تقویت ایمان در برابر شبهات

سؤال

برای تقویت ایمان و اعتقاد در برابر شبهات، چه باید کرد؟

افزایش آگاهیِ دینی با شیوه استدلالی، از راه‌های تقویت ایمان در برابر شبهات است و پرداختن به دو علم کلام و فلسفه اسلامی، از جمله راه‌های تقویت آگاهیِ دینی است.

معرفت و آگاهی برای تقویت ایمان اگر چه لازم است ولی کافی نیست. تسلیم در برابر حق و عمل صالح، در کنار آگاهی، برای تقویت ایمان و اعتقاد ضروری است؛ زیرا ایمان و اعتقاد، دانش به تنهایی نیست.

تقویت آگاهی

بر پایه قرآن و روایات، میان ایمان و آگاهی ارتباط نزدیکی است. آگاهی، ایمان را در برابر شبهات تقویت می‌کند.

با توجه به‌﴿لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ؛ در دین، هیچ اجباری نیست. راه هدایت از گمراهی روشن و آشکار شده است.﴾ انسان با رشد و به کار بستن عقلانیت در زمینه حق و باطل، می‌تواند بدون اجبار، یکی از حق و باطل را انتخاب کند؛ بنابراین ایمان به حق و کفر به باطل، پس از به دست آمدن آگاهی و تعقل است. ایمانِ دینی هنگامی که از مسیر علم و با روش استدلالی به دست بیاید، استحکام بیشتری خواهد داشت.

کلام و فلسفه اسلامی

پرداختن به علم کلام و فلسفه اسلامی، از جمله راه‌های تقویت آگاهیِ دینی است.

علم کلام اسلامی دانشی است که بیان معارف اعتقادی دین اسلام و اثبات آنها و نیز دفاع در مقابل شبهات را به عهده دارد. در این علم، از مبانی عقل، قرآن و روایات برای اثبات اعتقادات دینی و مذهبی استفاده می‌شود.

فلسفه اسلامی دانشی است که با روش عقلی، به شناخت هستی می‌پردازد. دستاوردهای این شناخت، روشن می‌سازد که مبانی دین اسلام، تا چه حدی بر حق استوار است.

تسلیم در برابر حق

تسلیم در برابر حق، در کنار تقویت آگاهی، برای تقویت ایمان لازم است. بر پایه آیه﴿وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنْفُسُهُمْ ظُلْمًا وَعُلُوًّا؛ و با آنکه دلهایشان بدان یقین داشت از روی ظلم و تکبر آن را انکار کردند﴾ آگاهی در ایمان مؤثر است ولی کافی نیست؛ زیرا ایمان به جز معرفت، به تسلیم و فروتنی در برابر حق نیز نیاز دارد. تفاوت ایمان با دانشِ صرف و خشک در همین است.

ایمان از سنخ «اعتقاد و معرفت» است، ولی معرفت به تنهایی نیست. ایمان، معرفتی است که به دل نشسته و وجود انسان را فرا گرفته باشد. علت نامگذاری اعتقاد نیز این است که معرفت به عقد قلب درآمده و با هستی انسان گره می‌خورد.

عبور از شک

برای تقویت ایمان در برابر شبهات، عبور از شک ضروری است. به گفته علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، ایمان پس از درمان «مرض قلب» که شک و دودلی است، در قلب جای می‌گیرد. به باور او، واژه «ایمان» از ماده «ا م ن» گرفته شده است و علت نامگذاری آن این است که گویا شخص مؤمن، با ایمان از شک و تردید ایمن می‌شود. بنابراین، شک از موانع و آفت‌های ایمان است، که باید با تدبّر، مطالعه و پرسش از آن عبور کرد.

البته تا انسان به مراتب بالای ایمان دست نیافته است، ممکن است دچار شک شود؛ بنابراین پیش آمدن سؤال و دودلی، بد نیست؛ بلکه باقی ماندن در آن بد است.

عمل صالح

عمل صالح، در کنار آگاهی، برای تقویت ایمان ضروری است. ایمان، «پذیرفتن» با تمام وجود است و «پذیرفتن»، غیر از «دانستن» و بیش از آن است؛ بنابراین لازم است کوشش در عمل بیشتر شود، تا موجبات کمال فراهم آید.

برای مطالعهٔ بیشتر

• علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ذیل آیات اول سوره بقره، ج ۱ تا ج ۵، انتشارات اسلامی، قم.

• آیت الله مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ذیل آیات اول سوره بقره، انتشارات اسلامیه، تهران.
• محمد تقی فعالی، ایمان و چالش‌های معاصر، انتشارات مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، قم.