معیارهای تفسیر علمی تفسیر قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۲ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۲۲:۳۶

سؤال

معیارهای روش تفسیر علمی قرآن چیست؟

برای تفسیر علمی قرآن معیارهایی بیان شده است:^[۱]

هدایت هدف اصلی قرآن

در ابتدا باید مقام قرآن و جایگاه شارع در تبیین قرآن آشکار گردد. آیا جایگاه قرآن، هدایت و رهاندن بشر از ضلالت و گمراهی است، یا تبیین مباحث فلسفی و علمی؟ قرآن خود را برای هدایت معرفی می‌کند: ﴿هُدیً للمتّقین؛ هدايت پرهيزكاران است.﴾(بقره:۲) ﴿یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ؛ اين قرآن، به راهى كه استوارترين راه‏‌هاست، هدايت می‌کند.﴾(اسراء:۹) اشاره علمی در آیات، هدف اصلی نبوده، بلکه بیان آن به دلیل شأن هدایتی بوده است.

قرآن ۱۴ قرن پیش می‌فرماید: ﴿وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها﴾(یس:۳۸) این آیه اشاره به مطلبی علمی دارد، اما هدف از آن هدایت است؛ مراد این است که پی به خالق یا به توحید ببریم. اغلب آیات علمی قرآن به مسئلهٔ توحید، معاد و هدف‌دار بودن خلقت اشاره دارند. قرآن در معرفی کافر می‌گوید: «کافر مثل کسی است که از جو بیرون رود و نتواند نفس بکشد.»^[۲] این یک بیان علمی است که خارج از جَو، اکسیژن نیست، اما در واقع این آیه دلالت برنداشتن حیات معنوی کافر دارد.

سوم تکیه بر قوانین علمی قطعی است نه بر فرضیه‌ها و نظریه‌های حدسی؛ اگر مفسری به صرف احتمال دادن حیات در کرات دیگر، از آیهٔ ﴿یُرْسَلُ عَلَیْکُما شُواظٌ مِنْ نارٍ وَ نُحاسٌ﴾(رحمن:۳۵) «خدا بر سر شما شراره‌های آتش و مس گداخته فرود می‌آورد تا هیچ نصرت و نجاتی نیابید» استفادهٔ حیات نماید و آن را کنایه از این بداند که در میان ساکنان سیاره‌های دیگر و کرهٔ زمین در آینده جنگی درمی‌گیرد و آنها آتش بر سر زمینیان می‌ریزند؛ این یک فرضیه یا نظریه است؛ یا برخی به بمب اتم یا ماهواره‌ها تعبیر کرده‌اند، این تفسیر علمی افراطی است که به دلیل تطبیق و تحمیل آیات قرآن و علم بایکدیگر به مضمون و شان نزول برخی آیات لطمه می‌زند.

چهارم ارتباط بین قانون علمی و آیهٔ مورد نظر؛ مثلاً می‌گوید آب «H2o» است و این مسلم است؛ اما از هر آیه‌ای می‌توان به عنوان پشتوانه برای این قانون علمی استفاده نمود؟ پس باید بین قانون علمی و آیه ارتباط باشد.

پنجم تعارضی بین تفسیر علمی و حقایق و مضامین قطعی شرعی نباشد؛ «پوپر» می‌گوید که چیزی به عنوان «قانون» در علم وجود ندارد و برخی نیز معتقدند که چیزی به عنوان «قطعیت» هم وجود ندارد؛^[۳] این نظریه‌ها، ابطال‌پذیرند نه اثبات‌پذیر؛ به عبارت دیگر، این مطالب ممکن است هیچ وقت اثبات نشوند، بلکه مورد نقض قرار گیرند، ولی در عین حال تا وقتی که مفید و کارسازند از آن استفاده می‌کنیم و با کشف نظریهٔ جدید، آن را جایگزین می‌کنیم.^[۴]

شاید بسیاری از اختلافات میان مخالفین و موافقین تفسیر علمی قرآن به معیار تفسیر علمی برگردد.

