نزول قرآن در شب قدر یا روز بعثت

سؤال

با توجه به نزول آيات قرآن در ماه مبارك رمضان و همچنين نزول سوره علق در بعثت پيامبر اسلام(ص) در ماه رجب، ‌با توجه به نزول دفعي و تدريجي، چه توجيهي براي نزول این آيات وجود دارد؟

شبهه تعارض بین نزول قرآن در شب قدر و وقوع بعثت پیامبر قبل از آن، از قدیم مطرح بوده است و با توجه به این شبهه، اهل سنت، قائل به این هستند که به دلیل هم زمانی بعثت با نزول قرآن، بعثت نبی اکرم(ص) در ماه رمضان اتفاق افتاده است. اگر مراز از تلازم و همزمانی بعثت با نزول قرآن همراهی آن با نزول دفعی قرآن باشد، این شبهه واقع می شود، اما اگر مراد نزول تدریجی قرآن در بعثت و نزول دفعی آن در شب قدر باشد، دیگر تعارضی در بین نخواهد بود همانطور که نظر مشهور مفسرین این است که، نزول قرآن در شب قدر نزول دفعی بوده است.

تعارض بین نزول قرآن در شب قدر یا روز بعثت

شبهه تعارض بين نزول قرآن در شب قدر و وقوع بعثت پيامبر اكرم(ص) در بيست و هفتم رجب كه همراه با نزول آياتي از سوره علق بوده، از قدیم مطرح بوده است، به گونه‌اي كه باعث اختلاف در تعيين تاريخ بعثت گشته است.

در اين ميان، شيعه با استناد به روايات متعدد، معتقد است كه بعثت در روز ۲۷ رجب واقع شده است در حالي كه اهل سنت با استناد به ظهور آيات در نزول قرآن در ماه رمضان و هم زماني بعثت با نزول قرآن، وقوع بعثت را در ماه رمضان مي‌دانند.

عدم تلازم میان بعثت و نزول دفعی قرآن

اگر مراد از تلازم و همزماني بعثت با نزول قرآن، همراهي آن با نزول دفعي قرآن باشد، مشكل تعارض ایجاد می شود، اما اگر نزولي كه همزمان با بعثت بوده غير از نزولي باشد كه دو آیه ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَه الْقَدْرِ﴾ بدرستي که ما قرآن را در شب قدر نازل نموديم. و ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَه مُبَارَكَه﴾ بدرستي که ما قرآن را در شبي بابرکت نازل نموديم... . از آن بحث مي‌شود، ديگر تعارضي در بين نخواهد بود.

اقوال در نزول قرآن در شب قدر

• نظر مشهور در میان مفسرين اين است كه نزول قرآن در شب قدر، به معناي نزول دفعي آن مي‌باشد.
• فخر رازي مي‌گويد: در شب قدر هر سال به اندازه مقدرات و نياز آن سال آياتي نازل شده‌، كه در نقد اين قول گفته شده است، اگر چنين باشد بايد تعبير مستقبل مي‌آمد، مثلا مي‌فرمود: (نُنَزِله).
• مراد از نزول قرآن در شب قدر ابتداي نزول قرآن بوده است. در نقد اين قول گفته شده است، آيه دلالتي ندارد بر اينكه منظور از نزول قرآن يا سوره‌اي از آن در شب قدر اين است كه اولين آيه‌اش در آن هنگام نازل شده و قرينه‌اي هم كه بر اين معنا دلالت كند در كلام نيست.

با پذيرفتن نظر مشهور بين علما و مفسرين، مبني بر اينكه مراد از نزول در شب قدر، نزول دفعي قرآن باشد، دیگر مشکل تعارض برطرف می گردد، به این صورت که در روز بعثت آیاتی از قرآن به پیامبر اکرم(ص) نازل گردید و در شب قدر تمامی قرآن به حضرت نازل شد.

اقوال در چگونگی نزول دفعی قرآن

در اینکه نزول دفعی قرآن در شب قدر چگونه اتفاق افتاده است چند قول وجود دارد.

• شیخ صدوق قائل به این است که مراد از نزول دفعی قرآن در شب قدر، آگاهي دادن پيامبر(ص) به محتواي كلي قرآن است.
• ابوعبدالله زنجاني می فرماید: روح قرآن كه اهداف عالي قرآن است و جنبه‌هاي كلي دارد در آن شب بر قلب پاك پيامبر(ص) نازل و تجلي يافت.
• علامه طباطبايي مي‌فرمايد: اساساً قرآن داراي وجود و حقيقتي ديگر است كه در پس پرده وجود ظاهري خود پنهان است؛ قرآن در وجود باطني خود از هرگونه تجزيه و تفصيل عاري است نه جزء دارد و نه فصل و نه آيه و نه سوره، بلكه يك وحدت حقيقي به هم پيوسته و مستحكمي است كه در جايگاه بلند خود استوار و از دسترس همگان به دور است... لذا قرآن در شب قدر با همان وجود باطني و اصلي خود كه داراي حقيقت واحدي است، يكجا بر قلب پيامبر(ص) فرود آمد، سپس تدريجاً با وجود تفصيلي و ظاهري خود در فاصله زماني و در مناسبت‌هاي مختلف و پيش‌آمدهاي گوناگون در مدت نبوت نازل گرديد.

به هر حال نزول دفعي به هر كيفيتي كه بوده باشد، تعارضي با نزول آياتي از سوره علق در ۲۷ رجب و پيش از شب قدر ندارد. زيرا اين دو مقوله جدا از هم هستند، در روز بعثت نزول تدريجي است كه آغاز آن با آغاز بعثت و در غار حرا بوده، ولي در شب قدر، بحث از نزول كل قرآن به معناي خاص آن مي‌باشد.

مطالعه بيشتر

۱. معرفت، علوم قرآني، ص۷۱.

۲. علامه طباطبايي، الميزان، ج۲، ص۱۹.