مقصود از نور بودن خداوند

سؤال

طبق آیهٔ ۳۵ سوره نور «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» یعنی «خدا نور آسمان‌ها و زمین است.» ماهیت نورانیت خداوند چگونه است؟ آیا منظور نور محسوس است؟

در آیهٔ شریفه ﴿اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ﴾ مراد این نیست که خداوند، دارای جسمی نورانی است، چون طبق یافته‌های علمی امروزه، حقیقت نور، جسمی رقیق و روشنی می‌باشد که دربارهٔ آن تحقیقات بسیاری انجام گرفته است و از طرف دیگر، نور از محدثات است، در حالی که خدای تعالی محل حوادث نیست.

پس توصیف خدای تعالی در قالب نور، عقلانی نیست، چون او منزه از هر نسبت حدوث یا جسمیّت است. خداوند به عنوان خالق مطلق، صاحب و خالق نور نیز است:

﴿هُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا﴾

دیگر این‌که مراد از «نور» در آیهٔ شریفه فوق، در معنی ظاهری‌اش، مبین چیزی که اجسام تیره را برای دیدن روشن می‌کند، نیست. گروهی از مفسران کلمهٔ «نور» را در این‌جا به معنی «هدایت کننده» و برخی به معنی «روشن کننده»}} و بعضی به معنی «زینت بخش» و … تفسیر کرده‌اند.

مرحوم طبرسی نیز می‌نویسد: «خدای یکتا به نور و روشنی وصف شده است، چرا که هر سود و نیکی و نعمت، موهبتی از بارگاه خداوند متعال سرچشمه می‌گیرد و این جمله همانند این است که می‌گویند: «حسن» مایهٔ رحمت و برکت است و فلان کس مایهٔ عذاب می‌باشد؛ بنابراین نور و روشنایی در این‌جا اشاره به این است که خدا سرچشمهٔ نعمت‌ها و مواهب است.»

در احادیث نیز نقل شده است که شخصی از امام رضا (علیه‌السلام) در مورد تفسیر آیهٔ «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ» پرسید و ایشان در پاسخ چنین فرمودند:

«هاد لاهل السموات و هاد لأهل الارض» یعنی «او هدایت کنندهٔ اهل آسمان و هدایت کنندهٔ اهل زمین است.»

گر چه همهٔ این معانی صحیح است ولی مفهوم آیه باز هم وسیع‌تر می‌باشد.

از سوی دیگر، اگر با دقت در آیات قرآن، می‌توان دریافت که خداوند متعال از چیزهای دیگری هم به عنوان «نور» یاد کرده است، در حالی که اصلاً موجودی مادی و محسوس نیستند:

«ایمان» در این آیهٔ شریفه: ﴿اللّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُواْ یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّوُرِ﴾ یعنی «خداوند ولیّ کسانی است که ایمان آورده‌اند؛ آن‌ها را از ظلمت و تاریکی‌های ـ شرک و کفر ـ به سوی نور ـ ایمان ـ رهنمون می‌کند.»

«هدایت الهی» در این آیهٔ شریفه ﴿او من کان میتاً فاحیینا و جعلنا له نوراً﴾ یعنی «آیا کسی که مرده بود و ما او را زنده کردیم و نور هدایتی برای او قرار دادیم.»

در نتیجه: منظور آیهٔ شریفهٔ «نور»، معرفی ماهیت جسمی و نورانی خداوند، بلکه استعاره و اشاره‌ای دربارهٔ چگونگی الطاف الهی نسبت به موجودات آسمانی و زمینی است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۴.