بررسی سازگاری محتوای زیارت جامعه با آیات قرآن

سؤال

آیا عبارت «وَ إيابُ الْخَلْقِ إلَيْكُمْ، وَ حِسابُهُم عَلَيْكُمْ» در زیارت جامعه با آیات ﴿إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ۝۲۵ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ۝۲۶﴾(غاشیه:۲۶) سازگاری دارد؟

حسابرسی و بازگشت مردم در زیارت جامعه به ائمه اطلاق شده و این ایراد وارد است که این فراز زیارت با آیاتی از سوره غاشیه سازگار نیست. با بررسی روایاتی با این مضمون چنین برداشت می‌شود که این بخش از زیارت جامعه و نیز سایر احادیث دلالت بر شان نزول این آیات مبنی بر واگذاری این امر از جانب خداوند به ائمه(ع) شده است.

تواتر مضمون زیارت جامعه

مضمون جمله «وَ إيابُ الْخَلْقِ إلَيْكُمْ، وَ حِسابُهُم عَلَيْكُمْ» علاوه بر زیارت جامعه در ادعیه و زیارات و احادیث دیگری نیز وجود دارد به حدی که می‌توان ادعای تواتر کرد. تواتر داشتن روایت می‌تواند بیان کننده منافات نداشتن بین جمله مورد نظر زیارت با آیات باشد. مواردی از تواتر مضمون این دعا ذکر خواهد شد:

• فردی از امام صادق(ع) از آیات ﴿إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ۝۲۵ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ۝۲۶﴾(غاشیه:۲۶) سؤال کرد؟ امام در جواب فرمود: «این دو آیه در مورد ما نازل شده، آن مرد گفت: یابن رسول الله من تفسیر آیه را پرسیدم؟ امام فرمود: وقتی روز قیامت فرا رسد، خداوند حساب شیعیانمان را به ما واگذار می‌کند و پیامبر از خدا می‌خواهد که گناهان آن‌ها را ببخشد و آنچه از حق‌الناس برگردن دارند، پیامبر اکرم(ص) آن را ادا می‌کند و آنچه بین ما و آن‌ها وجود دارد می‌بخشم تا این که بدون حساب وارد بهشت شوند.»

• امام صادق(ع) می‌فرماید: پیامبر(ص) به امام علی(ع) فرمود: «یا علی! تو دیّان این امت و متولی حساب آن‌ها هستی و تو رکن اعظم الهی در روز قیامت هستی و همانا مآب (برگشت) مردم به سوی توست و حسابشان به عهده توست، راه، راه توست و میزان، میزان توست و موقف، موقف توست.»

احادیث دیگری نیز وجود دارد که به این مضمون اشاره دارند.

شان نزول آیات سوره غاشیه

مطابق روایت نقل شده توسط پیامبر درباره این آیات شان نزول آن‌ها در حق اهل بیت(ع) نازل شده، بازگشت مردم طبق این ایات به سوی اهل بیت(ع) است. همچنین در برخی منابع روایی این دعا، شان نزول این آیات بیان شده است. مقصود از آیه رجوع مردم به سوی اولیا و حجج الهی، یعنی ائمه است.

روایاتی بدین مضمون نیز وجود دارد، از جمله روایتی است که امام صادق(ع) می‌فرمایند: «حساب هر امتی را امام زمانش می‌رسد و امامان، دوستداران خود و دشمنانشان را از سیمایشان می‌شناسند و این کلام خداست که ﴿وَعَلَی الأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کلاًّ بِسِیمَاهُمْ.﴾(اعراف:۴۶)

تفسیر آیه با توجه به این دسته از روایات چنین می‌شود که برگشت مردم به سوی ائمه خودشان است و محاسبه آن‌ها نیز بر عهده ائمه است؛ البته باید توجه داشت که ائمه از آن لحاظ که حجت خدایند و نمایندگان خدا، این جایگاه توسط خداوند برای آنان قرار داده شده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «زمانی که روز قیامت برسد، حساب شیعیانمان به ما واگذار می‌شود ….» این حساب از طرف خداوند به ائمه واگذار می‌شود و خود هیچ استقلالی ندارند.

بنابراین این فراز زیارت منافاتی با این آیات ندارد، بلکه آیه را تفسیر می‌کند و کیفیت رجوع و حسابرسی را روشن می‌سازد که این کار توسط ائمه(ع) از جانب خداوند انجام می‌گیرد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

• فضائل الخمسه، علامه فیروز آبادی.

• حق الیقین، علامه شبّر.

• المیزان، علامه طباطبائی، ج۷.