سید علی خامنه‌ای

سؤال

مختصری از زندگی‌نامه و فعالیت‌های سیاسی آیت‌الله خامنه‌ای را شرح دهید.

درگاه‌ها

سید علی خامنه‌ای از مراجع تقلید شیعیان و دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران است. او در مشهد، حوزه علمیه نجف و قم به تحصیل و تدریس پرداخت. با آشنایی با نواب صفوی وارد عرصه مبارزه سیاسی علیه حکومت پهلوی شد و با همراهی امام خمینی به این مبارزات در قالب سخنرانی، تشکیل جلسات مردمی، کلاس‌های تفسیر، حدیث و اندیشه اسلامی ادامه داد. وی در جریان مبارزه علیه حکومت پهلوی بارها توسط ساواک بازداشت، زندان، شکنجه و تبعید شده است. پایه‌گذاری حزب جمهوری اسلامی، معاونت وزارت دفاع، امام جمعه تهران، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و دو دوره ریاست جمهوری از جمله فعالیت‌ها و سمت‌های او در عرصه سیاسی پس از انقلاب تا سال ۱۳۶۸ می‌باشد. آیت الله خامنه‌ای پس از فوت امام خمینی، با رأی مجلس خبرگان رهبری، به رهبری جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد و تا به امروز این سمت را عهده‌دار است.

زندگی‌نامه و تحصیلات

سید علی خامنه‌ای فرزند سید جواد حسینی خامنه‌ای، در ۲۴ تیر ۱۳۱۸ش (۲۸ صفر ۱۳۵۸ قمری) در مشهد متولد شد. وی از چهار سالگی به همراه برادر بزرگش سیدمحمد به مکتب رفت تا الفبا و قرآن را یاد بگیرند. سپس، برای تحصیلات ابتدایی به مدرسه اسلامی «دارالتعلیم دیانتی» رفت. در همین دوران به تحصیل دروس حوزوی پرداخت و همزمان وارد دبیرستان شد.

وی مقدمات درس‌های حوزوی را در مدرسه سلیمان خان و مدرسه نواب خواند. اساتید ایشان علوه بر پدر، میرزا مدرس یزدی، شیخ هاشم قزوینی، میرزا جواد آقا تهرانی و شیخ رضا ایسی بودند و درس خارج فقه و اصول را نزد سید محمد هادی میلانی آغاز کرد. وی در سال ۱۳۳۶ش به نجف رفت و در درسهای خارج سید محسن حکیم، سید محمود شاهرودی، میرزا باقر زنجانی، سید یحیی یزدی و میرزا حسن بجنوردی شرکت نمود.

آیت‌الله خامنه‌ای از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۴۳ در حوزه علمیه قم به تحصیلات عالی در فقه، اصول و فلسفه، مشغول شد و در درس آیت‌الله بروجردی، امام خمینی، شیخ مرتضی حائری و علامه طباطبائی شرکت نمود. در سال ۱۳۴۳ش برای نگه‌داری از پدرشان که نابینا شده بود به مشهد رفت و به تحصیل ادامه داد.

فعالیت‌های سیاسی

آیت‌الله خامنه‌ای خود را از شاگردان فقهی، اصولی، سیاسی و انقلابی امام خمینی دانسته‌است. اما نخستین سابقه آشنایی ایشان با مسائل سیاسی به دوران مبارزات شهید نواب صفوی و جلسات سخنرانی‌های سیاسی او در مشهد بر می‌گردد. آقای خامنه‌ای در این مورد گفته است: همان وقت جرقه‌های انگیزش انقلاب اسلامی به وسیله نواب صفوی در من به وجود آمده و هیچ شکی ندارم که اولین آتش را مرحوم نواب در دل ما روشن کرد.

همراهی با امام خمینی

آیت‌الله خامنه‌ای از سال ۱۳۴۱ش که در قم حضور داشت و حرکت انقلابی و اعتراض آمیز امام خمینی علیه سیاستهای ضد اسلامی و آمریکایی محمدرضا شاه پهلوی آغاز شد، به مبارزات سیاسی روی آورد. وی در این دوران به دلیل فعالیت سیاسی علیه حکومت پهلوی بارها دستگیر، شکنجه و تعبید شد. نخستین بار در محرم سال ۱۳۳۸ از سوی امام خمینی مأموریت یافت، پیام ایشان را به آیت‌الله میلانی و علمای خراسان، در خصوص چگونگی برنامه‌های تبلیغاتی روحانیون در ماه محرم و افشاگری علیه سیاست‌های آمریکایی شاه، اوضاع ایران و حوادث قم، برساند. وی در همین سال، عازم بیرجند شد و در راستای پیام امام خمینی، به تبلیغ و افشاگری علیه رژیم پهلوی پرداخت و به همین دلیل در ۹ محرم (۱۲ خرداد ۱۳۴۲ش) دستگیر شد و به شرط اینکه منبر نرود و تحت نظر باشد آزاد شد. با پیش آمدن حادثه خونین ۱۵خرداد، باز هم وی بازداشت، زندانی و شکنجه شد. پس از این ماجرا مبارزات سیاسی ایشان متوقف نشد و بار ها دستگیر و زندانی شد:

• دومین بازداشت: در بهمن ۱۳۴۲ش سخنرانی‌ها و افشاگری‌های ایشان علیه شاه و انقلاب سفید مورد استقبال مردم قرار گرفت. به همین دلیل شبانه توسط ساواک دستگیر و حدود دو ماه به صورت انفرادی در زندان قزل قلعه زندانی و شکنجه‌شد.

