توصیه به مسافرت در قرآن

سؤال

آیا در قرآن به سفر کردن هم توصیه‌ای وجود دارد؟

سفر کردن در اسلام از امور مستحبی است که بسیار به آن توجه و توصیه شده است. آیات و روایات فراوانی در انجام و آداب سفر وجود دارند. سفر کردن دارای اهدافی است که باعث اهمیت آن شده است. خداشناسی، عبرت آموزی، یادگیری، بهره‌مندی از نعمتها و غیره از آثار آن می باشد.

اهمیت مسافرت در اسلام

مسافرت کردن از مستحبات دین اسلام است که انسان را به تفکر و اندیشه در آیات الهی وا می‌دارد. در قرآن، سفر کردن بارها تکرار شده است اسلام اهمیت فراوانی به مسافرت داده تا جائیکه مسائل عبادی را در سفر تخفیف داده‌است، مثلاً نمازهای چهار رکعتی دو رکعت خوانده می‌شود، یا حکم روزه که در مسافرت برداشته شده است تا در زمان دیگر گرفته شود.

آنچه مدنظر قرآن است سفر توحیدی است؛ یعنی از آغاز تا پایان سفر، خدا را در نظر بگیریم. در آیه‌ای از زبان حضرت ابراهیم(ع) آمده است: ﴿وَقَالَ إِنِّی مُهَاجِرٌ إِلَی رَبِّی؛ و [ابراهیم‏] گفت: من به سوی پروردگار خود روی می‌آورم﴾(عنکبوت۲۶). همچنین فرمود: ﴿وَ قالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی سَیَهْدینِ؛ و گفت: من به سوی پروردگارم می‌روم، او مرا هدایت خواهد کرد﴾(صافات:۹۹).

همان‌گونه که قرآن بیان می‌کند چیزی را عبث خلق نکردیم و همه چیز هدفمند است، سفر نیز باید دارای هدف باشد. همان‌گونه که آب اگر راکد باشد، متعفن می‌شود، انسان بدون حرکت و سیر و سفر نیز دچار سکون می‌شود. اسلام دین کامل و جامعی است و سایر شئونات زندگی انسان را مورد توجه قرار داده است. سیر و سفر یکی از برنامه‌های زندگی انسان است که مقدمه‌ای برای شناخت خدا است. در قرآن بارها مسافرت نکردن نکوهش شده و خداوند انسان‌ها را سرزنش می‌کند که چرا در زمین سفر و سیر نمی‌کنند؟

تاکید قرآن به انجام سفر

آیات زیادی از قرآن در رابطه سفارش به سفر می باشند. عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان، خلقت زمین و موجودات در آن و غیره از اهداف این سفر ها بر شمرده شده است:

• ﴿قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ سُنَنٌ فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ؛ پیش از شما مللی بودند و رفتند، پس در اطراف زمین گردش کنید تا ببینید چگونه تکذیب‌کنندگانِ (وعده‌های خدا) هلاک شدند.﴾(آل عمران:۱۳۷)
• ﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ ثُمَّ انْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ؛ بگو: در زمین بگردید، سپس با تأمل بنگرید که فرجام تکذیب کنندگان چگونه بوده است؟﴾(انعام:۱۱)
• ﴿فَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُكَذِّبِينَ؛ پس در زمین بگردید و با تأمل بنگرید که سرانجام تکذیب کنندگان چگونه بود﴾(نحل:۳۶)
• ﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ؛ بگو: در زمین بگردید پس با تأمل بنگرید که سرانجام گنهکاران چگونه بود؟﴾(نمل:۶۹)
• ﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ۚ ثُمَّ اللَّهُ يُنْشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ بگو: در زمین بگردید پس با تأمل بنگرید که چگونه مخلوقات را آفرید، سپس خدا جهان آخرت را ایجاد می کند؛ زیرا خدا بر هر کاری تواناست﴾(عنکبوت:۲۰)
• ﴿قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانَ عَاقِبَةُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلُ ۚ كَانَ أَكْثَرُهُمْ مُشْرِكِينَ؛ بگو: در زمین بگردید پس با تأمل بنگرید که سرانجام کسانی که پیش تر بودند [و مرتکب کار زشت شدند] چگونه بود؟ بیشتر آنان مشرک بودند.﴾(روم:۴۲)

هدفمند بودن سفر

• اندیشه در طبیعت: یکی از اهداف سفر، تعمق و تفکر است؛ انسان با دیدن طبیعت باید تفکر کند، تعقل و تفکر مقدمه رشد علمی است. در قرآن بیش از ۷۵۰ مرتبه به عقل و علم اشاره شده است. تعقل در نظام آفرینش انسان در متن دین است.

