بال‌های فرشتگان در آیه یک سوره فاطر

سؤال

بر اساس آیه اول سوره فاطر مراد از این که خدا به فرشتگان دو، سه و… بال داده، چیست؟

فرشتگان براساس آیه یک سوره فاطر، دارای بال‌های دوگانه، سه‌گانه و چهارگانه هستند. مفسران این اعداد را نشانه تعداد خاصی از بال‌ها نمی‌دانند و معتقد هستند فرشته‌ها دارای بالهای زیادی هستند؛ همانطور که در روایات آمده است حضرت جبرئیل(ع) ششصد بال دارد. در ادامه آیه هم خداوند می‌فرماید هرچه بخواهد در آفرینش خود می‌افزاید که مفسران این جمله را دلیل بر تعداد بیشتر بال‌های فرشتگان می‌دانند. و نیز ممکن است شمارشِ تعداد بال‌های فرشتگان، استعاره‌ای از قدرت و توان و شکوه آنان باشد.

متن آیه

﴿ الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَىٰ وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ ۚ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

سپاس خداى را كه پديدآورنده آسمان و زمين است [و] فرشتگان را كه داراى بالهاى دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه‌اند پيام‌آورنده قرار داده است. در آفرينش، هر چه بخواهد مى‌افزايد، زيرا خدا بر هر چيزى تواناست.

فاطر:۱

﴾

بال‌های فرشتگان

کلمه «مَثنی» و «ثُلاث» و کلمه «رُباع» هر سه الفاظی هستند که بر تکرار عدد دلالت دارند. یعنی کلمه «مثنی» به معنای دو تا دو تا است، و کلمه «ثلاث» به معنای سه تا سه تا، و کلمه «رباع» به معنای چهار تا چهار تا است. و جمله «یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ» بر حسب سیاق، خالی از اشاره به این نکته نیست، که بعضی از ملائکه بیش از چهار بال هم دارند.

مراد از دو، سه و چهار بال، تعداد عددی خاص این بال‌ها نیست که یک فرشته‌ای حتماً باید دو بال داشته باشد یا بیشتر؛ بلکه بعضاً حضرت جبرئیل(ع) با ششصد بال بر پیامبر(ص) نازل می‌شده است و این بیانگر قدرت عظیم خداوند یکتا می‌باشد. از امام صادق(ع) در این باره نقل شده است: «خداوند ملائکه را مختلف خلق کرد، مثلاً وقتی جبرئیل نزد رسول خدا(ص) آمد، ششصد بال داشت، و بر ساق پایش دری بود چون قطره شبنمی که روی گیاهان می‌افتد. آن قدر بزرگ بود که بین آسمان و زمین را پر می‌کرد».

در اکمال از پیغمبر(ص) روایت شده است که خدا فرشته‌ای دارد که نامش «دردائیل» است و او شانزده هزار بال دارد که فاصله میان هر دو بالش بقدر فاصله میان آسمان و زمین است و اخبار در بیان کثرت ملائکه و بزرگی جسم و اوصاف کمال و عجائب صنع الهی در آنها به قدری است که نمی‌توان احصاء نمود و منافات ندارد با این معنی آنکه خداوند به مقتضای حکمت در سایر مخلوقات خود هم چیزی افزوده فرماید.

بعید نیست منظور از بال و پر در اینجا قدرت جولان و توانایی بر فعالیت بوده باشد که بعضی از آنها نسبت به بعضی برتر و دارای توانایی بیشترند. و لذا برای آنها سلسله مراتب در بال‌ها قائل شده که بعضی دارای چهار بال (مثنی ـ دو دو) و بعضی دارای شش بال و بعضی دارای هشت بالند.مراد از کثرت بال برای فرشتگان بیانگر قدرت با عظمت الهی است.