ثواب اختراع مخترعان غیر مسلمان
آیا اعمال خیر و اختراعات افراد غیر مسلمان، مورد قبول خداوند قرار می‌گیرد؟
اختراع، اعمال و رفتار نیک غیر مسلمانان براساس حسن و قبح ذاتی، عمل درست و خوب است، اما ثمره داشتن آنها برای غیرمسلمانان، بستگی به خود آنها دارد. گاه نامسلمانی افراد از روی لجاجت است و شخص با آگاهی و علم، حقیقت را انکار می‌کند؛ در این صورت عمل نیک این افراد، پاداشی نخواهد داشت. اما اگر کفر و نامسلمانی از روی ندانستن باشد؛ در این صورت اعمالِ خوبِ شخص پذیرفته می‌شود.
برخی معتقدند فرقی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست و هر کس عمل صالح و خیری انجام دهد، نظیر نیکی به خَلق و خدمات بهداشتی، مستحق پاداش از جانب خداوند است. اینان معتقدند خداوند میان موجودات تبعیض قائل نمی‌شود. پیامبر در مورد مشرکی مانند حاتم طائی که از روی انسان دوستی، کارهای خیر انجام داده بود، به فرزندش گفت: «خداوند عذاب را به دلیل سخاوت، از پدرت دور نمود».[۱]
نقش فاعل در خوب بودن فعل
خوب و بد بودن دارای دو بُعد است:
- حسن و قبح فعلی یعنی اثر سودمند یا زیان‌بار یک عمل یا رفتار در جامعه. این حسن و قبح فعلی به خود عمل مربوط می‌شود.
- حسن و قبح فاعلی که عبارت است از منسوب بودن عمل به شخص فاعل و انگیزه‌های او که موجب آن عمل شده است.[۲] حسن و قبح فاعلی به چگونگی انجام عمل از سوی فاعل مربوط می‌شود.
برای این‌که یک عمل، خیر و مستحق دریافت پاداش باشد، سودمند بودن عمل به تنهایی کافی نیست، گرچه اهمیتش انکارناپذیر است. باید توجه داشت فاعل با چه نیت و هدفی اقدام به انجام عمل کرده است. اگر دارای نیت و هدف خیر باشد، عمل نیز خیر است یعنی حُسن فاعلی هم دارد.[۳] اعمال از جهت ظاهر ممکن است شبیه هم باشند یا حتی یکی از آن دو با ارزش‌تر و بزرگ‌تر به نظر آید ولی انگیزه و نیت است که اعمال را از هم جدا می‌کند.[۴]
تفاوت میان مخترعان غیر مسلمان
همه کافران برابر نیستند، گاهی کفر از روی عمد و لجاجت است که در این صورت شخص کافر با آگاهی و علم، حقیقت را انکار می‌کند و کفر می‌ورزد. عمل خیر چنین کافری پاداش نخواهد داشت.
اما گاهی کفر از روی جهل و ندانستن است و هیچ‌گونه دشمنی وجود ندارد. در این صورت عمل خیر شخص کافر پذیرفته می‌شود و این شخص نزد خداوند عذر خواهد داشت. علاوه بر این‌که اگر عملی با نیّت خیر و به منظور خدمت به بشریت از شخص کافر صادر شود در این صورت هم خداوند عمل شخص را نادیده نمی‌گیرد.
پیامبر در مورد مشرکی مانند حاتم طائی که از روی انسان دوستی، کارهای خیر انجام داده بود، به فرزندش گفت: «خداوند عذاب را به دلیل سخاوت از پدرت دور نمود».[۱]
نظرات دیگر
دو دیدگاه دیگر نیز در این مسئله وجود دارد:
- برخی معتقدند هیچ فرقی میان مسلمانان و غیرمسلمانان نیست و هر کس عمل صالح و خیری انجام دهد، نظیر احسان به خلق، خدمات بهداشتی، مستحق پاداش از جانب خداوند است. این گروه برای ادعای خود دو نوع استدلال عقلی و نقلی می‌آورند. اینان معتقدند خداوند بین موجودات تبعیض قائل نمی‌شود. به همین خاطر عدالت خداوند اقتضا می‌کند که به هر فردی ـ مسلمان یا غیر مسلمان ـ اگر عمل نیکی انجام داد پاداش دهد. همچنین حسن و قبح اعمال، واقعی و ذاتی است نه قراردادی. این افراد در بیان دلیل نقلی، آیاتی را به عنوان نمونه آورده‌اند که در آنها، اصل، عدم فرق و تبعیض میان انسان‌ها، در پاداش داشتن برای عمل خیر است.
- گروه دیگری معتقدند اکثر قریب به اتفاق مردم، اهل جهنم هستند و باید مجازات شوند. این گروه چنین استدلال کرده‌اند که در صورتی که خداوند کارهای نیک غیر مسلمانان را بپذیرد، پس مسلمان با غیرمسلمان تفاوتی نمی‌کند؛ و اگر فرقی بین مسلمان و غیرمسلمان نباشد اصلاً اسلام و ایمان اثر نخواهد داشت و بی‌فایده می‌شود. این گروه همچنین به آیات و روایاتی استدلال می‌کنند که در آنها، عمل کافر غیرمقبول شمرده شده است.
منابع