خلق عظیم پیامبر(ص)
خلق عظیم در آیه ۴ سوره قلم درباره پیامبر یعنی چی؟
خداوند پیامبر اسلام را به‌جهت داشتن کامل‌ترین وجهِ اخلاق انسانی دارنده «خُلُق عظیم؛ اخلاق والا» خوانده است. علامه طباطبایی خلق عظیم را به معنای سجایای اخلاقی و برخی دیگر آن را به حسن خلق، خوش رفتاری و نرمی در رفتار تعبیر کرده‌اند. معانی دیگری نیز برای خلق عظیم نقل شده که آن را به دارنده دین یا تحملِ قومی که دیگران نمی‌توانند آن را تحمل کنند، دانسته‌اند.
پیامبر را دارنده صفات اخلاقی مانند صبر، گذشت، عفو، استقامت بر حق و تدبیر امور بر مقتضای عقل معرفی کرده‌اند. پیامبر همچنین از صفات بداخلاقی نیز دور بوده است. برخی محققان بروز همین اخلاقیات پیامبر را مصداق «خلق عظیم» تفسیر کرده‌اند.
متن آیه
| ﴿ | وَإِنَّکَ لَعَلَیٰ خُلُقٍ عَظِیمٍ
و راستی که تو را خویی والاست. قلم:۴ |
﴾ |
سجایای اخلاقی پیامبر(ص)
مهمترین تفسیر از خلق عظیم، سجایای اخلاقی است که استقامت بر حق، وسعت سخاوت، تدبیر امور، مدارا، تحمل بر مصائب، تواضع و عفو را شامل می‌شود.[۱]
خلق عظیم پیامبر برای این است که همه صفات نیک اخلاقی در او جمع است. مفسران «خلق عظیم» را دارنده صبر بر حق، بخشش وسیع و تدبیر امور بر مقتضای عقل، کوشش در یاری مؤمنان و ترک حسد و حرص معنا کرده‌اند.[۲] برخی خلق عظیم را دین معرفی کرده‌اند.[۳]
علامه طباطبایی خلق عظیم را به معنای سجایای اخلاقی دانسته است.[۴] یکی از مصادیقِ خلق عظیم را به معنای تحملِ قومی خوانده‌اند که دیگران نمی‌توانند آن را تحمل کنند.[۵] برخی خلق عظیم را به حسن خلق، خوش رفتاری و نرمی در رفتار تعبیر کرده‌اند.[۶] در رساله قشیریه در معنای خُلق عظیم آمده که جفای خَلق در او اثر نکند پس از آن که حق را بشناخت.[۷]
اخلاق اجتماعی پیامبر(ص)
شهید مطهری معتقد است دارای خلق عظیم بودن پیامبر، بیشتر ناظر به اخلاق اجتماعی ایشان است. او معتقد بود اخلاقی را که ناشی از عظمت روح باشد، اخلاق عظیم می‌گویند. و خداوند پیامبر را به سبب عکس‌العمل‌هایی که در مقابل کافران و مشرکان از خود بروز می‌داد به خلق عظیم یاد کرد.[۸]
پیامبر به تصریح قرآن از نظر نرمش و انعطاف، آنجا که باید از خود گذشت و نرمش نشان دهد، در حد اعلای این شیوه اخلاقی بود. وحی الهی، یکی از علل پیروزی پیامبر را عطوفت و مهربانی او می‌شمرد:[۹] ﴿به سبب رحمت خداست که تو با آنها اینچنین خوشخوی و مهربان هستی. اگر تندخو و سخت‌دل می‌بودی از گرد تو پراکنده می‌شدند.﴾(آل عمران:۱۵۹)
منابع
- ↑ قرشی، علی اکبر، احسن الحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱، ج۱۱، ص ۲۷۹.
- ↑ طَبرِسی، فضل بن حسن، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجم محمد بیستونی، بی‌جا، انتشارات آستان قدس رضوی، بی‌تا، ج۲۵، ص۲۱۲.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، قم، دار الحدیث، ۱۳۷۵، ج۳، ص۴۷۷؛ کاشانی، ملا فتح‌الله، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶، ج۹، ص ۳۶۹.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی، سید محمدباقر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۷، ج۱۹، ص ۶۱۹.
- ↑ فیض کاشانی، محسن، تفسیر الصافی، قم، مؤسسة الهادی، ۱۴۱۶ق، ج۷، ص۲۵۹.
- ↑ منتظری، حسینعلی، اسلام دین فطرت، تهران، نشر سایه، ۱۳۸۵، ص۳۶۶.
- ↑ ترجمه رساله قشیریه، قشیری، عبدالکریم بن هوازن، ترجمه عثمانی، حسن بن احمد، تصحیح فروزانفر، بدیع الزمان، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۴، ج۱، ص۳۹۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، ۱۳۹۰، ج۲۷، ص۵۸۳.
- ↑ سبحانی، شیخ جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق، بی‌تا، ج۷، ص۳۴۵.