انواع تحریف قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۸ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۸

سؤال

انواع تحریف را نام ببرید و در قرآن چه تحریفی صورت گرفته است؟

تحریف قرآن گاهی در محتواست که برخی قرآن را طبق اندیشه خود تفسیر می‌کنند. این تحریف را تحریف معنوی یا تفسیر به رأی نیز گویند. در تفسیر قرآن، این تحریف اتفاق افتاده است. این تحریف آسیبی به خود قرآن نمی‌زند زیرا اصل قرآن دست نخورده باقی مانده است.

تحریف قرآن گاهی به معنای اضافه کردن یا کم کردن آیات یا سوره‌ای در قرآن است. طبق آیه ۹ سوره حجر و آیه ۴۲ سوره فصلت، این تحریف در قرآن رخ نخواهد داد. تحریف گاهی به معنای تغییر دادن آیه‌ای از قرآن را به کلمات هم معنا یا متضاد آن است. این نوع تحریف مخالف با اعجاز لفظی قرآن است. گاهی در اصل قرآن تحریفی صورت نگرفته اما در قرائت اختلاف نظر وجود دارد مانند وقف کردن یا نکردن در پایان جمله‌ای یا تلفظ با تشدید یا بدون تشدید کلمه‌ای از قرآن. این اختلاف، دلیل بر تحریف قرآن نمی‌شود.

تحریف در لغت

تحریف در لغت از ماده «حرف» به معنای طرف، گوشه، دگرگونی، کرانه، لبه و گشتن از چیزی آمده است.^[۱] «تحریف الشیء» به معنای عدول از مواضع اصلی خودش به طرفی یا جانبی دیگر است. «تحریف کلام» به معنای تفسیر نادرست بدون دلیل می‌باشد.}}.^[۲]

تحریف در اصطلاح، به معنای دگرگون کردن، تغییر دادن و وارونه سازی است.^[۳]

انواع تحریف

۱. تحریف محتوی و تفسیر قرآن

تحریف به محتوی، تحلیل نادرست یا تفسیر بدون دلیل و نتیجه نادرست گرفتن از مقصود گوینده است. تحریف در تفسیر را تحریف معنوی^[۴] یا تفسیر برأی^[۵] نیز می‌نامند. هر کس بر اساس ایده و گرایش و خواسته‌های نفسانی خویش قرآن را تفسیر نموده است.

تحریف محتوایی در حقیقت تحریف قرآن نیست، بلکه تحریف تفسیر قرآن است. مفسر در این تحریف به الفاظ قرآن دستبرد نمی‌زند و فقط تفسیر نادرست می‌کند. تحریف معنوی در قرآن رخ داده است. ^[۶] امام باقر(ع) در تایید اتفاقا افتادن اینگونه تحریف در قرآن فرمود: «از نشانه پشت سر انداختن كتاب توسط آنان، اين بود كه حروف آن را نگاه داشتند، ولى حدودش را تحريف كردند. پس آنان كتاب را روايت مى‌كنند نه رعايت! نادانان از اين كه آنان نگاهبان روايت قرآنند شگفت زده و دانايان از اين كه آنان واگذارندۀ رعايت قرآنند غمگين‌اند»^[۷]

۲. تحریف به معنای زیاد کردن

تحریف به معنای اضافه نمودن مطلبی به مطالب گذشته است و این در قرآن اتفاق نیفتاده است و تمام علمای شیعه و سنی به این قول اتفاق نظر دارند.

۳. تحریف به معنای کم کردن

طبق آیه: {{قرآن|إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ^[۸] ما قرآن را نازل کردیم‏؛ و ما به‌طور قطع نگهدار آنیم‏! و هم چنین آیه: ﴿لا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ﴾^[۹] این کتابی است قطعاً شکست ناپذیر، که هیچ گونه باطلی نه از پیش رو، و نه از پشت سر به سراغ آن نمی‌آید چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است. نشان دهنده آن است که در قرآن تحریف به معنای کم کردن اتفاق نیافتاده است.

۴. تحریف به معنای تبدیل کردن

تبدیل نمودن به این معناست که کلمه‌ای از قرآن را تبدیل به کلمه مترادف یا متضاد نمائیم و استاد معرفت این نوع تحریف را مخالف با اعجاز لفظی قرآن می‌داند.

