خودشناسی
خودشناسی چیست؟
جایگاه و اهمیت
خودشناسی در مکتب‌های مادی و غیر مادی مورد بحث قرار گرفته است. در مکاتب مادی، خودشناسی مورد توجه قرار گرفته تا انسان بتواند استعدادهای خودش را شناخته، از آن بیشترین فایده و لذت مادّی را ببرد؛ ولی در مکتب‌های الهی، به ویژه اسلام، خودشناسی از آن جهت مورد توجه قرار گرفته که می‌تواند سعادت مادی و معنوی انسان را تأمین کند.
پرداختن به خودشناسی، پیشنیه‌ای طولانی داشته که در آثار تاریخ‌نویسان باستان به آن اشاره شده است. برای نمونه بر سردر یکی از معابد در یکی از شهرهای باستانی یونان نوشته شده بود «خود را بشناس!»، که این کلام در دوره سقراط و فیثاغورث مبنای فلسفه یونان قرار گرفت.[۱]
همه حکیمان، اولیاء، پیامبران و امامان(ع) سفارش به خودشناسی کرده‌اند. مکتب‌های آسمانی، به ویژه اسلام که ریشه در وحی و الهام دارد، شناختی را از انسان ارائه می‌دهند که واقع بینانه تر و شامل همه ابعاد وجودی او است.
انواع
برای خودشناسی، انواع گوناگونی مانند نوعی، اخلاقی، فطری، انسانی و عارفانه ذکر کرده‌اند، که یکی از مهمترین آنها خودشناسی اخلاقی است.
خودشناسی اخلاقی
خودشناسی اخلاقی یعنی شناخت انسان از آن نظر که دارای استعدادها و نیروهایی برای تکامل خود است.[۲] خودشناسی یعنی شناختن استعدادها، گرایش‌ها، بینش‌ها، و سرمایه‌هایی که خداوند در اختیار انسان گذاشته است. خودشناسی به پاسخ به این سه سؤال می‌پردازد که چه بوده‌ایم، چه شده‌ایم و چه باید بشویم.
محورها
برای رسیدن به خودشناسی اخلاقی، لازم است اصول و محورهایی را رعایت کرد، که برخی از آنها چنین است:
- خودکاوی و اندیشه در خود؛
- شناخت استعدادهای مثبت و منفی؛
- مغرور نشدن از صفات مثبت و ناامید نشدن از صفات منفی؛
- شناخت علاقه‌ها و گرایش‌های خود؛
- شناخت ارزش خود، کرامت، فضیلت انسانی و مقام خلیفه اللهیِ انسان.
جستارهای وابسته
مطالعه بیشتر
- به سوی خودسازی، محمدتقی مصباح یزدی، قم مؤسسه امام خمینی.
- خودشناسی برای خودسازی، محمدتقی مصباح یزدی، مؤسسه در راه حق.
- عوامل کنترل غرائز، حسین مظاهری، تهران مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر.
- خلاصه معراج السعاده، شیخ عباس قمی، مؤسسه در راه حق.
- اصول و روش‌های تربیت در اسلام، سید احمد احمدی، مؤسسه انتشارات جهاد دانشگاهی (ماجد).