برنامه عملی محاسبه نفس: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۲۳

سؤال

برنامه عملی برای محاسبه نفس چیست؟

برنامه عملی محاسبه نفس توسط عالمان اخلاق به‌صورت روزانه و در چهار بخش ارائه شده است:

شخص در ابتدای روز با خود شرط می‌کند که تا پایان روز واجبات و مُحَرّمات را رعایت کند. (مُشارطه)
فرد در طول روز مراقبت از شرط و عهدی که بسته داشته باشد. (مراقبه)
هنگام شب به محاسبه و بررسی اعمال خود در آن روز بپردازد. (محاسبه)
شخص در پایان برای مواردی که به درستی عمل کرده پاداش، و برای مواردی که خلاف شرط خود عمل کرده، مجازات در نظر می‌گیرد.(معاقبه)

تعریف

بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، محاسبه نفس یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خود عرضه کرده و آن را محاسبه کند. اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر گناهی از او سر زده بود استغفار کند.^[۱]

محاسبه نفس را به حسابرسیِ یک تاجر تشبیه کرده‌اند. هر روز سود و زیان خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه را باعث سود او شده تقویت کند و آنچه باعث زیان او می‌شود را ترک کند.

ساختار برنامه

عالمان اخلاق برنامه‌ای عملی به صورت روزانه برای محاسبه نفس ارائه داده‌اند، که از چند بخش تشکیل می‌شود.^[۲] ساختار این برنامه چنین است:

مشارطه

فرد در اول روز، با خود شرط می‌کند که تا پایان روز خلاف دستورات خدا رفتار نکند.^[۲] از نظر روان‌شناختی، این برنامه کوتاه مدت سبب می‌شود انسان برای ادامه دادن به برنامه تشویق شود.^[۳]

مشارطه به دو صورت انجام می‌شود:

به صورت کلی: در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند به طور کلی همه اعمال واجب را انجام داده و کارهای حرام را ترک کند. در مشارطه به صورت کلی، فرد مشارطه را با اعضای هشت‌گانه خود (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، پا و ذهن) انجام می‌دهد.^[۲]
به صورت جزئی: در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند تا پایان روز مرتکب فعل یا رفتار ناپسندِ خاصی نشود. این شیوه برای وقتی است که انسان به صفت یا رفتار خاصی مبتلا است.^[۲]

می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و محرمات شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند.

مُراقبه

کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند و این مرحله مراقبه است. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و نیت خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند ریا، منّت و آزار، ارزش عمل خود را از میان نبرد.

در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به حلال و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، مراقبت انجام دهد. او می‌تواند در مراحل بعد، به مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازد.

محاسبه

فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.^[۲]

محاسبه باید هم برای واجبات ترک شده و هم برای محرمات انجام شده باشد. به این نکته توجه بیشتر داده شده که بسیاری از مردم کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند، توجه دارند.^[۴]

معاقبه

اگر اعمال انجام شده با ارزش‌های اخلاقی موافق بود، شخص پاداشی مانند تفریح و غذای مناسب برای آن در نظر بگیرد. اما اگر خلاف آن بود، باید مجازاتی مناسب با آن در نظر گرفته شود.

برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود به صورت تلقین به خود پرداخته و در مراتب بعد، اعمال سختی مانند روزه انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن غذای حرام، به خود گرسنگی دهد. در مورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از دیدن کارهایی که دوست دارد مثل تماشای فیلم، محروم کند. جریمه باید در مقدار و چگونگی با گناه متناسب باشد.^[۵]

محتوا

رعایت واجبات و محرمات مهمترین محتوای برنامه محاسبه نفس است. ترک ویژگی‌های ناپسند که شخص به آنها مبتلا شده و یا دارا شدن ویژگی‌های نیکویی که فاقد آنها است، جزء محتوای برنامه محاسبه نفس است.

در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. بُعد رفتاری مانند زیارت رفتن، عیادت مریض و تشییع جنازه؛ بُعد شناختی مانند همنشینی با عالمان، مطالعه کتاب‌های اخلاقی و شنیدن موعظه و سخنرانی و رفع شبهات؛ بُعد هیجانی و عاطفی مانند محبت به امامان(ع)، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت‌های اهل بیت(ع) و شادی در ایام ولادت.

جستارهای وابسته

خود تربیتی

منابع

↑ مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۰ش، ص۲۱.
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ ^۲٫۲ ^۲٫۳ ^۲٫۴ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
↑ امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس)؛ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).
↑ پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).
↑ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.