• کسب دانش: هدف دیگری که برای سفر در قرآن مطرح شده سفر برای کسب دانش است:

۱. در سوره کهف به داستان حضرت موسی و خضر اشاره می‌کند که موسی به‌منظور کسب علم سفری را با خضر آغاز می‌کند.

۲. در آیه نفر به سیر و سفر برای کسب دانش تأکیدشده است: ﴿فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طَائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ؛ چرا از هر جمیعتی گروهی [به سوی پیامبر] کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و قوم خود را هنگامی که به سوی آنان بازگشتند، بیم دهند، باشد که [از مخالفت با خدا و عذاب او] بپرهیزند.﴾(توبه:۱۲۲).

• کمک به دیگران: در سوره کهف داستان مسافرت ذوالقرنین بیان شده و او در این مسافرت به مردم کمک می کرد.

• دوری از گناه: یکی از سفرها که در قرآن مطرح شده سفر برای برون رفت از محیط گناه آلود است: ﴿إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِيمَ كُنْتُمْ ۖ قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ ۚ قَالُوا أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُوا فِيهَا ۚ؛ آنان که فرشتگان، جانشان را در حالی که ظالم به خود بوده‌اند می‌گیرند، از آنها پرسند که در چه کار بودید؟ پاسخ دهند که ما در روی زمین مردمی ضعیف و ناتوان بودیم. فرشتگان گویند: آیا زمین خدا پهناور نبود که در آن هجرت کنید؟!﴾(نساء:۹۷).

سفر برای حفظ دین، نوع دیگر سفر است؛ کسانی هستند که از جایی به جای دیگر سفر می‌کنند تا دین شان محفوظ بماند.

• عبادت: سفر زیارتی و عبادی نوع دیگر سفر است مانند سفر حج و سفرهای زیارتی دیگر که تأثیرات مثبتی از جمله برطرف شدن خستگی روحی، ازدیاد ایمان، تشویق به عبادت، معنویت و گسترش فرهنگ دینی را به دنبال دارد.

• خداشناسی: قرآن یکی از اهداف سفر را خداشناسی و مبدأشناسی معرفی می‌کند: ﴿سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗ؛ ما آیات (قدرت و حکمت) خود را در آفاق جهان و نفوس بندگان کاملا هویدا و روشن می‌گردانیم تا ظاهر و آشکار شود که خدا (و آیات حکمت و قیامت و رسالتش همه) بر حق است﴾(فصلت:۵۳).

• مشاهده آثار گذشتگان: مشاهده آثار گذشتگان را از دیگر اهداف سیر و سفر می‌باشد؛ ضرورت مشاهده این آثار و پند گرفتن از آنها در آیات متعددی آمده است: ﴿قُلْ سِیرُواْ فِی الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَه الْمُکَذِّبِینَ؛ بگو: در زمین بگردید، آن گاه بنگرید که فرجام تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است؟﴾(انعام:۱۱). با دیدن این آثار، انسان بیشتر و بهتر به حقایق پی می‌برد.

• دریافت نعمت و فضل الهی: استفاده از نعمت و رزق و روزی، درمان برخی از بیماری‌ها، به‌دست آوردن غنیمت و فضل الهی از فواید دیگر سفر است. به فرموده امام علی پنج فایده در سفر نهفته است: پیدایش نشاط و غم‌زدایی، فقرزدایی و رسیدن به زندگی شایسته، دانش‌آموزی و فراگیری تجربه، آشنایی با آداب و فرهنگ و رسوم، دوست‌یابی و شناخت یاران نیک و بزرگوار.

آداب سفر

• نوشتن وصیت قبل از سفر.
• صدقه دادن برای سلامتی از بلا.
• رضایت گرفتن از کسانی که به آنها ظلم شده.
• پرداخت بدهکاری‌ها.
• دادن ولیمه به بستگان.
• خرید سوغاتی که سفارش پیامبر(ص) است.
• احترام به همسفران.
• همراه داشتن خانواده در سفر.
• خواندن نماز اول وقت از جمله آداب سفر اسلامی است.