چه سنی ـ از روش علمی استفاده نموده‌اند؛ مثل تفسیر نمونه و المیزان.