رعایت قوانین تفسیر

برخی قوانین تفسیر به مفسر و برخی دیگر به متن برمی‌گردد. سیوطی^[۵] برای مفسر قرآن پانزده شرط و علمای الازهر در اطلاعیه‌ای و زرقانی در کتاب مناهل العرفان یازده شرط ذکر نموده‌اند. شاید نتوان این معیار را به عنوان معیار مستقیم تفسیر علمی قرار داد؛ اما زمانی که برای نمونه یک دانشمند زیست‌شناس که اطلاعاتی از لغت عرب، ادبیات عرب یا فصاحت و بلاغت ندارد و قصد تفسیر علمی قرآن را دارد، این معیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

منابع

↑ ر. ک. ناصر رفیعی محمدی، تفسیر علمی قرآن، ج۲، ص۲۰۹–۲۳۸.
↑ سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۲۵.
↑ ر. ک. محمد علی رضایی اصفهانی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، بحث قطعیت علوم بشری و قانون.
↑ محمد علی رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن.
↑ جلال‌الدین سیوطی، الاتقان، ج۲، ص۳۹۷.

[1] ر. ک. ناصر رفیعی محمدی، تفسیر علمی قرآن، ج۲، ص۲۰۹–۲۳۸.

[2] سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۲۵.

[3] ر. ک. محمد علی رضایی اصفهانی، درآمدی بر تفسیر علمی قرآن، بحث قطعیت علوم بشری و قانون.

[4] محمد علی رضایی اصفهانی، پژوهشی در اعجاز علمی قرآن.