[1] مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۰ش، ص۲۱.

[:0-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ ^۲٫۲ ^۲٫۳ ^۲٫۴ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).

[3] امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس)؛ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).

[4] پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).

[5] دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش}}
 {{شروع متن}}
-{{شاخه
- | شاخه اصلی = اخلاق
- |شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
- |شاخه فرعی۲ = محاسبه نفس
- |شاخه فرعی۳ =
-}}
 {{سوال}}
-محاسبه نفس چیست و چگونه باید آن را انجام داد؟{{پایان سوال}}
+برنامه عملی برای محاسبه نفس چیست؟
+{{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-محاسبه نفس يکي از موضوعاتي است که در روايات بسيار تأکيد شده است و علماي اخلاق درباره آن بسيار بحث کرده اند در روايتي آمده هر کس بايد از خود حساب بکشد و دست کم، در هر شبانه روز، يک بار خود را محاسبه کند. اگر کار خوبي در آن ها يافت بر آن بيفزايد و اگر کار زشتي يافت، طلب بخشايش نمايد تا در قيامت دچار رسوايي نگردد.
+'''برنامه عملی محاسبه نفس''' توسط عالمان [[اخلاق]] به‌صورت روزانه و در چهار بخش ارائه شده است:
-از جمله چيز هايي که سبب شگفتي فيلسوفان جهان است اين است که خدا به روح انسان ويژگي عطا کرده که مي تواند بر اعمال خود نظارت و مراقبت داشته باشد و مي تواند خود را تشويق، تنبيه و توبيخ و.... کند.<ref>مصباح يزدي، محمد تقي، پندهاي امام صادق(ع) به ره جويان صادق، قم، موسسه آموزشي، و پژوهشي امام خميني، ۱۳۸۱، ص۲۵ـ۲۴. (بنگريد کتاب الروضه باب، ۲۴، روايت ۱، ص۲۷۹ ـ ۲۸۶).</ref>
+* شخص در ابتدای روز با خود شرط می‌کند که تا پایان روز [[واجب|واجبات]] و [[حرام|مُحَرّمات]] را رعایت کند. (مُشارطه)
+* فرد در طول روز مراقبت از شرط و عهدی که بسته داشته باشد. (مراقبه)
+* هنگام شب به محاسبه و بررسی اعمال خود در آن روز بپردازد. (محاسبه)
+* شخص در پایان برای مواردی که به درستی عمل کرده [[پاداش]]، و برای مواردی که خلاف شرط خود عمل کرده، مجازات در نظر می‌گیرد.(معاقبه)
-==تعریف==
+== تعریف ==
-{{اصلی|تعریف محاسبه}}
+بر اساس [[روایت|روایتی]] از [[امام صادق(ع)]]، [[محاسبه نفس]] یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خود عرضه کرده و آن را محاسبه کند. اگر کار پسندیده‌ای داشت آن را زیاد کرده و اگر [[گناه|گناهی]] از او سر زده بود [[استغفار]] کند.<ref>مصباح یزدی، محمد تقی، پندهای امام صادق به رهپویان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۰ش، ص۲۱.</ref>
-بر اساس روایتی از امام صادق(ع)، محاسبه نفس یعنی انسان هر شبانه‌روز اعمال خود را به خودش عرضه کند و آن را محاسبه کند؛ اگر کار پسندیده‌ای بود آن را زیاد کرده و اگر گناهی بود استغفار کند.<ref>مصباح يزدي، محمد تقي، پندهاي امام صادق به رهپويان صادق، قم، انتشارات مؤسسه امام خميني، 1380، ص 21.  </ref>
-محاسبه نفس، مانند محاسبه و حسابرسیِ یک تاجر است که هر روز سود، زیان، خرج و دخل خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه باعث زیاد شدن سود او شده را تقویت و آنچه باعث زیان او شده را ترک کند.
+محاسبه نفس را به حسابرسیِ یک تاجر تشبیه کرده‌اند. هر روز سود و زیان خود را محاسبه کرده و سعی می‌کند آنچه را باعث سود او شده تقویت کند و آنچه باعث زیان او می‌شود را ترک کند.
-==مراحل==
+== ساختار برنامه ==
