مصحف فاطمه(س): تفاوت میان نسخه‌ها
(←محتوا) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
{{اشتباه نشود|صحیفه فاطمیه}} | {{اشتباه نشود|صحیفه فاطمیه}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
{{درگاه|فاطمی}} | {{درگاه|فاطمی|واژه‌ها}} | ||
'''مصحف فاطمه(س)''' | '''مصحف فاطمه(س)''' کتابی که [[جبرئیل]] پس از وفات [[پیامبر اسلام|پیامبر اسلام(ص)]] بر [[حضرت فاطمه زهرا(س)|حضرت فاطمه(س)]] املا کرد و [[امام علی(ع)]] آن را نوشت. بر اساس روایات، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است. | ||
مصحف فاطمه(س) در دسترس کسی نبوده و نزد امامان شیعه(ع) محفوظ است. | روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه(س) در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون [[بصائر الدرجات]] و [[الکافی]] آمده است. بنا بر منابع، مصحف فاطمه(س) در دسترس کسی نبوده و نزد امامان شیعه(ع) محفوظ است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]] در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است. | ||
محتوای این مصحف متضمن مطالبی چون بیان رویدادهای آینده و سرنوشت فرزندان حضرت فاطمه(س) است. از وجود چنین مصحفی در زمینه معارف شیعی استفاده شده است. اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد. در منابع معتبر اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد. | |||
روایات | == معرفی و ویژگی‌ها == | ||
در روایات اهل‌بیت(ع) از مصحف فاطمه(س) یاد شده که به حضرت فاطمه(س) الهام شده است.<ref name=":0"/> برخی از این روایات [[سلسله حدیث|سندهای صحیحی]] دارند. به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.<ref name=":0">مهدوی‌راد، محمدعلی، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامهٔ فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۳، ج ۳، ص ۶۴.</ref> از جمله این روایات صحیح، نقلی از [[امام صادق(ع)]] در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان درباره مصحف فاطمه(س) است. در این نقل جزئیاتی درباره این مصحف، از جمله املاء آن در دوران هفتاد و پنج روزه حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص)، ارائه شده است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۵۹۹–۶۰۰.</ref> | |||
روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه(س) در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون [[بصائر الدرجات]]<ref>صفار قمی، محمد بن الحسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، تحقیق: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق، ص ۱۷۰–۱۸۱.</ref> و [[الکافی]]<ref>الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۲–۶۰۲.</ref> آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را [[جایگاه علامه مجلسی|علامه مجلسی]] در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۴۹.</ref> | |||
بنا بر روایات اهل‌بیت(ع)، این مصحف به دست کسی نرسیده و نزد امامان شیعه محفوظ است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص ۵۹۳.</ref> در برخی از این روایات حجم این مصحف سه برابر قرآن برشمرده شده است.<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۹۵.</ref> از وجود چنین مصحفی در زمینه معارف شیعی استفاده شده است.<ref>مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.</ref> | |||
اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۶۵.</ref> | |||
== | == املاکننده و کاتب == | ||
