اسراف در قرآن
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
موضع قرآن درباره پرهیز از اسراف چیست؟
اسراف حرام و از رفتارهای مذموم در قرآن است. در آیات زیادی درباره پرهیز از آن سخن گفته شده است. اسراف به معنای از حد خارج شدن است که در قرآن بیشتر در معنای هزینه اموال و مصرف بیش از اندازه آمده است. هرچند در معانی دیگر که نشان دهنده خارج شدن از اعتدال است هم آمده است.
مسرفین در قرآن شدیدا مذمت و نکوهش شدند و در کنار دروغگویان افرادی هستند که هدایت نمی شوند و خداوند آنان را دوست نمی دارد.
معنای اسراف
«اسراف به معنی تجاوز از حد و معیار در هر کاری است که از انسان سر بزند. و گاهی به خروج از اعتدال در مقدار خرج و مال و زمانی هم به چگونگی بذل مال و مورد آن اطلاق می‌شود.»[۱]
بر پایه شواهد فراوان در قرآن و حدیث، اسراف به هرگونه تجاوزکاری و زیاده‌روی گفته می‌شود. و عملی است که مورد خشم و انزجار خداوند متعال قرار می‌گرد. در قرآن کریم واژه «اسراف» و مشتقات آن ۲۳ مرتبه بکار رفته است که در هر مورد، مفهومی ویژه دارد. در برخی موارد مقصود از اسراف جنبه‌های اخلاقی، عقیدتی و تجاوز از حدود الهی است، و در مواردی جنبه مالی را شامل می‌شود.
كلمه اسراف كلمه بسيار جامعى است كه هر گونه زياده‌روى در كميت و كيفيت و بيهودهگرايى و اتلاف و مانند آن را شامل می‌شود.[۲]
ملا احمد نراقی در کتاب فقهی عوائد الایام معنای لغوی اسراف را تجاوز از حد می‌داند.[۳]
اسراف در مال و زیادی‌روی در مصرف
از مهمترین معانی اسراف در قرآن، زیاده‌روی در مصرف مال و هزینه آن است به صورتی که از حد اعتدال خارج شود. در قرآن پس از ذکر نعمت‌هایی مانند باغ‌ها و میوه‌ها و زیتون و خرما و انار و... می‌گوید اسراف نکنید.[۴] مفسران گفته‌اند استفاده از اين ميوهها و غلات از آن حدى كه براى معاش شما صالح و مفيد است تجاوز مكنيد، درست است كه شما صاحب آن هستيد و ليكن نمی‌توانيد در خوردن آن و بذل و بخشش از آن زياده‌روى كنيد، و يا در غير آن مصرفى كه خدا معين نموده به كار بزنيد مثلا در راه معصيت خدا صرف نماييد. و همچنين فقيرى كه از شما میگيرد نمیتواند در آن اسراف نموده مثلا آن را تضييع كند.[۵] در جای دیگر قرآن می‌فرماید بخورید و بیاشامید اما اسراف نکنید.[۶] مفسران گفته‌اند در خوردن و نوشيدن از حد ميانه‌روى خارج نشويد.[۷]
در آیه‌ای انفاق بیش از حد را هم اسراف نامیده است. وقتی انفاق از حد خارج شود نسبت به انفاق‌شونده و انفاق‌کننده هر دو عوارض سوء و زیانبار خواهد داشت؛ به این جهت است که قرآن مجید وقتی در آیه ۶۷ از سوره فرقان ویژگی‌های مؤمنان و بندگان واقعی را برمی‌شمارد؛ یکی از آن ویژگی‌ها را این گونه معرفی می‌فرماید:«کسانی هستند که هرگاه انفاق کنند نه اسراف می‌کنند و نه سخت‌گیری، بلکه در میان این دو اعتدالی دارند.».[۸] برخی آیه ۱۴۱ سوره انعام را در مورد اسراف در انفاق می‌دانند.[۹]
مفسران مصداق اسراف در مال را سه گونه دانسته اند: نخست آنكه مصرف مال، به هدر دادن و تلف كردن آن بيانجامد، آنكه مصرف كردن بيش از نياز فرد باشد، آنكه مصرف، از شأن طرف خارج باشد.[۱۰]
تبذیر
گاهى قرآن براى نكوهش از «اسراف» از كلمه «تبذير» كه به معنى «بخشش مال به صورت بيهوده است» استفاده مى‌كند.[۱۱] در قرآن آمده است: ﴿وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا؛ و هرگز اسراف و تبذیر مکن﴾(اسراء:۲۶)
اتراف
خطرناك‌ترين مصاديق اسراف، افراط در رفاه‌طلبى، لذّت‌جويى و تجمّل‌گرايى است كه در قرآن از آن، با عنوان «اتراف» ياد شده است.[۱۲]
گستردگی معنای اسراف
اسراف در قرآن تنها به معنای زیادی‌روی در مصرف خوراک و مال نیست؛ بلکه معنای وسیع تر و با اهمیت تری دارید و هرگونه تعدی و تجاوز از از مسیر میانه روی و اعتدال را اسراف می گویند. اسراف تجاوز از حد قانون آفرينش و قانون تشريع است.[۱۳]