به عبارت دیگر، تحریف به معنای زیاد یا کم یا تبدیل کردن را «تحریف لفظی» نیز می‌نامند، یعنی؛ دخل و تصرف در ظاهر کلام یا به زیاد کردن یا کم کردن یا تبدیل نمودن، به طوری که از وجه صحیحش عدول کرده باشد.

تحریف لفظی در قرآن(زیاد شدن، کم شدن یا تغییر آیات و کلمات قرآن) صورت نگرفته است. تحریف معنوی و تفسیر برأی بعد از پیامبر اسلام(ص) تاکنون بر اساس گرایش اعتقادی افراد صورت گرفته است.^[۱۰]

۵. تحریف در قرائت

در قرائت قرآن کریم اگر هم کمترین اختلاف نظری وجود داشته باشد نه در الفاظ و بلکه در وقف کردن یا نکردن است که مثلاً یک قاری گفته در آخر این جمله وقف کردن جایز است و دیگری گفته وقف نشود و … که هیچ خللی در اصل قرآن وارد نمی‌کند و به این اختلاف، تحریف گفته نمی‌شود.^[۱۱]

مطالعه بیشتر

صیانه القرآن من التحریف، محمد هادی معرفت ترجمه شده به تحریف ناپذیری قرآن، مترجم: علی نصیری
عدم تحریف قرآن توسط آیت‌الله سید حسن طاهری خرم‌آبادی

منابع

↑ ابن منظور، مکرم، لسان العرب، قاهره، دارالمعارف، بی‌تا، ج۲، ص۸۳۹. راغب، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق، ص۲۲۸.
↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، ج۲، ص۱۹۷.
↑ ر. ک. خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ص۱۹۷.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران دار الکتب الإسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۹.
↑ ‏سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه: مهدی حائری قزوینی، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجم: گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، چاپ اول، ج۱، ص۱۰.
↑ ر. ک. خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ص۱۹6.
↑ كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق، ج8، ص53.
↑ حجر/۹.
↑ فصلت/۴۲.
↑ معرفت، محمد هادی، صیانه القرآن من التحریف، قم، التمهید، ص۱۶؛ خویی، سید ابوالقاسم، البیان، ص۱۹۸.
↑ معرفت، محمد هادی، صیانه القرآن من التحریف، قم، التمهید، ص۱۶. البیان فی تفسیر القرآن، پیشین، ص۱۹۸.

[1] ابن منظور، مکرم، لسان العرب، قاهره، دارالمعارف، بی‌تا، ج۲، ص۸۳۹. راغب، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق، ص۲۲۸.

[2] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، ج۲، ص۱۹۷.

[3] ر. ک. خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ص۱۹۷.

[4] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران دار الکتب الإسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۹.

[5] ‏سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه: مهدی حائری قزوینی، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجم: گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، چاپ اول، ج۱، ص۱۰.

[6] ر. ک. خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ص۱۹6.

[7] كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق، ج8، ص53.

[8] حجر/۹.

[9] فصلت/۴۲.

[10] معرفت، محمد هادی، صیانه القرآن من التحریف، قم، التمهید، ص۱۶؛ خویی، سید ابوالقاسم، البیان، ص۱۹۸.

[11] معرفت، محمد هادی، صیانه القرآن من التحریف، قم، التمهید، ص۱۶. البیان فی تفسیر القرآن، پیشین، ص۱۹۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