درباره املاکننده مصحف فاطمه(س)، در روایت از افراد مختلفی یاد شده است؛ خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) از جمله افراد ذکر شده در روایات هستند.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۶۸.</ref> علامه مجلسی میان این روایات جمع کرده است. برخی محققان آن را بهترین وجه جمع میان این اقوال دانسته‌اند.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۷۲.</ref> او مراد از رسول‌الله(ص) در این روایات را همان جبرئیل دانسته است.<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج ۲۶، ص ۴۲.</ref> عالمان دیگری از جمله [[سید محسن امین عاملی]]،<ref>امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۵۷.</ref> [[سید جعفر مرتضی عاملی]]<ref>عاملی، جعفر مرتضی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص ۱۱۶.</ref> و [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>هاشمی، هاشم، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۱.</ref> راهی برای جمع این روایات ابراز داشته‌اند. | |||
همه عالمان شیعه و تمام روایاتی که از این مصحف نام برده‌اند کاتب و تدوین‌کننده این مصحف را امام علی(ع) معرفی کرده‌اند.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۷۳.</ref> | |||
== محتوا == | |||
مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته‌اند: | مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته‌اند: | ||
* جایگاه رسول خدا(ص) و آینده فرزندان حضرت فاطمه(س).<ref>الصفار القمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص۱۷۴.</ref> | |||
* بیان رویدادهای آینده.<ref>الفتال النیسابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ۱۳۷۵، ج۱، ص۲۱۱.</ref> | |||
* یادکرد از [[انبیاء الهی(ع)]] و نام آنان و اوصیای آنان.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۲۶، ص۱۸.</ref> | |||
* نام تمامی پادشاهان و حاکمان تا روز قیامت.<ref>الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج۱، ص۲۱۱.</ref> | |||
* [[عبدالحسین شرف‌الدین]]، از عالمان شیعه، به وجود مطالب دیگری در این مصحف، از جمله امثال و حِکَم و موعظه و اخبار اشاره کرده است.<ref>شرف الدین، عبدالحسین، المراجعات، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ۱۴۲۶، ص۶۰۳.</ref> این نظر توسط بعضی محققان رد شده است.<ref>هاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۷۲.</ref> | |||
* برخی دیگر از محققان با استناد به روایتی<ref>کلینی، الکافی، ج ۷، ص ۳۷–۴۱.</ref> (که در آن از کتابی با عنوان [[کتاب فاطمه(س)]] مشتمل بر جزئیات احکام شرعی یاد شده) تصریح کرده‌اند که این مصحف مشتمل بر تمام احکام تفصیلی شرعی و جزئیات قوانین جزائی نیز بوده است.<ref>قزوینی، محمدکاظم، فاطمة الزهراء(س) من المهد الی اللحد، بی‌جا، بی‌نا،بی‌تا، ص۹۶.</ref> سید محمدحسین فضل‌الله این نظر را تأیید کرده و کتاب فاطمه(س) را با مصحف فاطمه(س) یکی دانسته است.<ref>هاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۶۷.</ref> عده‌ای از محققان این نظر را رد کرده‌اند.<ref>امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۵۶.</ref> همچنین، احتمال داده شده که کتاب فاطمه(س) غیر از مصحف فاطمه(س) باشد و مراد از فاطمه در عنوان کتاب فاطمه(س) [[فاطمه بنت الحسین(ع)]] باشد.<ref>هاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص۱۸۱.</ref> | |||
* [[سیدحسین مدرسی طباطبایی]]، شیعه‌شناس و استاد حقوق اسلامی دانشگاه پرینستون، مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته که تقریباً در تمام موارد در زمینه اندیشه‌های باطنی شیعه از آن یاد شده است.<ref>مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ص ۴۱.</ref> این نظر او مورد نقد قرار گرفته است.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۸۲.</ref> در منابع، اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد. | |||
