انواع تکلیف

سؤال

تکلیف از لحاظ دینی چند قسم است؟

تکلیف یعنی چیزی یا کاری از کسی خواستن که در آن رنج و زحمت باشد و این اصطلاح از لفظ «کلفت» گرفته شده است. امر و نهی خداوند به بندگان برای انجام چیزی را تکلیف خوانده‌اند.

تکلیف از حیث مرتبه

1. واجبات: انجام برخی تکلیف‌ها بر انسان لازم است. تکالیفی مانند نماز، روزه، حجّ، جهاد از این موارد بوده و انجام ندادن آن، گناه است.
2. حرام: اعمالی که اگر انسان انجام دهد، گناه کرده و سزاوار عذاب است. اعمالی مانند دزدی، رشوه‌خواری، حرام‌خواری، دروغ.
3. مستحب: اعمالی که انجام آن، ثواب و پاداش دارد و اگر انجام نشود، گناهی ندارد. اعمالی مانند نمازهای نافله، روزه‌های ماه رجب.
4. مکروه: مکروهات در عبادات به معنای کم‌شدن ثواب عبادت است. مکروهات در غیر عبادات به این معنا است که انجام ندادن آن بهتر است، هرچند انجام دهنده آن، مواخذه نمی‌شود.
5. مباح: ترک یا انجام عمل برابر است، نه عذابی دارد و نه ثوابی.

تقسیم به‌جهت طرف مقابل تکلیف

تکلیف تقسیم دیگری را نیز برشمرده‌اند:

1. در برخی موارد، طرف مقابل تکلیف، خداوند است، یعنی وظایفی که نسبت به خدای متعال باید انجام داد: مثل نماز، روزه، حجّ که به اینها حقوق الهی می‌گویند.
2. تعدادی از تکالیف در مقابل اجتماع است. مثل رعایت حقوق پدر و مادر و حقوق همسایه، حقوق دوست و حقوق همسر و غیره که به اینها حقوق اجتماعی می‌گویند.
3. یا تکالیفی که نسبت به خودمان داریم: مثل پرهیز از شهوت‌پرستی، شکم بارگی، ایذاء بدن خود و غیره که به اینها حقوق فردی اطلاق می‌شود. که خداوند متعال و شرع مقدس اینها را واجب کرده است و برای انجام آنها ثواب و ترک آنها عقاب معیّن کرده است.