حرمت غنا و موسیقی در آیات و روایات

سؤال

آیا آیات و روایات منصوص و معتبر در حرمت غنا و موسیقی وجود دارد؟

آوازهایی که شعر مناسب داشته و آهنگ آن، مناسب مجالس فساد نباشد، گوش دادن به آن حلال است. اما غنای حرام، آهنگ‌های طَرَب‌انگیز هستند که مناسب مجالس «فسق و فجور» باشد و قوه شهوانی را در انسان تحریک می‌کند. این نوع غنا، براساس روایات، حرام دانسته شده است.

در قرآن نیز کلماتی وجود دارد که برخی مفسران، آن‌را به غنای حرام تفسیر کرده‌اند؛ تعبیر «قول الزور» در آیه ۳۰ سوره حج را به غنا معنا کرد‌ه‌اند که دستور به دوری از آن شده است. همچنین غنا را از مصادیق تعبیر «لهوالحدیث» در آیه ۶ سوره لقمان دانسته‌اند.

تعریف و مفاسد غنای حرام

مقالهٔ اصلی: غنا

غنای حرام را آهنگ‌های طَرَب‌انگیز و لهوِ باطل معنا کرده‌اند. غنای حرام را مناسب مجالس فسق و اهل گناه دانسته‌اند که قوای شهوانی را در انسان تحریک می‌کند.

برای غنا، مفاسدی ذکر شده است:

• تشویق به فساد اخلاق: مجالس غنا را به‌طور معمول همراه با انواع فسادها دانسته‌اند.
• غافل شدن از یاد خدا: در توضیح غنا آورده‌اند که انسان را درگیر دنیا و لذت‌هایش می‌کند و یاد خدا را از انسان می‌گیرد. محققان تعبیر به «لهو» که در تفسیر «غنا» آمده را اشاره به این حقیقت دانسته‌اند.

غنای حرام در روایات

عالمان مسلمان، گوش دادن به آهنگ‌ها و آوازهایی که شعر مناسب و زیبایی داشته و تناسب و شباهتی با ساز و آوازهای مجالس فساد نداشته باشد را حلال دانسته‌اند.

اما در مورد غنای حرام، روایات بسیاری وجود دارد. امام صادق(ع) مجلس «غنا» و خوانندگی لهو و باطل، را مجلسی دانسته که خدا به اهل آن نگاه نمی‌کند. امام در حدیث دیگری، غنا را موجب نفاق دانسته است.

• ابن مسعود در حدیثی از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده که غناء، نفاق را در قلب پرورش می‌دهد همان گونه که آب، گیاهان را پرورش می‌دهد.
• امام صادق(ع): «خانه‌ای که در آن غنا باشد، ایمن از مرگ و مصیبت دردناک نیست و دعا در آن به اجابت نمی‌رسد و فرشتگان وارد آن نمی‌شوند.»

استدلال به برخی آیات قرآن

برخی مفسران، کلماتی از قرآن را در اشاره به «غنا» و موسیقی دانسته‌اند:

• ﴿فَاجْتَنِبُوا الرِّ‌جْسَ مِنَ الْأَوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ‌؛ از پلیدی بت‌ها و از گفتار باطل اجتناب ورزید.﴾(حج:۳۰) ابوبصیر از امام صادق(ع) در مورد این آیه سوال کرد و امام فرمود مقصود از آن‌را «غنا» دانست. زید شَحّام نیز می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره تفسیر قول زور پرسیدم، آن حضرت فرمود: منظور از قول زور، غنا است.
• ﴿وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ؛ بعضی از مردم، سخنان باطل و بیهوده می‌خرند تا مردم را از روی جهل و نادانی گمراه سازند و آیات الهی را به استهزاء گیرند، پس برای آنها عذابی خوارکننده است﴾(لقمان:۶)امام صادق(ع) «غنا» را از مسائلی دانسته که خداوند، وعده عذاب بر آن داده است و سپس آیه ۶، سوره لقمان را تلاوت فرمود. «لهوالحدیث» در این آیه دارای معنای گسترده دانسته‌اند که هرگونه سخن یا آهنگ‌های غفلت‌زا را شامل می‌شود و موجب گمراهی و بیهودگی انسان می‌گردد.

مطالعه بیشتر

• نظری به موسیقی از طریق کتاب و سنّت، مصطفی شریعت موسوی، انتشارات اسماعیلیان، قم.
• غنا، موسیقی؛ ج۳، رضا مختاری و محسن صادقی.