== شبهات درباره مصحف == | == شبهات درباره مصحف == | ||
برخی مستشرقان و عالمان [[اهل‌سنت]]، با توجه به وجود لفظ مصحف در عنوان مصحف فاطمه(س) و محدود کردن این لفظ به قرآن، شیعه را متهم کرده‌اند که قرآن دیگری غیر از قرآن موجود در میان مسلمانان دارند. از جمله این افراد می‌توان به اگناس گلدزیهر،<ref>گلدزیهر، ایگناس، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، مقدمهٔ سید محمدعلی ایازی، ترجمهٔ سید ناصر طباطبایی، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۳، ص ۲۵۶-۲۵۷.</ref> اسلام‌شناس مشهور مجارستانی و عبدالله القصیمی، نویسنده [[سلفی]] عربستانی، اشاره کرد.<ref>عمیدی، ثامر هاشم حبیب، دفاع عن الکافی: دراسة نقدیة مقارنة لأهم الطعون والشبهات المثارة حول کتاب الکافی للشیخ الکلینی، قم، مرکز الغدیر للدرسات الاسلامیة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۵۳.</ref> در پاسخ به این نظر برخی محققان مدعی شده‌اند که علمای شیعه اتفاق نظر دارند که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.<ref>مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۷۵.</ref> مستند این عدم اشتمال از نظر آنان روایات بسیاری است که درباره مصحف فاطمه(س) از امامان شیعه(ع) نقل شده و در قریب به اتفاق آنان با تعابیر گوناگون تصریح شده است که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.<ref>صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص ۱۷۰. کلینی، محمد، الکافی، ج۱، ص۵۹۵.</ref> | |||
برخی | |||
== مطالعه بیشتر == | == مطالعه بیشتر == | ||
* پژوهش‌گونه‌ای دربارهٔ مصحف فاطمه(ع)، محمدعلی مهدوی‌راد، نشر مشعر. | |||
*پژوهش‌گونه‌ای | * حقیقة مصحف فاطمة(ع) عند الشیعه، اکرم برکات، دارالصفوة. | ||
*حقیقة مصحف فاطمة(ع) عند الشیعه، اکرم برکات، دارالصفوة. | * مصحف فاطمی: پژوهشی در مصحف فاطمه(س)، عبدالله امینی، انتشارات دلیل ما. | ||
*مصحف فاطمی: پژوهشی در مصحف فاطمه(س)، عبدالله امینی، انتشارات دلیل ما. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس|۲}} | ||
{{شاخه | {{شاخه | ||
| شاخه اصلی = حدیث | | شاخه اصلی = حدیث | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
| تغییر مسیر =شد | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| | | ارزیابی کمی = | ||
| | | ارزیابی کیفی = | ||
| تکمیل = | | تکمیل = | ||
| اولویت =ج | | اولویت =ج | ||
| کیفیت = | | کیفیت =ب | ||
}} | }} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
[[رده:حضرت فاطمه(س)]] | [[رده:حضرت فاطمه(س)]] | ||
[[رده:فضایل حضرت فاطمه(س)]] | [[رده:فضایل حضرت فاطمه(س)]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۱۷
سؤال
مصحف فاطمه(س) چه کتابی است؟ آیا این کتاب به نام خواهر قرآن نیز مشهور است؟
درگاه‌ها
مصحف فاطمه(س) کتابی که جبرئیل پس از وفات پیامبر اسلام(ص) بر حضرت فاطمه(س) املا کرد و امام علی(ع) آن را نوشت. بر اساس روایات، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.
روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه(س) در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون بصائر الدرجات و الکافی آمده است. بنا بر منابع، مصحف فاطمه(س) در دسترس کسی نبوده و نزد امامان شیعه(ع) محفوظ است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را علامه مجلسی در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.
محتوای این مصحف متضمن مطالبی چون بیان رویدادهای آینده و سرنوشت فرزندان حضرت فاطمه(س) است. از وجود چنین مصحفی در زمینه معارف شیعی استفاده شده است. اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد. در منابع معتبر اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.