• سومین و چهارمین بازداشت: علاوه بر سخنرانی، کلاسهای تفسیر، حدیث و اندیشه اسلامی ایشان در مشهد و تهران با استقبال جوانان مواجه شد. همین فعالیت‌ها سبب شد تا ساواک ایشان را مورد تعقیب قرار دهد. بدین خاطر در سال ۱۳۴۵ در تهران مخفیانه زندگی می‌کردند و یک سال بعد دستگیر و محبوس شد. فعالیت‌های علمی، برگزاری جلسات، تدریس و روشنگری موجب شد وی بار دیگر توسط ساواک در سال ۱۳۴۹ دستگیر و زندانی گردد.

• پنجمین بازداشت:

آیت‌الله خامنه‌ای درباره پنجمین بازداشت خویش توسط ساواک می‌نویسد:

«از سال ۴۸ زمینه حرکت مسلحانه در ایران محسوس بود. حساسیت و شدت عمل دستگاه‌های جاری رژیم پیشین نیز نسبت به من، که به قرائن دریافته بودند چنین جریانی نمی‌تواند با افرادی از قبیل من در ارتباط نباشد، افزایش یافت. سال ۵۰ مجددا و برای پنجمین بار به زندان افتادم. برخوردهای خشونت‌آمیز ساواک در زندان آشکارا نشان می‌داد که دستگاه از پیوستن جریان‌های مبارزه مسلـحانه به کانون‌های تفـکر اسلامی به شدت بیمناک است و نمی‌تواند بپذیرد که فعالیـت‌های فکری و تبلیغاتی من در مشهد و تهران از آن جریان‌ها بیگانه و به کنار است. پس از آزادی، دایره درسهای عمومی تفسیر و کلاسهای مخفی ایدئولوژی و… گسترش بیشتری پیدا کرد.»

• بازداشت ششم:

بین سالهای ۱۳۵۰–۱۳۵۳ش درسهای تفسیر و ایدئولوژی خامنه‌ای در سه مسجد «کرامت»، «امام حسن(ع)» و «میرزا جعفر» مشهد تشکیل می‌شد و هزاران نفر از مردم به ویژه جوانان و طلاب را به این سه مرکز می‌کشاند و با تفکرات اسلامی آشنا می‌ساخت. درس نهج البلاغه ایشان در جزوه‌هایی کپی شده تحت عنوان: «پرتویی از نهج البلاغه» تکثیر و دست به دست می‌گشت. این فعالیـت‌ها موجب شد که در دی ماه ۱۳۵۳ ساواک به آیت‌الله خامنه‌ای در مشهد هجوم برده، ایشان را دستگیر و بسیاری از یادداشت‌ها و نوشته‌هایشان را ضبط کنند. این سخت‌ترین بازداشت ایشان بود و تا پاییز ۱۳۵۴ در زندان کمیته مشترک شهربانی زندان بودند. در این مدت در سلولی با سخت‌ترین شرایط نگه داشته شدند. سختی‌هایی که ایشان در این بازداشت تحمل کردند، به تعبیر خودشان «فقط برای آنان که آن شرایط را دیده‌اند، قابل فهم است».

تبعید

رژیم پهلوی در اواخر سال ۱۳۵۶ش، آیت‌الله خامنه‌ای را دستگیر و برای مدت سه سال به ایرانشهر تبعید کرد. در اواسط سال ۱۳۵۷ با اوجگیری مبارزات عموم مردم ایران، ایشان از تبعیدگاه آزاد شده به مشهد مقدس بازگشت و در صف مقدم مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی قرار گرفت.

انقلاب اسلامی

در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، پیش از بازگشت امام خمینی از پاریس، از سوی ایشان «شورای انقلاب اسلامی» با شرکت افرادی همچون شهید مطهری، شهید بهشتی، هاشمی رفسنجانی و… در ایران تشکیل گردید، آیت‌الله خامنه‌ای به فرمان امام به عضویت این شورا درآمد. پیام امام توسط شهید مطهری به ایشان ابلاغ گردید و ایشان از مشهد به تهران آمد.

آیت الله خامنه‌ای در دوران رهبری جمهوری اسلامی

آیت‌الله خامنه‌ای پس از پیروزی انقلاب اسلامی همچنان به فعالیت‌های اسلامی و در جهت نزدیکتر شدن به اهداف انقلاب اسلامی پرداخت:

• پایه‌گذاری «حزب جمهوری اسلامی» با همکاری شهید بهشتی، شهید باهنر، رفسنجانی و… در اسفند ۱۳۵۷ش.
• معاونت وزارت دفاع در سال ۱۳۵۸.
• سرپرستی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ۱۳۵۸.
• امام جمعه تهران، ۱۳۵۸.
• نماینده امام خمینی در شورای عالی دفاع، ۱۳۵۹.
• نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، ۱۳۵۸.
• حضور در لباس رزم در جبهه‌های دفاع مقدس.

• ترور نافرجام ایشان توسط منافقین در ششم تیر ماه ۱۳۶۰ در مسجد ابوذر تهران.
• ریاست جمهوری؛ به دنبال شهادت محمدعلی رجایی دومین رئیس‌جمهور ایران، آیت‌الله خامنه‌ای در مهر ماه ۱۳۶۰ با کسب بیش از شانزده میلیون رأی مردمی و حکم تنفیذ امام خمینی به ریاست جمهوری ایران برگزیده شد. همچنین از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۸ برای دومین بار برای این مسئولیت انتخاب شد.
• ریاست شورای انقلاب فرهنگ، ۱۳۶۰.
• ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام، ۱۳۶۶.
• ریاست شورای بازنگری قانون اساسی، ۱۳۶۸.
• رهبری، که از سال ۱۳۶۸، روز چهاردهم خرداد پس از رحلت امام خمینی توسط مجلس خبرگان رهبری برای این مسئولیت انتخاب شد.

جستار وابسته

• امام خمینی