+عالمان [[اخلاق]] برنامه‌ای عملی به صورت روزانه برای محاسبه نفس ارائه داده‌اند، که از چند بخش تشکیل می‌شود.<ref name=":0">دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref> ساختار این برنامه چنین است:
-عالمان اخلاق برنامه اي عملي براي محاسبه نفس ارائه داده اند اين برنامه چنین است:<ref>ديلمي، احمد و آذربايجاني، مسعود، اخلاق اسلامي، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و يکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref>
+=== مشارطه ===
+فرد در اول روز، با خود شرط می‌کند که تا پایان روز خلاف دستورات خدا رفتار نکند.<ref name=":0" /> از نظر روان‌شناختی، این برنامه کوتاه مدت سبب می‌شود انسان برای ادامه دادن به برنامه تشویق شود.<ref>امام خمینی، چهل حدیث، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس)؛ دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۲۳.(اقتباس از فصل سوم).</ref>
-۱. مشارطه: در اول روز با خود شرط مي کنيم که امروز بر خلاف فرموده خداوند تبارک و تعالي رفتار نکنيم. يک روز خلاف نکردن آسان است و از نظر روان شناختي اين برنامه کوتاه مدت کمک مي کند که انسان تشويق به ادامه برنامه دهد.
+مشارطه به دو صورت انجام می‌شود:
-مشارطه مي تواند به صورت کلي با اعضاي هشت گانه (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، و پا و ذهن) باشد. يا اين که درباره يک صفت يا رفتار خاص اخلاقي که انسان به آن مبتلا است، باشد، مشارطه به طور کلي دو بعد دارد يک طرف آن است که شرط کنيم اعمال واجب را انجام دهيم و بعد ديگر آن اين است که محرمات را ترک کنيم.
+* '''به صورت کلی''': در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند به طور کلی همه اعمال [[واجب]] را انجام داده و کارهای [[حرام]] را ترک کند. در مشارطه به صورت کلی، فرد مشارطه را با اعضای هشت‌گانه خود (چشم، گوش، دامن، زبان، شکم، دست، پا و ذهن) انجام می‌دهد.<ref name=":0" />
+* '''به صورت جزئی''': در این نوع از مشارطه فرد شرط می‌کند تا پایان روز مرتکب فعل یا رفتار ناپسندِ خاصی نشود. این شیوه برای وقتی است که انسان به صفت یا رفتار خاصی مبتلا است.<ref name=":0" />
+می‌توان به‌صورت همزمان از هر دو شیوه نیز بهره برد؛ به این معنا که بر رعایت واجبات و [[محرمات]] شرط کرده و در کنار آن بر ترک صفت یا رفتاری خاص نیز شرط کند.
-۲. مراقبه: در طول روز بايد مراقب شرط هاي خود باشيم و خود را ملزم کنيم که به شرط خود عمل کنيم و از چارچوب برنامه مشارطه خارج نشويم. مراقبه به معناي حضور فعال شخص، هنگام عمل هر يک از اعضاي هفت گانه است. قبل از عمل با فکر و تامل نسبت به انگيزه و نيت خود مراقبت داشته باشيم؛ هنگام عمل مراقبت کنيم مبادا خلاف ارزش هاي اخلاقي و تعاليم الهي از ما سر زند.
+=== مُراقبه ===
+کسی که مشارطه را در آغاز روز انجام داده، باید تا پایان روز مراقب باشد به شرط خود عمل کند و این مرحله مراقبه است. او باید قبل از عمل، با تفکر نسبت به انگیزه و [[نیت]] خود، مراقبت داشته باشد که خلاف اخلاق و دستورات الهی مرتکب کاری نشود. پس از عمل نیز باید مراقبت کند که با پیامدهایی مانند [[ریا]]، منّت و آزار، ارزش عمل خود را از میان نبرد.
-و پس از عمل نيز مراقبت کنيم که با پيامد هاي خاصي مانند: ريا، منّت، اذيت و... عمل صادر شده را ضايع نکنيم.
+در ابتدای راه، از سخت‌گیری در مراقبه نهی شده است؛ بنابراین، انسان در ابتدای راه باید تنها نسبت به [[حلال]] و حرام مراقبت داشته باشد؛ یا تنها نسبت به یک صفت ناپسند، مراقبت انجام دهد. او می‌تواند در مراحل بعد، به مراتب بالاتر مراقبه نیز بپردازد.