معرفی و ویژگی‌ها
در روایات اهل‌بیت(ع) از مصحف فاطمه(س) یاد شده که به حضرت فاطمه(س) الهام شده است.[۱] برخی از این روایات سندهای صحیحی دارند. به همین دلیل، در اصل وجود چنین کتابی تردید نشده است.[۱] از جمله این روایات صحیح، نقلی از امام صادق(ع) در پاسخ به سؤال یکی از شیعیان درباره مصحف فاطمه(س) است. در این نقل جزئیاتی درباره این مصحف، از جمله املاء آن در دوران هفتاد و پنج روزه حیات حضرت فاطمه(س) پس از رسول خدا(ص)، ارائه شده است.[۲]
روایات مربوط به وجود مصحف فاطمه(س) در قدیمی‌ترین منابع روایی شیعه، چون بصائر الدرجات[۳] و الکافی[۴] آمده است. بیشترین روایات مربوط به این مصحف را علامه مجلسی در باب‌های مربوط به علوم اهل‌بیت(ع) آورده است.[۵]
بنا بر روایات اهل‌بیت(ع)، این مصحف به دست کسی نرسیده و نزد امامان شیعه محفوظ است.[۶] در برخی از این روایات حجم این مصحف سه برابر قرآن برشمرده شده است.[۷] از وجود چنین مصحفی در زمینه معارف شیعی استفاده شده است.[۸]
اختلاف در محتوای برخی روایات پیرامون مصحف فاطمه(س) و گاه تعارض ظاهری آنها موجب شده تا داوری‌های محققان در مورد جزئیات این مصحف یکسان نباشد.[۹]
املاکننده و کاتب
درباره املاکننده مصحف فاطمه(س)، در روایت از افراد مختلفی یاد شده است؛ خدا، فرشته، جبرئیل و رسول خدا(ص) از جمله افراد ذکر شده در روایات هستند.[۱۰] علامه مجلسی میان این روایات جمع کرده است. برخی محققان آن را بهترین وجه جمع میان این اقوال دانسته‌اند.[۱۱] او مراد از رسول‌الله(ص) در این روایات را همان جبرئیل دانسته است.[۱۲] عالمان دیگری از جمله سید محسن امین عاملی،[۱۳] سید جعفر مرتضی عاملی[۱۴] و سید محمدحسین فضل‌الله[۱۵] راهی برای جمع این روایات ابراز داشته‌اند.
همه عالمان شیعه و تمام روایاتی که از این مصحف نام برده‌اند کاتب و تدوین‌کننده این مصحف را امام علی(ع) معرفی کرده‌اند.[۱۶]
محتوا
مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته‌اند:
- جایگاه رسول خدا(ص) و آینده فرزندان حضرت فاطمه(س).[۱۷]
- بیان رویدادهای آینده.[۱۸]
- یادکرد از انبیاء الهی(ع) و نام آنان و اوصیای آنان.[۱۹]
- نام تمامی پادشاهان و حاکمان تا روز قیامت.[۲۰]
- عبدالحسین شرف‌الدین، از عالمان شیعه، به وجود مطالب دیگری در این مصحف، از جمله امثال و حِکَم و موعظه و اخبار اشاره کرده است.[۲۱] این نظر توسط بعضی محققان رد شده است.[۲۲]
- برخی دیگر از محققان با استناد به روایتی[۲۳] (که در آن از کتابی با عنوان کتاب فاطمه(س) مشتمل بر جزئیات احکام شرعی یاد شده) تصریح کرده‌اند که این مصحف مشتمل بر تمام احکام تفصیلی شرعی و جزئیات قوانین جزائی نیز بوده است.[۲۴] سید محمدحسین فضل‌الله این نظر را تأیید کرده و کتاب فاطمه(س) را با مصحف فاطمه(س) یکی دانسته است.[۲۵] عده‌ای از محققان این نظر را رد کرده‌اند.[۲۶] همچنین، احتمال داده شده که کتاب فاطمه(س) غیر از مصحف فاطمه(س) باشد و مراد از فاطمه در عنوان کتاب فاطمه(س) فاطمه بنت الحسین(ع) باشد.[۲۷]
- سیدحسین مدرسی طباطبایی، شیعه‌شناس و استاد حقوق اسلامی دانشگاه پرینستون، مصحف فاطمه(س) را مشتمل بر مطالبی دانسته که تقریباً در تمام موارد در زمینه اندیشه‌های باطنی شیعه از آن یاد شده است.[۲۸] این نظر او مورد نقد قرار گرفته است.[۲۹] در منابع، اطلاعی درباره اینکه این کتاب خواهر قرآن خوانده شده باشد وجود ندارد.
