الگو‌پذیری از سیره پیامبر خدا(ص) در قرآن

سؤال

سيره رسول اكرم(ص) از ديدگاه قرآن كريم چيست که جامعه بتواند آن را الگوی خود قرار دهد؟

پیامبر خدا(ص) الگوی زندگی مومنان است: ﴿لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَه حَسَنَه لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثيراً؛ مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نيكويى بود، براى آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مى‏كنند.﴾(احزاب:۲۱)

قرآن صفاتی از رسول خدا(ص) را برای مردم بازگو کرده است که می‌تواند سرمشق آنها در زندگی‌شان باشد. از جمله:

دلسوزي نسبت به امت؛ پاک کردن امت اسلامي؛ رأفت و رحمت پيامبر نسبت به امت؛ صبر و پايداري در سختی‌های زندگی؛ مهربانی و اخلاق پسندیده؛ گذشت و عفو مردم؛ مشورت كردن با مردم در کارها.

دلسوزي نسبت به امت

پيامبر خدا(ص) به مردم دلسوز بود و در صدد هدايت آنها بود:

• ﴿فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى آثارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدِيثِ أَسَفاً؛ شايد جان خود را به دنبال آنان، آن گاه كه به رسالت تو ايمان نياوردند از دست بدهي.﴾(کهف:۶)
• ﴿وَ لا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَ لا تَكُنْ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ؛ بر گستاخي كافران غم مخور، از مكر و حيله آنان بر خود فشار مده.﴾(نمل:۷۰)

﴿فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَراتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما يَصْنَعُونَ؛ جان خود را به اثر شدت تأسف به آنها از دست مده، خداوند از آنچه كه انجام مي‌دهند، آگاه است.﴾(فاطر:۸۰)

اين نشان از سعي و تلاش پيامبر(ص) در دلسوز بودن بر امت دارد.

تطهير امت اسلامي

پيامبر(ص) پاك است، در تلاش است امت خويش را نیز پاك ‌كند: ﴿خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَه تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ؛ از اموال آنها صدقه‌اي بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‌شان سازي برايشان دعا كن، زيرا دعاي تو براي آنان آرامش است.﴾(توبه:۱۰۳)

تمام دستورات اسلامي پاك كننده است و كسي كه دستورات اسلام را انجام بدهد به پاکیزگی مي‌رسد، خدا در این آيه به پيامبر(ص) خطاب مي‌كند که اي پيامبر! با گرفتن صدقه از اموال مردم، خود مردم را تطهير و تزكيه مي‌كني.

رأفت و رحمت پيامبر نسبت به امت

رحمت و رأفت از صفات خداوند است، رسول خدا(ص) مظهر اين صفات الهي است، وقتي كه پيامبر از مردم زكات مي‌گيرد، خداوند به پيامبرش دستور می‌دهد: ﴿وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ؛ و براي آنها دعا كن زيرا دعاي تو براي آنها آرامش است.﴾(توبه:۱۰۳)

صبر و پايداري

خداوند مسئوليت سنگيني بر عهده پيامبر(ص) قرار داد: ﴿إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً؛ ما گفتار سنگيني را به تو وحي مي‌كنيم.﴾(مزمل:۵) اين گفتار سنگين همان رسالت جهاني اوست، انجام اين رسالت جز با پايداري و صبر ممكن نيست. از همین روی خداوند در آيات متعددي پيامبر را دعوت به صبر مي‌كند:

• ﴿وَ لِرَبِّكَ فَاصْبِرْ؛ براي خدا در طريق ابلاغ رسالت بردبار باش.﴾(مدثر:۷)
• ﴿فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ؛ بسان پيامبران اولوا العزم صبر نبي و درباره آنها عجله نكن.﴾(احقاف:۳۵)
• ﴿فَاسْتَقِمْ كَما أُمِرْتَ وَ مَنْ تابَ مَعَكَ؛ بنابراين همان گونه كه فرمان يافته‌اي استقامت كن همچنين كساني كه با تو به سوي خدا آمده‌اند.﴾(هود:۱۲)

شکیبایی و پایداری در سختی‌های اجتماعی از جمله خصوصیت افراد اثر گذار در جامعه است. صبر و استقامت فقط وظيفه پيامبر(ص) نيست؛ تمام كساني كه از شرك به سوي ايمان باز گشته‌اند، بايد استقامت كنند.

مهربانی و اخلاق پسندیده

يكي از ويژگي‌هاي برجسته پيامبر(ص) مهربانی و اخلاق والا و پسندیده است که با بزرگ‌منشی با مردم رفتار می‌کند:

• ﴿وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظِيمٍ؛ تو بر خويي بزرگ هستي.﴾(قلم:۴۰)

• ﴿فَبِما رَحْمَه مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ؛ در پرتو رحمت الهي در برابر تندي آنها نرم شدي و اگر خشن و سنگدل بودي از اطراف تو پراكنده مي‌شدند.﴾(آل عمران:۱۵۹)

در طول زندگي پيامبر(ص) موارد بسيار زيادي ازعطوفت و مهرباني آن حضرت وجود دارد. در جريان فتح مكه، با آن كه مردم مكه پيامبر(ص) را انواع آزارها و اذيت‌ها كرده بودند، وقتي پيامبر همه را آزاد كرد.

گذشت و عفو

هر چه انسانيت انسان قوي‌تر شود، گذشت او بيشتر خواهد شد. پيامبر(ص) رحمت برای همه هستی است: {{وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَه لِلْعالَمينَ| ترجمه= ما تو را جز براى رحمت جهانيان نفرستاديم.|سوره= انبیاء| آیه= ۱۰۷} خدا او را امر به عفو و گذشت كرد: ﴿فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ؛ از آنها درگذر و صرف نظر كن.﴾(مائده:۱۳)

مشورت كردن

مشورت كردن با مردم يك نوع احترام به رأي آنها است، اگر شخصي با كسي مشورت كند در حقيقت با اين كارش به او مي‌فهماند كه تو داراي معرفت، عقل و درايت هستي كه من با تو مشورت مي‌كنم. خداوند به پيامبر(ص) دستور می‌دهد: با مردم مشورت كند: ﴿وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ﴾(آل عمران:۱۵۹) مشورت براى پرورش فرد و اجتماع و بالا بردن شخصيت آنها، آثار فراوانی دارد.

مطالعه بيشتر

• محمد في القرآن، سيد رضا صدر.