@@ خط ۲: / خط ۲: @@
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-انواع تحريف را نام ببريد و در قرآن چه تحريفي صورت گرفته است؟
+انواع تحریف را نام ببرید و در قرآن چه تحریفی صورت گرفته است؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-==تحریف در لغت==
+'''تحریف قرآن''' گاهی در محتواست که برخی قرآن را طبق اندیشه خود تفسیر می‌کنند. این تحریف را تحریف معنوی یا تفسیر به رأی نیز گویند. در تفسیر قرآن، این تحریف اتفاق افتاده است.  این تحریف آسیبی به خود قرآن نمی‌زند زیرا اصل قرآن دست نخورده باقی مانده است.
-تحريف در لغت از ماده «حرف» به معناي طرف، گوشه، يا جانب آمده و «تحريف الشيء» به معناي عدول از مواضع اصلي خودش به طرفي يا جانبي ديگر. «تحريف كلام» به معناي تفسير كلام به غير وجه صحيحش آن هم بدون دليل مي‌باشد.}}<ref>مصطفوي، حسن، التحقيق في كلمات القرآن، تهران، انتشارات مرتضوي، ج۲، ص۱۹۷.</ref>
+تحریف قرآن گاهی به معنای اضافه کردن یا کم کردن آیات یا سوره‌ای در قرآن است. طبق آیه ۹ سوره حجر و آیه ۴۲ سوره فصلت، این تحریف در قرآن رخ نخواهد داد.
-مفردات راغب می‌نویسد: تحریف در لغت به معانی دگرگونی، میل، گشتن از چیزی، کرانه و لبه ذکر شده است.<ref>راغب، حسین بن محمد، مفردات، بیروت: دارالقلم، ۱۴۱۲ ق، ص۲۲۸.</ref>
+تحریف گاهی به معنای تغییر دادن آیه‌ای از قرآن را به کلمات هم معنا یا متضاد آن است. این نوع تحریف مخالف با اعجاز لفظی قرآن است.
+گاهی در اصل قرآن تحریفی صورت نگرفته اما در قرائت اختلاف نظر وجود دارد مانند وقف کردن یا نکردن در پایان جمله‌ای یا تلفظ با تشدید یا بدون تشدید کلمه‌ای از قرآن. این اختلاف، دلیل بر تحریف قرآن نمی‌شود.
-ابن منظور نیز شبیه همان معنا را دارند: تحريف در لغت به معناي تغيير دادن و تبديل نمودن است.<ref>ابن منظور، مکرم، لسان العرب، قاهره، دارالمعارف، بي‌تا، ج۲، ص۸۳۹.</ref>
+== تحریف در لغت ==
+تحریف در لغت از ماده «حرف» به معنای طرف، گوشه، دگرگونی، کرانه، لبه و گشتن از چیزی آمده است.<ref>ابن منظور، مکرم، لسان العرب، قاهره، دارالمعارف، بی‌تا، ج۲، ص۸۳۹. راغب، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالقلم، ۱۴۱۲ ق، ص۲۲۸.</ref> «تحریف الشیء» به معنای عدول از مواضع اصلی خودش به طرفی یا جانبی دیگر است. «تحریف کلام» به معنای تفسیر نادرست بدون دلیل می‌باشد.}}.<ref>مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، ج۲، ص۱۹۷.</ref>
-تحريف از ريشه «حرف» به معناي كناره مي‌باشد در سوره حج مي‌خوانيم: «و من الناس من يعبد اللّه علي حرف فان اصابه خير اطمان به و ان اصابته فتنه انقلب علي وجهه»<ref>حج / ۱۱ .</ref> ؛ «و بعضي از مردم خدا را در كناره مي پرستند پس اگر (دنيا به آنان رو كند و نفع و) خيري به آنان برسد بدان اطمينان مي يابند، اما اگر ناگواري براي امتحان به آنان برسد، دگرگون مي شوند».
+تحریف در اصطلاح، به معنای دگرگون کردن، تغییر دادن و وارونه سازی است.<ref>ر. ک. خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ص۱۹۷.</ref>
-مفسران در بیان مفهوم لغوی تحریف، بدین معانی اشاره کرده‌اند.<ref>ر.ک: طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۲۱۳، ج۷، ص۲۹۶. زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۵۱۶.</ref>
+== انواع تحریف ==
+'''۱. تحریف محتوی و تفسیر قرآن'''
-در اصطلاح، تحریف به معنای دگرگون کردن و وارونه سازی است و مصادیق گوناگونی دارد.<ref>ر.ک: خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احياء آثار الامام الخوئي، ص۱۹۷.</ref>
