همگانی بودن یا نبودن عذاب قبر

سؤال

آیا عذاب قبر همگانی است، یا برخی استثنا شده‌اند؟

منابع اسلامی، اشاره‌ای بر عذاب و فشار قبر برای انبیا و امامان معصوم(ع) وجود ندارد؛ زیرا این افراد گناهی ندارند و دلیلی بر عذاب آن‌ها وجود ندارد. شهیدان نیز از پرسش و پاسخ در قبر معاف شده‌اند؛ پیامبر خدا(ص) در پاسخ به این پرسش که چرا شهید در قبر، مورد امتحان و آزمایش قرار نمی‌گیرد؟ چنین پاسخ داد که همان برق‌های شمشیر که بر سرش فرود می‌آیند، کفایت می‌کند.

از برخی روایات چنین بر می‌آید که عذاب و فشار قبر را برای مؤمن نمی‌دانند؛ امام صادق(ع) در پاسخ به یکی از شاگردانش به نام ابوبصیر، فشار قبر را برای مؤمنان ندانست.

برخلاف این روایات، از ظاهر برخی روایات، به‌دست آورده‌اند که فشار قبر همگانی است؛ پیامبر اسلام(ص) پس از خاک سپاری جنازه یکی از صحابه به نام سعد بن معاذ، فشار قبر را برای همگان دانست و گفت اگر کسی از فشار قبر، رهایی می‌یافت، سعد بن معاذ از آن افراد بود.

امام صادق(ع) در پاسخ به این سوال که آیا فردی از فشار قبر، رهایی می‌یابد؟ افراد بسیار اندکی را نجات یافته از عذاب قبر دانست.

علامه مجلسی از عالمان بزرگ شیعه در جمع این روایات معتقد است که مراد از فشار قبر نداشتن مومنان، عذاب و فشار شدید است. او همچنین راه‌حل دیگری نیز بیان می‌دارد که مؤمن، فشار قبر تنبیهی و از باب غضب الهی ندارد؛ بلکه اگر فشاری دارد به سبب لطف و کفارهٔ گناهان او است. علامه مجلسی این حدیث را شاهد بر این مطلب می‌آورد: «فشار و عذاب قبر برای مؤمن، کفارهٔ (تاوان) کارهایی است که انجام داده است».

علامه مجلسی معتقد است کسانی که از امام علی(ع) پیروی کرده، از دشمنانش بیزاری جسته، حلالش را حلال و حرامش را حرام داشته‌اند. این افراد گناهانی داشته‌اند که موفق به توبه نشده‌اند، خداوند آنها را در برزخ، عذاب می‌کند تا در قیامت پاک شوند.

مواردی در رفع عذاب قبر

قانون کلی عذاب و فشار قبر بیان شد؛ اما باید دانست که برخی افراد، به تصریح برخی روایات، از عذاب قبر معاف شده‌اند. نیز برخی از کارهای خوب و مرگ در برخی از ساعات، سبب کاهش یا آمرزش فشار قبر می‌شود.

رقیّه دختر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از کسانی است که رسول خدا (صلی الله علیه وآله) برایش، طلب بخشش از عذاب قبر فرمود و خداوند هم او را رهایی بخشید.

فاطمه بنت اسد، مادر امام علی (علیه السلام) نیز با دعای پیامبر (صلی الله علیه وآله) و تدفین در پیراهن مبارک او، شامل آمرزش عذاب قبر شد.

افراد ذیل نیز از عذاب و فشار قبر معاف هستند:

• کسانی که چهل نفر یا بیشتر به خوبی او شهادت دهند و از خداوند برای او طلب مغفرت کنند.

• کسانی که رکوع نمازشان کامل و تمام باشد.
• افرادی که در هر شب جمعه سورهٔ نساء بخوانند.
• کسانی که بر خواندن سورهٔ زخرف مداومت دارند.
• اهل نماز شب.