[5] جلال‌الدین سیوطی، الاتقان، ج۲، ص۳۹۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 {{پاسخ}}
-تفسیر علمی قرآن دارای معیارهایی است که این معیارها موجب صحت و پذیرش این نوع تفسیر می‌شود. رعایت قوانین تفسیر، توجه به شأن و جایگاه قرآن، تکیه بر قوانین علمی قطعی، وجود ارتباط میان آیات و قوانین علمی و عدم تعارض میان آیات و قوانین علمی از این معیارها است.
+برای تفسیر علمی قرآن معیارهایی بیان شده است:<ref>ر. ک. ناصر رفیعی محمدی، تفسیر علمی قرآن، ج۲، ص۲۰۹–۲۳۸.</ref>
-برای تفسیر علمی چند معیار بیان شده است:<ref>ر. ک. ناصر رفیعی محمدی، تفسیر علمی قرآن، ج۲، ص۲۰۹–۲۳۸.</ref>
+'''هدایت هدف اصلی قرآن'''
-'''اول'''
+در ابتدا باید مقام قرآن و جایگاه شارع در تبیین قرآن آشکار گردد. آیا جایگاه قرآن، هدایت و رهاندن بشر از ضلالت و گمراهی است، یا تبیین مباحث فلسفی و علمی؟ قرآن خود را برای هدایت معرفی می‌کند: {{قرآن|هُدیً للمتّقین
-رعایت قوانین تفسیر؛ بعضی از این قوانین به مفسر و بعضی به متن برمی‌گردد. سیوطی<ref>جلال‌الدین سیوطی، الاتقان، ج۲، ص۳۹۷.</ref> برای مفسر قرآن پانزده شرط و علمای الازهر در اطلاعیه‌ای و زرقانی در کتاب مناهل العرفان یازده شرط ذکر نموده‌اند.
+| سوره = بقره
+| آیه = ۲
+| ترجمه = هدايت پرهيزكاران است.
+}} {{قرآن|یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ
+| سوره = اسراء
+| آیه = ۹
+| ترجمه = اين قرآن، به راهى كه استوارترين راه‏‌هاست، هدايت می‌کند.
+}} اشاره علمی در آیات، هدف اصلی نبوده، بلکه بیان آن به دلیل شأن هدایتی بوده است.
-شاید نتوان این معیار را به عنوان معیار مستقیم تفسیر علمی قرار داد؛ اما زمانی که مثلاً یک دانشمند زیست‌شناس که اطلاعاتی از لغت عرب، ادبیات عرب یا فصاحت و بلاغت ندارد و قصد تفسیر علمی قرآن را دارد، این معیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
+قرآن ۱۴ قرن پیش می‌فرماید: {{قرآن|وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها
+| سوره = یس
+| آیه = ۳۸
+}} این آیه اشاره به مطلبی علمی دارد، اما هدف از آن هدایت است؛ مراد این است که پی به خالق یا به توحید ببریم. اغلب آیات علمی قرآن به مسئلهٔ توحید، معاد و هدف‌دار بودن خلقت اشاره دارند. قرآن در معرفی کافر می‌گوید: «کافر مثل کسی است که از جو بیرون رود و نتواند نفس بکشد.»<ref>سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۲۵.</ref> این یک بیان علمی است که خارج از جَو، اکسیژن نیست، اما در واقع این آیه دلالت برنداشتن حیات معنوی کافر دارد.
-'''دوم'''
-به شأن و جایگاه قرآن توجه شود؛ یعنی مقام قرآن و جایگاه شارع در تبیین قرآن آشکار گردد؛ آیا جایگاه قرآن، هدایت و رهاندن بشر از ضلالت و گمراهی است، یا تبیین مباحث فلسفی و علمی؟ در این باره قرآن می‌فرماید: این کتاب، {{قرآن|هُدیً للمتّقین|سوره= بقره|آیه= ۲}} برای هدایت است؛ {{قرآن|یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ|سوره= اسراء|آیه= ۹}} به راهی که استوارترین راه‌هاست هدایت می‌کند. قرآن خطاب به پیامبر(ص) پنج هدف را بیان می‌کند: {{قرآن|یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً وَ داعِیاً إِلَی اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِیراً|سوره=احزاب|آیه=۴۶–۴۷}} «ای پیامبر! ما تو را گواه و بشارت دهنده و انذار کننده و تو را دعوت کنندهٔ به سوی خدا، به فرمان او و چراغ روشنی بخش فرستادیم.» بنابراین اشارهٔ علمی در آیات، هدف اصلی نبوده، بلکه بیان آن به دلیل شأن هدایتی بوده است.
-زمانی که قرآن ۱۴ قرن پیش می‌فرماید: {{قرآن|وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها|سوره=یس|آیه=۳۸}} این آیه اشاره به مطلبی علمی دارد، اما هدف از آن هدایت است؛ مراد این است که از «وَ الشَّمْسُ تَجْرِی» پی به خالق یا به توحید برده شود؛ اغلب آیات علمی قرآن به مسئلهٔ توحید، معاد و هدف‌دار بودن خلقت اشاره دارند؛ مثلاً در معرفی کافر می‌گوید: «کافر مثل کسی است که از جو بیرون رود و نتواند نفس بکشد.»<ref>سورهٔ انعام، آیهٔ ۱۲۵.</ref> این یک بیان علمی است که خارج از جَو، اکسیژن نیست، اما در واقع این آیه در مقابل آیهٔ {{قرآن|أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ|سوره=رعد|آیه=۲۸}} و دلالت برنداشتن حیات معنوی کافر دارد.
 '''سوم'''
@@ خط ۲۹: / خط ۳۵: @@
 شاید بسیاری از اختلافات میان مخالفین و موافقین تفسیر علمی قرآن به معیار تفسیر علمی برگردد.
+'''رعایت قوانین تفسیر'''
+برخی قوانین تفسیر به مفسر و برخی دیگر به متن برمی‌گردد. سیوطی<ref>جلال‌الدین سیوطی، الاتقان، ج۲، ص۳۹۷.</ref> برای مفسر قرآن پانزده شرط و علمای الازهر در اطلاعیه‌ای و زرقانی در کتاب مناهل العرفان یازده شرط ذکر نموده‌اند. شاید نتوان این معیار را به عنوان معیار مستقیم تفسیر علمی قرار داد؛ اما زمانی که برای نمونه یک دانشمند زیست‌شناس که اطلاعاتی از لغت عرب، ادبیات عرب یا فصاحت و بلاغت ندارد و قصد تفسیر علمی قرآن را دارد، این معیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
 == منابع ==