شبهات درباره مصحف
برخی مستشرقان و عالمان اهل‌سنت، با توجه به وجود لفظ مصحف در عنوان مصحف فاطمه(س) و محدود کردن این لفظ به قرآن، شیعه را متهم کرده‌اند که قرآن دیگری غیر از قرآن موجود در میان مسلمانان دارند. از جمله این افراد می‌توان به اگناس گلدزیهر،[۳۰] اسلام‌شناس مشهور مجارستانی و عبدالله القصیمی، نویسنده سلفی عربستانی، اشاره کرد.[۳۱] در پاسخ به این نظر برخی محققان مدعی شده‌اند که علمای شیعه اتفاق نظر دارند که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.[۳۲] مستند این عدم اشتمال از نظر آنان روایات بسیاری است که درباره مصحف فاطمه(س) از امامان شیعه(ع) نقل شده و در قریب به اتفاق آنان با تعابیر گوناگون تصریح شده است که مصحف فاطمه(س) مشتمل بر قرآن نیست.[۳۳]
مطالعه بیشتر
- پژوهش‌گونه‌ای دربارهٔ مصحف فاطمه(ع)، محمدعلی مهدوی‌راد، نشر مشعر.
- حقیقة مصحف فاطمة(ع) عند الشیعه، اکرم برکات، دارالصفوة.
- مصحف فاطمی: پژوهشی در مصحف فاطمه(س)، عبدالله امینی، انتشارات دلیل ما.
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ مهدوی‌راد، محمدعلی، «مصحف فاطمه(س)»، دانشنامهٔ فاطمی، زیرنظر علی‌اکبر رشاد، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۳، ج ۳، ص ۶۴.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج ۱، ص ۵۹۹–۶۰۰.
- ↑ صفار قمی، محمد بن الحسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، تحقیق: محسن بن عباسعلى كوچه باغى، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق، ص ۱۷۰–۱۸۱.
- ↑ الکلینی، الکافی، ج ۱، ص ۵۹۲–۶۰۲.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۲۶، ص۴۹.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص ۵۹۳.
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۵۹۵.
- ↑ مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، نشر مورخ، ۱۳۸۶ش، ص۴۱.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۶۵.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۶۸.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۷۲.
- ↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج ۲۶، ص ۴۲.
- ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۵۷.
- ↑ عاملی، جعفر مرتضی، مأساة الزهراء(س) شبهات و ردود، بیروت، دارالسیرة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص ۱۱۶.
- ↑ هاشمی، هاشم، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، بیروت، دارالهدی، ۱۴۲۲ق، ص۱۵۱.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۷۳.
- ↑ الصفار القمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص۱۷۴.
- ↑ الفتال النیسابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، منشورات الرضی، ۱۳۷۵، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج۲۶، ص۱۸.
- ↑ الفتال النیسابوری، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج۱، ص۲۱۱.
- ↑ شرف الدین، عبدالحسین، المراجعات، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، ۱۴۲۶، ص۶۰۳.
- ↑ هاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۷۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ج ۷، ص ۳۷–۴۱.
- ↑ قزوینی، محمدکاظم، فاطمة الزهراء(س) من المهد الی اللحد، بی‌جا، بی‌نا،بی‌تا، ص۹۶.
- ↑ هاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص ۱۶۷.
- ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۵۶.
- ↑ هاشمی، حوار مع فضل‌الله حول الزهراء(س)، ص۱۸۱.
- ↑ مدرسی طباطبایی، میراث مکتوب شیعه، ص ۴۱.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج ۳، ص ۸۲.
- ↑ گلدزیهر، ایگناس، گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، مقدمهٔ سید محمدعلی ایازی، ترجمهٔ سید ناصر طباطبایی، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۸۳، ص ۲۵۶-۲۵۷.
- ↑ عمیدی، ثامر هاشم حبیب، دفاع عن الکافی: دراسة نقدیة مقارنة لأهم الطعون والشبهات المثارة حول کتاب الکافی للشیخ الکلینی، قم، مرکز الغدیر للدرسات الاسلامیة، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۳۵۳.
- ↑ مهدوی‌راد، «مصحف فاطمه(س)»، ج۳، ص۷۵.
- ↑ صفار قمی، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، ص ۱۷۰. کلینی، محمد، الکافی، ج۱، ص۵۹۵.