+تحریف به محتوی، تحلیل نادرست یا تفسیر بدون دلیل و نتیجه نادرست گرفتن از مقصود گوینده است. تحریف در تفسیر را تحریف معنوی<ref>مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران دار الکتب الإسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۲۹.</ref> یا تفسیر برأی<ref>‏سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه: مهدی حائری قزوینی، تهران، امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۵۷۶. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مترجم: گروهی از مترجمان، تهران، فراهانی، چاپ اول، ج۱، ص۱۰.</ref> نیز می‌نامند. هر کس بر اساس ایده و گرایش و خواسته‌های نفسانی خویش قرآن را تفسیر نموده است.
-==انواع تحريف==
+تحریف محتوایی در حقیقت تحریف قرآن نیست، بلکه تحریف تفسیر قرآن است. مفسر در این تحریف به الفاظ قرآن دستبرد نمی‌زند و فقط تفسیر نادرست می‌کند. تحریف معنوی در قرآن رخ داده است. <ref>ر. ک. خوئی، ابو القاسم، البیان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، ص۱۹6.</ref> امام باقر(ع) در تایید اتفاقا افتادن اینگونه تحریف در قرآن فرمود: {{متن عربی| از نشانه پشت سر انداختن كتاب توسط آنان، اين بود كه حروف آن را نگاه داشتند، ولى حدودش را تحريف كردند. پس آنان كتاب را روايت مى‌كنند نه رعايت! نادانان از اين كه آنان نگاهبان روايت قرآنند شگفت زده و دانايان از اين كه آنان واگذارندۀ رعايت قرآنند غمگين‌اند}}<ref> كلينى، محمد بن يعقوب، الكافي، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق، ج8، ص53.</ref>
-۱. تحريف به مدلول و محتوي كلام
+'''۲. تحریف به معنای زیاد کردن'''
-تحريف به محتوي كلام (كه علماء اسلام آن را «تفسير برأي» مي‌نامند) در تفسير قرآن و روايات به چشم مي‌خورد.
+تحریف به معنای اضافه نمودن مطلبی به مطالب گذشته است و این در قرآن اتفاق نیفتاده است و تمام علمای شیعه و سنی به این قول اتفاق نظر دارند.
-به عبارت ديگر، مي‌توان آن را «تحريف معنوي» ناميد. و آن به اين معناست كه تحليل نادرست يا تفسير و تأويل بر غير وجه صحيحش و نتيجه نادرست گرفتن كه مقصود متكلم نباشد، را تحريف معنوي مي‌نامند. علت افتراق و پراكندگي مسلمانان بعد از پيامبر- صلي الله عليه و آله و سلم - ، تحريف معنوي قرآن بوده و هر كس بر اساس ايده و گرايش و خواسته‌هاي نفساني خويش قرآن را تفسير نموده است.
+'''۳. تحریف به معنای کم کردن'''
-در واقع اين گونه تحريف را تحريف قرآن نمي گويند ، بلکه تحريف تفسير قرآن مي دانند و اين يعني مفسر به الفاظ قرآن دستبرد نمي زند و فقط تفسير نادرست مي کند.
+طبق آیه: {{قرآن|إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ<ref>حجر/۹.</ref> ما قرآن را نازل کردیم‏؛ و ما به‌طور قطع نگهدار آنیم‏! و هم چنین آیه: {{قرآن|لا یَأْتِیهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ}}<ref>فصلت/۴۲.</ref> این کتابی است قطعاً شکست ناپذیر، که هیچ گونه باطلی نه از پیش رو، و نه از پشت سر به سراغ آن نمی‌آید چرا که از سوی خداوند حکیم و شایسته ستایش نازل شده است. نشان دهنده آن است که در قرآن تحریف به معنای کم کردن اتفاق نیافتاده است.
-۲. تحريف به معناي زياد كردن
+'''۴. تحریف به معنای تبدیل کردن'''
-تحريف به معناي اضافه نمودن مطلبي به مطالب گذشته است و اين در قرآن اتفاق نيفتاده است و تمام علماي شيعه و سني به اين قول اتفاق نظر دارند.
+تبدیل نمودن به این معناست که کلمه‌ای از قرآن را تبدیل به کلمه مترادف یا متضاد نمائیم و استاد معرفت این نوع تحریف را مخالف با اعجاز لفظی قرآن می‌داند.
-۳. تحريف به معناي كم كردن