-در مراقبت نبايد ابتداي امر خيلي بر خود سخت بگيريم در ابتداي کار بايد تنها بر حلال و حرام از خود حساسيت نشان دهيم و يا نسبت به يک صفت بد اخلاقي خود را محاسبه کنيم تا در مراحل بعد به خلوص نيّت و مراتب بالاتر مراقبه نيز بپردازيم.
+=== محاسبه ===
+فرد باید در پایان روز، پیش از خواب به ارزیابی و حسابرسی اعمال روز بپردازد. شیوه محاسبه به این صورت است که اعمال را از ابتدای روز تا انتهای آن بررسی کرده و آنها را ارزیابی کند.<ref name=":0" />
-۳. محاسبه: قبل از خواب به ارزيابي و حسابرسي اعمال روز بپردازيم. شيوه محاسبه به اين صورت است که از ابتداي روز شروع مي کنيم و با بررسي اعمال که از ما سرزده به ارزيابي آن ها مي پردازيم. با تفکر به ثمرات محاسبه مي توانيم از سختي بکاهيم.
+محاسبه باید هم برای واجبات ترک شده و هم برای محرمات انجام شده باشد. به این نکته توجه بیشتر داده شده که بسیاری از مردم کمتر به کارهایی که نباید انجام دهند، توجه دارند.<ref>پندهای امام صادق(ع) به ره جویان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).</ref>
-۴. معاقبه: اگر اعمال انجام شده با معيار هاي اخلاقي موافق بوده بايد يک پاداشي مثل تفريح، غذاي مناسب و... براي آن درنظر بگيريم و اگر خلاف آن بوده بايد مجازاتي مناسب و متوازن در نظر بگيرد مثل اين که در ابتدا به سرزنش و ملامت خود به طور کلامي و تلقين به نفس برآييم و در مراتب بعد اعمال مشقت آميزي را بر خود تحمل کنيم مثل روزه، حذف يک وعده غذا، در اين موارد مي توان تشابه با عمل خلاف را هم لحاظ کرد مثلا در مورد عدم مراعات نسبت به غذاي حرام، به خود گرسنگي دهيم، و درمورد نگاه به نامحرم، چشم خود را از ديدن امور دوست داشتني مثل فيلم جذاب، طبيعت زيبا، محروم کنيم، جريمه بايد متناسب با کميّت و کيفيت گناه انتخاب شود.<ref>ديلمي، احمد و آذربايجاني، مسعود، اخلاق اسلامي، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و يکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.</ref>
+=== معاقبه ===
+{{اصلی|مجازات خود}}
+اگر اعمال انجام شده با ارزش‌های اخلاقی موافق بود، شخص پاداشی مانند تفریح و غذای مناسب برای آن در نظر بگیرد. اما اگر خلاف آن بود، باید مجازاتی مناسب با آن در نظر گرفته شود.
-==نکته هاي مهم ==
+برای مجازات، در ابتدا به سرزنش خود به صورت تلقین به خود پرداخته و در مراتب بعد، اعمال سختی مانند [[روزه]] انجام دهد. سفارش شده در این موارد، تشابه با عمل خلاف را نیز در نظر بگیرد؛ برای نمونه، در مورد خوردن غذای حرام، به خود گرسنگی دهد. در مورد نگاه به [[نامحرم]]، چشم خود را از دیدن کارهایی که دوست دارد مثل تماشای فیلم، محروم کند. جریمه باید در مقدار و چگونگی با گناه متناسب باشد.<ref>دیلمی، احمد و آذربایجانی، مسعود، اخلاق اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، چاپ چهل و یکم، ۱۳۸۵ش، ص۲۳۳.</ref>
+== محتوا ==
+رعایت [[واجبات]] و [[محرمات]] مهمترین محتوای برنامه محاسبه نفس است. ترک ویژگی‌های ناپسند که شخص به آنها مبتلا شده و یا دارا شدن ویژگی‌های نیکویی که فاقد آنها است، جزء محتوای برنامه محاسبه نفس است.
-۱. براي محاسبه نفس مي توانيد جدولي ترسيم کنيد و در آن روز، صفت يا رفتار بد، اعضاء هشت گانه مذکور و مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه و جريمه و پاداش ساعت محاسبه درشب و ساعت مشارطه صبحگاهي را در آن مشخص کنيم اين جدول را مي توانيد طبق سليقه و علاقه خود به شکل و فرم هاي مختلفي بکشيد.