قرآن تجاوز و انتقام‌جوئی در قتل را مردود دانسته و از آن به اسراف تعبیر کرده است.[۱۴] در قرآن اسراف در نفس هم آمده[۱۵] است که به معنای تعدى بر نفس و جنايت كردن و ارتكاب گناه است.[۱۶] اسراف بر نفس، تجاوز بر نفس است با ارتكاب گناهان و ترك واجبات به طورى كه نفس را در معرض هلاكت قرار میدهد.[۱۷]
قوم لوط در قرآن به مسرفین توصیف شده است.[۱۸] از این جهت که اين عمل تجاوز و انحراف از قانون فطرت است.[۱۹] و از حدود الهى قدم بيرون گذاردهاند. و ممكن است اين جمله اشاره به آن باشد كه آنها نه تنها در مورد غريزه جنسى راه اسراف را می‌پيمودند، بلكه در همه چيز و همه كار گرفتار چنين انحراف و زياده‌روى بودند.[۲۰] ارضاى شهوت از غير راه طبيعى، اسراف است.[۲۱]
قرآن مسرفین را کسانی می‌داند که در زمین فساد می‌کنند و به اصلاح‌گری نمی‌پردازند.[۲۲] و کسانی که در اضطرار خدا را می‌خواهند و در آسودگی غافل می‌شوند مسرف خوانده شده‌اند.[۲۳]
برخی مفسّران گفتند مراد به«اسراف»، تعدّى است از حلال به حرام.[۲۴]
جایگاه مسرف
اسراف کردن آثار زیانباری در افراد می‌گذارد. قرآن مجید در آیات زیادى شدیدا مسرفان را محکوم کرده است.[۲۵] مسرفان محروم از هدایت هستند.[۲۶]و هلاک می شوند.[۲۷] و سزای بدی در آخرت می‌بینند[۲۸] و عاقبت آنها دوزخ است.[۲۹] از آیات قرآن معلوم می‌شود که انسان تا در مسیر اسراف و ظلم است خدا او را هدایت نمی‌کند زیرا در ظلم و اسراف هدایت نیست.[۳۰]
قرآن فرعون را از مسرفین می‌داند.[۳۱] مفسران از مهمترين امورى كه زمينه گمراهى را فراهم مى‌سازد اسراف می دانند.[۳۲]
مطالعه بیشتر
- تفسیر موضوعی، جامعه در قرآن، آیت الله جوادی آملی.
- وسائل الشیعه، ج۲۱، باب استحباب اقتصاد و در نفقه.
منابع
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات راغب، ذیل کلمه سرف.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج۶، ص: ۱۴۹.
- ↑ سید محمدکاظم رجایی، مهدی خطیبی، معیارهای فقهی اسراف، اقتصاد اسلامی سال دوازدهم بهار ۱۳۹۱، شماره ۴۵.
- ↑ سوره انعام آیه ۱۴۱.
- ↑ علامه طباطبایی، ترجمه تفسير الميزان، ج۷، ص: ۵۰۱.
- ↑ سوره اعراف آیه ۳۱.
- ↑ طبرسی، ترجمه تفسير مجمع البيان، ج۹، ص: ۸۸.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۵، ص۱۵۱.
- ↑ قرائتی محسن، تفسير نور، ج۲، ص: ۵۶۷.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج۲، ص۴۱۶.
- ↑ سبحانى، شیخ جعفر، منشور جاويد، ج۱۳، ص۲۲۷
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، الگوى مصرف از نگاه قرآن و حديث، ص۴۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج۱۵، ص: ۳۰۷.
- ↑ سوره اسراء آیه ۳۳. سوره مائده آیه ۳۲.
- ↑ سوره زمر آیه ۵۳.
- ↑ علامه طباطبایی، ترجمه تفسير الميزان، ج۱۷، ص: ۴۲۳.
- ↑ قرشی، علی اکبر، تفسير احسن الحديث، ج۹، ص: ۳۱۱.
- ↑ سوره اعراف آیه ۸۱.
- ↑ علامه طباطبایی، ترجمه تفسير الميزان، ج۸، ص: ۲۳۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه، ج۶، ص: ۲۴۴.
- ↑ قرائتی، تفسير نور، ج3، ص: 108
- ↑ سوره شعرا آیه ۱۵۱ و ۱۵۲.
- ↑ سوره یونس آیه ۱۲.
- ↑ الرازي، ابوالفتوح، روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن، ج۸، ص۱۷۵.
- ↑ داوود الهامی، اسراف و تبذیر، یک آفت جهانی، ماهنامه مکتب اسلام ۱۳۷۶، شماره ۴.
- ↑ سوره غافر آیه ۲۸ و ۳۴.
- ↑ سوره ذاریات آیه ۳۴. سوره انبیا آیه ۹۶.
- ↑ سوره طه آیه ۱۲۷.
- ↑ سوره غافر آیه ۴۳.
- ↑ قرشی، سید علی اکبر، تفسير احسن‌الحديث، ج۳، ص۴۲.
- ↑ سوره یونس آیه ۸۳. سوره دخان آیه ۳۱.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۲۲.