نیم‌خورده مؤمن

سؤال

در روایات آمده است که «سؤر مؤمن شفاست» آیا خوردن باقی ماندهٔ غذای مؤمن به لحاظ بهداشتی درست است؟

پاسخ اجمالی:

«سؤر مؤمن» یعنی باقی ماندهٔ غذایی که فرد مؤمن خورده و مقداری از آن باقی مانده است. این غذای باقی‌مانده نباید دور ریخته شود، چون اسراف است و خوردن این باقی‌ماندهٔ غذا نشانه تواضع و مهر و محبت مؤمنان نسبت به یکدیگر است و به یقین خوردن اضافه غذای دیگری که هیچ بیماری سرایت کننده‌ای ندارد، با رعایت بهداشت در تضاد نیست.

پاسخ تفصیلی:

دین اسلام اهمیت فراوانی به بهداشت و به خصوص بهداشت تغذیه داده است، بطوری که رعایت نکردن پاکیزگی و بهداشت را، ظلم و ضرر بر نفس دانسته و پاکیزه و سازگار بودن خوردنی‌ها با طبع انسان را، ملاک حلال بودن آنها معرفی کرده و خوردن هر چیز آلوده و کثیف و غیر بهداشتی و مضر به بدن را حرام نموده است و زیاده‌روی در خوردنی‌ها (پرخوری) و آشامیدنی‌ها را، زمینه غضب خداوند قلمداد کرده است.

رعایت بهداشت و خوردن باقی ماندهٔ غذای مؤمن

شیخ صدوق در ثواب الاعمال دو روایت نقل می‌کند که خوردن باقی‌مانده مؤمن (باقی‌مانده آب یا غذا) مورد پسند خدا و شفای هفتاد درد است:

روایت اول: فرمود: «مَنْ شَرِبَ مِنْ سُؤْرِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ تَبَرُّکاً بِهِ خَلَقَ اللَّهُ مِنْهُ مَلَکَانِ یَسْتَغْفِرَانِ لَهُ حَتَّی تَقُومَ السَّاعَه»؛ «هر کس از باقی مانده برادر مؤمنش تبرکا بخورد، خداوند دو ملک برای او خلق می‌کند تا روز قیامت برایش استغفار می‌کنند».

این روایت مرفوعه است؛ چون محمد بن اسماعیل این روایت را از کسی یا از کسانی نقل کرده، امااسم شان را در سند روایت نیاورده است؛ بنابراین، این حدیث سند ندارد.

روایت دوم: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «فِی سُؤْرِ الْمُؤْمِنِ شِفَاءٌ مِنْ سَبْعِینَ دَاءً»؛ «در باقی مانده مؤمن شفای هفتاد درد است».

سند روایت:

1. پدر شیخ صدوق: از بزرگان شیعه و مورد اعتماد.

۳. سعد بن عبد الله: ازبزرگان و فقهای قم و ثقه و جلیل القدر است. ۴. ۵. محمد بن عیسی: ثقه و از بزرگان شیعه است. ۶. ۷. الحسن بن علی بن بنت الیاس: وی همان حسن بن علی بن زیاد الوشاء می‌باشد که از برجستگان اصحاب امام رضا «ع» و ثقه است. ۸. ۹. عبد الله سنان: ثقه و جلیل القدر است و هیچ طعنی بر او وارد نیست. ۱۰. بنابراین، روایت از نظر سند معتبر است و با این نگاه می‌توان روایت اول را نیز قبول کرد، زیرا در مضمون با این روایت موافق است و مویّد می‌شود.

دلالت حدیث:

استفاده از باقی‌مانده به این معناست که اگر مؤمنی غذا یا آبی را خورده و مقداری از آن باقی مانده است، دور ریخته نشود و بقیه نیز مورد استفاده قرار گیرد و این منافاتی با رعایت بهداشت ندارد. البته برای پیشگیری از بیماری، باید مسایل بهداشتی از جمله تمیز بودن دست و… مراعات شود.

از دیگاه اسلام برای این کار آثار فراوانی وجود دارد؛ از جمله:

۱- نشانه تواضع: وقتی مؤمنی باقی‌مانده غذای برادر مؤمنش را بخورد، بدین معناست که اهل تکبر و خودبینی نیست و دیگران را انسانی پاکیزه می‌بیند؛ رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: «مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ یَشْرَبَ الرَّجُلُ مِنْ سُؤْرِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ»؛ «از نشانه‌های تواضع مرد این است که باقی‌مانده برادر مؤمنش را بخورد». امام رضا «ع» نیز فرمود: «... وَ مَنْ شَرِبَ مِنْ سُؤْرِ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ یُرِیدُ بِذَلِکَ التَّوَاضُعَ أَدْخَلَهُ اللَّهُ الْجَنَّه الْبَتَّه …»؛ «و کسی که باقی‌مانده مؤمن را به قصد تواضع بخورد، به یقین خداوند متعال او را داخل بهشت می‌کند».

۲- پرهیز از اسراف: این یک واقعیت است که دور ریختن اضافه غذا و آب اسراف است و اگر این فرهنگ رواج یابد که نباید اضافه غذا و آب را دور ریخت، هم از اسراف جلوگیری می‌شود و هم از منابع غذایی بجا استفاده می‌شود؛ داود رقّی از امام صادق (علیه السّلام) روایت کرده است که فرمود: «إِنَّ الْقَصْدَ أَمْرٌ یُحِبُّهُ اللَّهُ وَ إِنَّ السَّرَفَ أَمْرٌ یُبْغِضُهُ اللَّهُ حَتَّی طَرْحُکَ النَّوَاه فَإِنَّهَا تَصْلُحُ لِشَیْءٍ وَ حَتَّی صَبُّکَ فَضْلَ شَرَابِکَ»؛ «اعتدال و میانه‌روی امری است که خداوند آن را دوست می‌دارد، و اسراف و زیاده‌روی را ناخوش دارد و امری است که آن را نکوهش می‌کند، حتی دور انداختن هسته خرمایی باشد- زیرا آن هم به کار آید- یا دور ریختن ته‌مانده آب آشامیدنی».

۳- برکت در غذا: در روایات اسلامی بر غذا خوردن دسته‌جمعی تأکید شده است. غذا خوردن دسته‌جمعی و شریک کردن دیگران در غذا باعث برکت می‌شود؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «کلوا جمیعا و لا تفرّقوا فإنّ طعام الواحد یکفی الأثنین و طعام الأثنین یکفی الثّلاثه و الأربعه کلوا جمیعا و لا تفرّقوا فإنّ البرکه مع الجماعه»؛ «با هم غذا خورید و پراکنده مشوید که غذای یکی برای دو تن کافی است و غذای دو تن برای سه تن و چهار تن کافی است، با هم غذا خورید و پراکنده مشوید که برکت قرین جماعت است».

دسته‌جمعی غذا خوردن هم بدین معناست که در یک سفره بخورید و هم به این معناست که در یک ظرف با هم غذا بخورید و این کار مایه برکت الهی می‌شود و به یقین در برکت خدایی، ضرر بهداشتی وجود نخواهد داشت.

بنابراین، دستورات الهی در قرآن کریم و روایات معتبر همسو با نکته‌های بهداشتی است و غیرممکن است خداوند دستوری دهد که با مبانی بهداشتی و سلامت جسم و روح انسان در تضاد باشد و از نظر بهداشتی نیز خوردن غذایی که در ظرف دیگری مانده است یا خوردن بقیه آب دیگران هیچ مشکل بهداشتی ایجاد نمی‌کند.