دلیل قصاص نشدن پدر برای قتل فرزند

سؤال

ماده ۲۲۰ قانون مجازات اسلامی مقرر می‌دارد: «پدر یا جد پدری که فرزند خود را بکشد قصاص نمی‌شود و به پرداخت دیه به ورثه مقتول و تعزیر محکوم خواهد شد» در حالیکه در قرآن به حق قصاص کسی که بدون دلیل دیگری را بکشد تصریح شده است؟

حکمی که در قانون مجازات اسلامی در مورد عدم قصاص پدر یا جد پدری بواسطه قتل فرزندشان، وجود دارد برگرفته از روایات معصومین(ع) است و مستند به روایات می‌باشد. تمامی فقهاء در مورد آن اتفاق نظر دارند؛ هرچند قرآن در این باره چیزی نگفته است.

بیان عام قرآن درباره قصاص

آیاتی از قرآن که حکم قصاص را بیان فرموده است به تشریع حکم قصاص پرداخته و می‌فرماید: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کتِبَ عَلَیْکمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَی بِالأُنثَی…؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید قانون قصاص در مورد کشتگان بر شما چنین مقررّ گردیده است، آزاد در برابر آزاد و برده در برابر برده و زن در برابر زن.﴾(بقره:۱۷۸)

باید توجه داشت که این آیات، تنها بیانگر حکم کلی و عام قصاص و تشریع آن در شریعت اسلام است بدون اینکه از جزئیات و فروعات این حکم سخن به میان آورده باشد. بحث از جزئیات، فروعات و شرایط این حکم را به معصومین(ع) که مفسر و مبین آیات و احکام الهی هستند واگذار نموده است و اطاعت و تبعیّت از دستورات ایشان را بر مؤمنان واجب شمرده است تا در سایه آن احکام و دستورات الهی اجرا گردد و فرموده است: ﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکمْ…؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اطاعت کنید خدا را و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالامر را﴾(نساء:۵۹).

این حکم نزد فقها قطعی و مسلم است تا آنجا که کسی در مورد آن اختلاف ننموده است. در کتاب شریف جواهر الکلام که یکی از جامع‌ترین کتب فقهی شیعه است چنین آمده است «الشرط الثالث: ان لا یکون القاتل ابا فلو قتل والد ولده لم یقتل به بلا خلاف اجده فیه بل الاجماع بقسمیه علیه مضافاً الی النصوص». «شرط سوم برای اجرای قصاص این است که قاتل پدر مقتول نباشد. پس اگر پدری فرزند خویش را به قتل برساند بواسطه آن کشته نمی‌شود و خلافی در این حکم ندیده‌ام بلکه این حکم مورد اجماع محصّل و منقول فقهاء است علاوه بر روایاتی که در این زمینه است».

روایات مستند این حکم

آنچه در قانون مجازات اسلامی آمده است یکی از شرایط اجرای قصاص می‌باشد که در روایات بدان اشاره شده است. بر این اساس این حکم، مطابق روایات بوده و برگرفته از آنها می‌باشد.

برخی از روایاتی که مستند این حکم هستند:

امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) فرمودند هیچ پدری بواسطه قتل فرزندش قصاص نمی‌شود. در روایت دیگر امام صادق(ع) فرمودند: پدر به دلیل قتل فرزندش کشته نمی‌شود و فرزند بواسطه قتل پدرش کشته می‌شود.

هم چنین امام صادق (ع) فرمودند:لا یقتل الاب بابنه اذا قتله و یقتل لإبن بابیه اذا قتل اباه: پدر بواسطه قتل پسرش کشته نمی‌شود و پسر کشته می‌شود اگر پدر را به قتل برساند. روایات در این زمینه زیاد است.

امام علی(ع) فرموده است: «لا یقتل یقتل والد بولده إذا قتله …» هر گاه پدر فرزند خودش را به قتل برساند، بابت قتل فرزند کشته نمی‌شود.

مجازات تعزیری پدر

مجازات تعزیری پدر برای قتل فرزند در مادة ۶۱۲ قانون مجازات اسلامی نیز پیش‌بینی شده است که می‌گوید: «هر کس مرتکب قتل عمد شود… و به هر علت قصاص نشود… دادگاه مرتکب را به حبس از ۳ تا ده سال محکوم می‌نماید». طبق این ماده مجازات تعزیری پدر در صورت کشتن فرزند در این دنیا، زندان به مدت ۳ تا ۱۰ سال است. مجازات بعدی که برای پدر مشخص شده است این است که لازم است دیه فرزند را به ورثه او پرداخت کند؛ البته هر چند خود پدر از ورّاث فرزند مقتول خویش است، لکن از دیه‌ای که پرداخت می‌کند ارث نمی‌برد و نه تنها چنین است، بلکه اگر فرزندش اموالی نیز داشته باشد، از آن اموال نیز ارث نخواهد برد. در قانون مدنی ما نیز در ماده ۸۸۰ تصریح شده است که «قتل از موانع ارث است» و قاتل از مقتول ارث نمی‌برد.

همچنین بر پدری که قاتل است، واجب است که بابت کشتن فرزند خودش کفّاره دهد که کفارة این عمل او کفّاره جمع است (یعنی ۶۰ مسکین را طعام دهد، یک بنده آزاد کند و ۶۰ روز روزه بگیرد)

منابع

A.rezapour (بحث) ‏۱۵ مه ۲۰۲۱، ساعت ۰۶:۱۴ (UTC)