تکبر زن در مقابل نامحرم

سؤال

حکم تکبر برای زن چیست؟ غرور و تکبر تا چه اندازه ای برای یک دختر مسلمان ضرورت دارد؟

بهتر است قبل از ورود به بحث حدیثی که غرور و تکبر را برای زن جایز دانسته ذکر شود و سپس به شرح و توصیف حدیث و در نهایت به این سؤال که آیا تکبر حرام است یا خیر پرداخته شود.

امام علی _ علیه السلام _ می‌فرمایند:

«خیار حضال النّساء شرارُ خصال الرّجال: الزَّهُو و الجُبنُ و البُخل فاذا کانت المرأه مرهُوَّه لم تمکِّن من نفسها، و اذا کانت بخیله حفظت مالها و مال بعلها و اذا کانت جبانه فوقت من کل شی یعرض علیها»؛ بهترین صفات زنان، بدترین صفت مردان به شمار می‌روند: غرور و تکبر، بخل و ترس؛ هرگاه زنی متکبر باشد بیگانه را به خود راه نمی‌دهد، و اگر بخیل باشد مال خود و همسرش را حفظ می‌کند و زنی که ترسو باشد از چیزی که به آبروی او صدمه بزند می‌ترسد و فاصله می‌گیرد».

مناسب است به یک فهم درست از معنای کبر و غرور، اقسام و پیامدهای آن، از نگاه آیات و روایات دست بیابیم و سپس با توجه به معنای آن، حدیث را تفسیر و معنا نمائیم؛ چرا که اگر این گونه عمل نشود ممکن است تکبر و غرور مذمومی که در خیلی از آیات و روایات مذموم شمرده شده است به عنوان یک صفت خوب برای زن تلقی شود بدون اینکه مورد و جایگاه آن را درک کرده باشیم.

معنای کبر

کبر عبارت است از حالتی که آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و معتقد شود که بر دیگران برتری دارد. ملامهدی نراقی در جامع السعادات کبر را چنین تعریف کرده است: «کبر یعنی عزیز و بزرگ شمردن خود بر دیگران …» متکبر هم به کسی گفته می‌شود که این بزرگ شمردن را در گفتار و رفتار خود ظاهر نماید.

انواع تکبر

1. تکبر نسبت به خدا: سبب آن طغیان و جهل محض است و این زشت‌ترین نوع تکبر است.
2. تکبر نسبت به انبیاء و اولیاء دین: به گونه ای که شخص خود را از بالاتر دانسته و از آنان اطاعت نکند.
3. تکبر در برابر بندگان خدا: دیگران را کوچک و حقیر شمردن، این گونه تکبر اگرچه به شدت دو قسم بالا نیست؛ ولی از این جهت که به مخالفت با خدا منجر می‌شود، از صفات هلاک کننده انسان است و باید خود را از آن پاک نمود. پیامدهای این گونه کبر و غرور و تکبر بیش از آن است که در این مقاله گنجانده شود؛ ولی به‌طور اجمال باید اشاره کنیم که مهر خوردن بر قلب و تاریکی آن و دخول ابدی در جهنم و … از آثار شوم این صفات است که طبق آیات و روایات صریح به آنها اشاره شده است.

بررسی روایت

آیا روایتی که غرور را برای زن یک حُسن و صفت خوب شمرده است ناظر به این نوع غرور و تکبرها است؟ یا روایت مقصود و مفهوم دیگری را دنبال می‌کند. پس باید معنای روایت را به گونه‌ای و ناظر به شرایطی دانست که حداکثر استفاده کاربردی و مثبت از روایت بشود.

مقصود این روایت از غرور و تکبر یک نوع خودبزرگ‌بینی و خودبرتربینی (باتوجه به حفظ کرامت و شأن و جایگاه خود نزد خدا) فقط در مقابل جنس مخالف (نامحرم) باید به حساب آورد. همان‌طور که در روایت آمده علت غرور بیان شده است که عبارت است از عدم ارتباط با بیگانه و نامحرم نه چیز دیگر. پس زن می‌باید کبر و غرور را فقط در مورد نامحرم به‌کار گیرد؛ آن «¬هم برای یک هدف مقدس یعنی پاک ماندن و عفیف ¬ماندن؛ نه تحقیر شخصیت مرد نامحرم و مخلوق خدا.

در واقع این حدیث نمی‌خواهد توصیه کند که شخصیت مردان نامحرم و بیگانه‌ای که در اجتماع هستند توسط شما تحقیر و کوچک شمرده شود، بلکه فقط در مورد این‌که به سبب انواع ترفندها و حیله‌های مردان و پسران که ممکن است مقاصدی شیطانی داشته باشند می‌باید این تکبر و خود بزرگ بینی را اعمال کنی و خود را عزیزتر، محترم‌تر و با ارزش‌تر از این بدانی که چراگاه چشم‌ها و نگاه‌های هرزه و آلوده دیگران شوی و اینکه به گونه ای رفتارکنی که هر کس به خود این اجازه را ندهد که بدون رعایت هیچ‌گونه حریم و عفت و رعایت پاکدامنی با تو وارد گفتگو شود. این حدیث‌شریف در واقع نوعی پیشگیری است نه درمان. یعنی با رعایت این نکته دام‌ها و خطرات احتمالی که ممکن است از سوی مردان به وجود آید به حداقل برسد؛ زیرا چنان نیست که ما تصور کنیم چه اشکالی دارد که ما با همه ارتباطی بی حد و حصر داشته باشیم. اصل پاک ماندن ماست و اینکه مواظب خود باشیم در صورتی که همین اختلاط‌ها و گفتگوهای غیر ضروری چه‌بسا ناخواسته و ندانسته باعث ضررهایی به شخصیت و حیثیت دیگران خصوصاً زنان شده است که جبران ناپذیر مانده‌اند.

این‌که این روایت تکبر و غرور را برای زن جایز می‌داند معنایش این نیست که یک زن مسلمان حق دارد در مقابل یک زن مسلمان یا برادر و خواهر و افراد فامیل خود تکبر به خرج دهد.

در این حدیث ترس هم از محسنات زن به حساب آمده چرا که نوعی واکسینه شدن زن در برابر اختلاط‌ها، نگاه‌های غیرعفیفانه و در نهایت یک آرامش روحی و روانی را برای زن به ارمغان می‌آورد. چیزی که امروزه متأسفانه کمتر مشاهده می‌شود و جامعه هم صدمات و ضررهای آن را لمس می‌کند مخصوصاً ضرری که به خود طبقه زنان و دختران بیشتر وارد آمده است.

تکبر با اقسام سه‌گانه اش برای مرد و زن خطرناک است و مرد و زن هیچ فرقی در آن ندارند فقط تکبر و غروری برای زن جایز است که او را از اختلاط و مراوده و ارتباط با نامحرم و بیگانه بازدارد.

تکبر مذموم چه برای مرد و چه برای زن بد است و تکبر پسندیده برای زنان است آن هم برای تقویت اصل عفاف و رعایت حریم‌ها و حرمت‌ها هم چنین تکبر انسان مؤمن در مقابل دشمن و فرد بی‌دین متکبر.

مطالعه بیشتر

ـ روابط پسر و دختر در ایران، دکتر علی اصغر احمدی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، چاپ نهم، ۱۳۸۲.