إن مع العسر یسرا
تفسير آيه «إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» چيست؟ آيا منظور اين است كه بعد از هر سختی آسانی هست يا همراه هر سختی آسانی هست؟
هر دو مورد درست می‌باشد هر چند به نظر می‌رسد تفسیر دوم بهتر باشد به دلیل کلمۀ "مع" که معیت و همراهی را می‌رساند.
ابتدا باید گفت که در مورد خود آیه اختلاف وجود دارد که آیا تاکید آیۀ قبلی است[۱] و یا اینکه خود، جمله‌ای جداگانه و مستقل می‌باشد،[۲] که البته بیشتر مفسرین قبول دارند که تاکیدی است برای آیۀ قبلی.[۳]
نکتۀ دیگری که در این دو آیه قابل ذکر است این می‌باشد که خداوند می‌فرماید با هر سختی دو آسانی است و اين گفتار ناشى از يك قاعدهاى است كه مىگويد: كلمهاى كه الف و لام بر سر دارد و به اصطلاح معرفه است، اگر در كلامى تكرار شود، منظور از آن همان كلمۀ اول است و هر دو كلمه يك چيز را مىرسانند، ولى اگر نكره باشد دومى، معنا و منظورى غير اولى را افاده مىكند، تنوينى كه در كلمه "يسرا" است براى بزرگداشت "يسر" است و مىفهماند با هر سختی، آسانى گرانقدر مىآيد.[۴] روایتی هم از رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) وارد شده است که می‌فرمایند: «لن يغلب عسر يسرين»[۵] ؛ «هرگز يك عسر، غالب بر دو يسر نشود.» پس «عسر» ما بين و ميان دو «يسر» است: گشایش در دنيا و يا ثواب در آخرت.[۶] البته برخی هم قائلند که منظور از تنوین، تنوين تنويع است و مىخواهد بفرمايد با هر دشوارى نوعى گشايش هست.[۷]
اما اینکه منظور از "مع" در آیه چیست نظرات مختلفی ارائه شده است. علامۀ طباطبایی(ره) می‌فرمایند که "منظور از كلمه "مع ـ با" واقع شدن يسر به دنبال عسر است، نه اينكه منظور از معيت اين باشد كه يسر و عسر در زمان واحد تحقق مىيابد".[۸] یعنی معنای معیت در آیه این می‌باشد که بعد از هر سختی آسانی وجود دارد؛ اما برخی دیگر قائلند منظور از "مع" همان معیت است یعنی همراه هر سختی آسانی می‌باشد. آیه به همه انسان‌هاى مؤمن مخلص و تلاشگر نويد مىدهد كه هميشه در كنار سختي‌ها آساني‌هاست، حتى تعبير به "بعد" نمىكند بلكه تعبير به "مع" كه نشانه همراهى است مىكند. بله چنين است كه با هر مشكلى آسانى آميخته و با هر صعوبتى سهولتى همراه است و اين دو هميشه با هم بوده و با هم خواهند بود.[۹] و استناد به روایتی شده که رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مَعَ الصَّبْرِ وَ أَنَ الْفَرَجَ مَعَ الْكَرْبِ وَ أَنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً»[۱۰] ؛ «بدان كه با صبر پيروزى و با غم و اندوه خوشحالى و گشايش است و با سختي‌ها آسانى است، همانا با سختی‌ها آسانی است.»
باید توجه داشت که از نظر قرآن و حدیث با هر سختی آسانی است. به دیگر سخن: آسانی‌ها از دل سختی‌ها بیرون می‌آیند و واقعیت زندگی این مطلب را تأیید می‌کند. سختی‌های دوران تحصیل تبدیل به دانش می‌شود. سختی‌های کار و کوشش اقتصادی تبدیل به ثروت می‌گردد.
پس هر چند دو تفسیر وجود دارد، اما با توجه به وجود واژۀ "مع" در آیه استفاده می‌شود که معنای همراهی بهتر از بعدیت است یعنی همراه و کنار هر سختی آسانی است، هر چند برای ما روشن نباشد و این آسانی بعداً واضح شود.
به هر حال معنای "مع" هر چه باشد، با توجه به اینکه با هر مشکلى آسانى آمیخته و با هر صعوبتى سهولتى همراه است و این دو همیشه با هم بوده و با هم خواهند بو،د استفاده از واژه "مع" خالی از لطف نبوده است.
مطالعۀ بیشتر
- صادقی تهرانی، محمد، الفرقان في تفسير القرآن بالقرآن، قم، فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۵ ش، ج۳۰.
- زمخشری، محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۴۰۷ ق، ج۴.
- طالقانى، سید محمود، پرتوى از قرآن، تهران، شرکت سهامى انتشار، ۱۳۶۲ ش، ج۴.
منابع
- ↑ «وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَكَ»
- ↑ آلوسی، محمود، روح المعانى، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق، ج۳۰، ص۱۷۰.
- ↑ طباطبایی، محمدحسین، الميزان فی تفسیر القرآن، ترجمۀ: محمدباقر موسوی همدانی، قم، جامعۀ مدرسین، ۱۳۷۴ش، ج۲۰، ص۵۳۴.
- ↑ طوسی، محمد، التبيان في تفسير القرآن، بیروت، دارإحیاء التراث العربی، بی تا، ج۱۰، ص۳۷۳؛ الميزان فی تفسیر القرآن، پیشین، ج۲۰، ص۵۳۴.
- ↑ عروسى حويزى، عبد على، نورالثقلین، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۰۴.
- ↑ طبرسی، فضل، مجمع البيان في تفسير القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۷۷۱.
- ↑ الميزان فی تفسیر القرآن، پیشین، ج۲۰، ص۵۳۴.
- ↑ همان.
- ↑ مکارم، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب العلمیه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۱۲۷.
- ↑ ابن بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعۀ مدرسین، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۴۱۳.