+در برنامه‌ریزی محاسبه نفس، باید به سه بُعد رفتاری، شناختی و هیجانی نیز توجه شود. بُعد رفتاری مانند [[زیارت]] رفتن، [[عیادت مریض]] و [[تشییع جنازه]]؛ بُعد شناختی مانند همنشینی با عالمان، مطالعه کتاب‌های اخلاقی و شنیدن [[موعظه]] و سخنرانی و رفع شبهات؛ بُعد هیجانی و عاطفی مانند [[محبت به امامان(ع)]]، ابراز دوستی به اولیاء خدا، گریه بر مصیبت‌های [[اهل بیت(ع)]] و شادی در ایام ولادت.
-۲. محاسبه نوشتاري برنامه را جدي تر، ملموس تر مي کند و زمينه بررسي فرايند رشد و يا نوسان را در طول ايام مهيا مي سازد.
+== جستارهای وابسته ==
-۳. برنامه محاسبه را يک روزه در نظر بگيريد؛ اين کار يعني تقسيم اهداف کلي به اهداف کوچک تر از نظر رواني زمينه اجراي برنامه را فراهم مي سازد و کار را دشوار نشان نمي دهد. در روز بعد نيز دوباره برنامه محاسبه را مثل روز قبل انجام مي دهيم.<ref>امام خميني، چهل حديث، تهران، مرکز نشر دانشگاهي ، رجاء، ۱۳۶۸ش، ص۸. (اقتباس۹).</ref>
-۴. در برنامه بايد هم براي بعد ايجابي يعني کارهايي که بايد انجام دهيم و عادات و صفاتي که بايد ايجاد کنيم، فضايي را در نظر بگيريم و هم به بعد سلبي يعني رفتارها، صفات و عاداتي که بايد ترک شود. برنامه محاسبه از آن جهت مفيد است که جلوي فريب نفس و شيطان را مي گيرد چون افراد متدين اغلب توجه دارند که چه کارهايي بايد انجام دهند و کمتر به کارهايي که نبايد انجام دهند دقت کافي مي کنند.<ref>پندهاي امام صادق(ع) به ره جويان صادق، همان، ص۲۰۵ (اقتباس).</ref>
-۵. در برنامه مي توانيم دو قسمت کلي و خاص در نظر بگيريم مثلا به طور کلي برنامه بريزيم که مي خواهيم واجبات را انجام دهيم و محرمات را ترک کنيم و شب به طور کلي آن را محاسبه کنيم و در قسمت خاص مي توانيم بر صفت و عادتي که در آن مشکل جدي داريم تمرکز کنيم و براي آن برنامه محاسبه خاص (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه) داشته باشيم. به عنوان مثال کسي که مي داند در کنترل چشم مشکل جدي دارد و يا در نماز اول وقت خواندن مشکل جدي دارد مي تواند در خصوص اين امر نيز برنامه اي خاص داشته باشد.
-۶. در برنامه محاسبه بايد به سه بعد رفتاري، شناختي، هيجاني توجه کنيم. بعد رفتاري مثل زيارت رفتن، عيادت مريض، تشييع جنازه و... بعد شناختي مثل همنشيني با علماء، مطالعه کتب اخلاقي، شنيدن موعظه و سخنراني، رفع شبهات و... بعد هيجاني و عاطفي مثل علاقه و ارادت نسبت به ائمه، ابراز دوستي به اولياء خدا، گريه بر مصيبت ائمه(ع) و شادي در ايام ولادت ها و....
-{{مطالعه بیشتر}}
-==معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:==
-* اخلاق اسلامي، احمد ديلمي و مسعود آذربايجاني، دفتر نشر معارف.
-* اخلاق اسلامي، محمد علي سادات، نشر سمت.
-* گناهان کبيره، عبدالحسين دستغيب، نشر تربيت.
-* نقش زمان در سرنوشت انسان ـ مهدي فقيه ايماني، انتشارات عطر سعادت.
-* گناه شناسي، محسن قرائتي، ستاد اقامه نماز، مرکز فرهنگي درس هايي از قرآن.
-==منابع==
-<references />
+* [[خود تربیتی]]
+== منابع ==
+{{پانویس|۲}}
+{{شاخه
+ | شاخه اصلی = اخلاق
+ | شاخه فرعی۱ = تهذیب نفس
+ | شاخه فرعی۲ = محاسبه نفس
+ | شاخه فرعی۳ =
+}}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه =شد
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر =شد
-  | بازبینی =
+ | ارجاعات =
-  | تکمیل =
+  | بازبینی نویسنده =
-  | اولویت =
+ | ارزیابی کمی =شد
-  | کیفیت =
+  | تکمیل =
+  | اولویت = ب
+  | کیفیت = ج
 }}
 {{پایان متن}}
+[[ar:البرنامج التطبیقي لمحاسبة النفس]]
+[[es:Programa práctico para evaluar el ego]]
+[[fr:Programme pratique pour juger l'âme]]
+[[رده:فضایل اخلاقی]]