+به عبارت دیگر، تحریف به معنای زیاد یا کم یا تبدیل کردن را «تحریف لفظی» نیز می‌نامند، یعنی؛ دخل و تصرف در ظاهر کلام یا به زیاد کردن یا کم کردن یا تبدیل نمودن، به طوری که از وجه صحیحش عدول کرده باشد.
-طبق آيه: {{قرآن|إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ<ref>حجر/۹.</ref> ما قرآن را نازل كرديم‏؛ و ما بطور قطع نگهدار آنيم‏! و هم چنين آيه: {{قرآن|لا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}<ref>فصلت/۴۲.</ref> اين كتابي است قطعاً شكست ناپذير، كه هيچ گونه باطلي نه از پيش رو، و نه از پشت سر به سراغ آن نمي‌آيد چرا كه از سوي خداوند حكيم و شايسته ستايش نازل شده است. نشان دهنده آن است كه در قرآن تحريف به معناي كم كردن اتفاق نيافتاده است.
+تحریف لفظی در قرآن(زیاد شدن، کم شدن یا تغییر آیات و کلمات قرآن) صورت نگرفته است. تحریف معنوی و تفسیر برأی بعد از پیامبر اسلام(ص) تاکنون بر اساس گرایش اعتقادی افراد صورت گرفته است.<ref>معرفت، محمد هادی، صیانه القرآن من التحریف، قم، التمهید، ص۱۶؛ خویی، سید ابوالقاسم، البیان، ص۱۹۸.</ref>
-۴. تحريف به معناي تبديل كردن
+'''۵. تحریف در قرائت'''
-تبديل نمودن به اين معناست كه كلمه‌اي از قرآن را تبديل به كلمه مترادف يا متضاد نمائيم و استاد معرفت اين نوع تحريف را مخالف با اعجاز لفظي قرآن مي‌داند.
-به عبارت ديگر، تحريف به معناي زياد يا كم يا تبديل كردن را «تحريف لفظي» نيز مي‌نامند، يعني؛ دخل و تصرف در ظاهر كلام يا به زياد كردن يا كم كردن يا تبديل نمودن، به طوري كه از وجه صحيحش عدول كرده باشد.
-در نتيجه، در قرآن تحريف لفظي صورت نگرفته ولي تحريف معنوي و تفسير برأي بعد از پيامبر اسلام(ص) تاكنون بر اساس گرايش اعتقادي افراد صورت گرفته است.<ref>معرفت، محمد هادي، صيانه القرآن من التحريف، قم، التمهيد، ص۱۶؛ خويي، سيد ابوالقاسم، البيان، ص۱۹۸.</ref>
-. تحریف در قرائت
 {{نوشتار اصلی|قرائت‌های مختلف قرآن}}
-در قرائت قرآن كريم اگر هم كمترين اختلاف نظري وجود داشته باشد نه در الفاظ و بلكه در وقف كردن يا نكردن است كه مثلا يك قاري گفته در آخر اين جمله وقف كردن جايز است و ديگري گفته وقف نشود و ... كه هيچ خللي در اصل قرآن وارد نمي‌كند و به این اختلاف، تحریف گفته نمی‌شود.<ref>معرفت، محمد هادي، صيانه القرآن من التحريف، قم، التمهيد، ص۱۶. البيان في تفسير القرآن، پیشین، ص۱۹۸.</ref>
+در قرائت قرآن کریم اگر هم کمترین اختلاف نظری وجود داشته باشد نه در الفاظ و بلکه در وقف کردن یا نکردن است که مثلاً یک قاری گفته در آخر این جمله وقف کردن جایز است و دیگری گفته وقف نشود و … که هیچ خللی در اصل قرآن وارد نمی‌کند و به این اختلاف، تحریف گفته نمی‌شود.<ref>معرفت، محمد هادی، صیانه القرآن من التحریف، قم، التمهید، ص۱۶. البیان فی تفسیر القرآن، پیشین، ص۱۹۸.</ref>
-مطالعه بيشتر
-* صيانه القرآن من التحريف، محمد هادي معرفت ترجمه شده به تحریف ناپذیری قرآن، مترجم: علی نصیری
-* عدم تحریف قرآن توسط آیت‌الله سید حسن طاهری خرم آبادی
+مطالعه بیشتر
+* صیانه القرآن من التحریف، محمد هادی معرفت ترجمه شده به تحریف ناپذیری قرآن، مترجم: علی نصیری
+* عدم تحریف قرآن توسط آیت‌الله سید حسن طاهری خرم‌آبادی
-==منابع==
+== منابع ==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
   | شاخه فرعی۱ = تحریف
   | شاخه فرعی۲ =
   | شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
   | شناسه = شد
   | تیترها = شد
   | ویرایش =
   | لینک‌دهی =
   | ناوبری =
   | نمایه =
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
   | اولویت = ج
   | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}