حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' | بازبینی =' به ' | ارزیابی کمی =')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
 
(۳۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}در حدیثی آمده است که ابی هاشم به امام کاظم سلام الله علیه گفت: چرا نماز واجب و مستحب پنجاه رکعت است نه بیش و نه کم؟ فرمود: چون شب ۱۲ ساعت است و از سپیده دم تا طلوع خورشید یک ساعت و روز هم ۱۲ ساعت، برای هر ساعت دو رکعت مقرّر شده و میان غروب خورشید تا نهانی شفق هم غسق است.
{{سوال}}در حدیثی آمده است که مجموع نمازهای واجب و مستحب پنجاه رکعت است. آیا این حدیث صحیح است؟ تعداد ساعت‌ها در این حدیث بیشتر از ۲۴ ساعت شده؛ آیا معنای ساعت در زمان امامان(ع) و امروزه تفاوت داشته است؟
 
شیخ صدوق در کتاب علل الشرائع همین حدیث را آورده و بر آن افزوده: برای غسق هم رکعتی مقرّر است.
 
#  آیا دو حدیث زیر معتبرند؟
#
۳. تعریف دقیق هر یک از این ۲۵ ساعت را شرح دهید و نام آنها را بنویسید.
۴.
۵. هر یک از این ۲۵ ساعت نامساوی را برای روز اول مهر (اعتدالین) به افق تهران، دقیقاً محاسبه نمایید.
۶.
 
{{پایان سوال}}
{{پایان سوال}}
{{جعبه اطلاعات حدیث
| عنوان =
| تصویر =
| توضیح تصویر =
| اندازه تصویر =
| نام‌های دیگر =
| موضوع  =
| به نقل از  = [[امام کاظم(ع)]]
| روایات مشابه =
| راوی اصلی = ابوهاشم
| دیگر راویان =
| اعتبار سند = [[حدیث ضعیف|ضعیف]]
| منابع شیعه = [[الخصال (کتاب)|خصال]]
| منابع سنی =
| توضیحات =
}}
{{پاسخ}}
{{پاسخ}}
'''پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب''' محتوای روایتی در کتاب [[الخصال (کتاب)|خصال]]، نوشته [[شیخ صدوق]] است که از نظر سند [[حدیث ضعیف|ضعیف]] شمرده شده است. دلیل ضعف سند آن را، ضعیف بودن و ناشناخته بودن برخی از راویان در سلسله‌سند روایت دانسته‌اند.


این روایت به خاطر ضعف و فاسد المذهب بودن ابراهیم بن اسحاق و محمد بن حسن و مجهول بودن ابی هاشم خادم قابل استناد نمی‌باشد. مفهوم ساعت در روایت با اصطلاح امروزی آن متفاوت است؛ ضمن این که این روایت مخالف روایاتی است که نمازهای روزانه با نافله‌هایش را پنجاه و یک رکعت می‌دانند.
این حدیث از نظر محتوایی نیز، با دیگر روایات که نمازهای مستحب و واجب را ۵۱ رکعت دانسته [[تعارض ادله|تعارض]] دارد.
 
پاسخ تفصیلی:
 
شیخ صدوق روایتی از امام کاظم (سلام الله علیه) نقل می‌کند که علت تعداد رکعات نمازهای یومیه و نافله‌های آن را بیان می‌کند که این روایت در دو کتاب خصال و علل الشرائع با یک سند آمده است و تنها فرقی که دارد در علل الشرائع یک رکعت نیز برای غسق اضافه شده که پنجاه و یک رکعت می‌شود.
 
مراد از ابی الحسن ماضی در روایات، امام کاظم می‌باشد نه امام هادی؛ اما متأسفانه برخی از ترجمه کنندگان به خاطر اینکه ابی الحسن کنیه امام هادی نیز می‌باشد، آن را به امام هادی ترجمه کرده‌اند که این اشتباه از مترجمان می‌باشد و باید ترجمه شود که ابی هاشم از امام کاظم پرسید.
 
== روایت اول ==
 
«حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی لِمَ جُعِلَتِ الصَّلَاه الْفَرِیضَه وَ السُّنَّه خَمْسِینَ رَکْعَه لَا یُزَادُ فِیهَا وَ لَا یُنْقَصُ مِنْهَا قَالَ إِنَّ سَاعَاتِ اللَّیْلِ اثْنَتَا عَشْرَه سَاعَه وَ فِیمَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ سَاعَه وَ سَاعَاتِ النَّهَارِ اثْنَتَا عَشْرَه سَاعَه فَجَعَلَ لِکُلِّ سَاعَه رَکْعَتَیْنِ وَ مَا بَیْنَ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَی سُقُوطِ الْقُرْصِ غَسَقٌ».<ref>ابن بابویه، محمد، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۸۸، حدیث۶۶.</ref>
 
ابوهاشم می‌گوید: از امام کاظم پرسیدم: چرا نمازهای واجب و مستحب پنجاه رکعت است و کم و زیاد نیست؟ فرمود: شب دوازده ساعت است و میان طلوع فجر و طلوع آفتاب یک ساعت است و روز هم دوازده ساعت است و برای هر ساعتی دو رکعت قرار داده شده است و از غروب آفتاب تا پنهان شدن فرصت آن غسق نامیده می‌شود.


== روایت دوم ==
ساعت در قرآن و روایات به معنای لحظه، وقت و «مدت مشخص» است و مراد از آن ساعت به معنای شصت دقیقه امروزی نیست.


«أَبِی رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَی الْعَطَّارُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَی عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ شَمُّونٍ عَنْ أَبِی هَاشِمٍ الْخَادِمِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی لِمَ جُعِلَتِ الصَّلَاه الْفَرِیضَه وَ السُّنَّه خَمْسِینَ رَکْعَه لَا یُزَادُ فِیهَا وَ لَا یُنْقَصُ مِنْهَا قَالَ لِأَنَّ سَاعَاتِ اللَّیْلِ اثْنَتَا عَشْرَه سَاعَه فَجَعَلَ لِکُلِّ سَاعَه رَکْعَتَیْنِ وَ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ سَاعَه وَ سَاعَاتِ النَّهَارِ اثْنَتَا عَشْرَه سَاعَه فَجَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ سَاعَه رَکْعَتَیْنِ وَ مَا بَیْنَ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَی سُقُوطِ الشَّفَقِ غَسَقٌ فَجَعَلَ لِلْغَسَقِ رَکْعَه».<ref>ابن بابویه، محمد، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۷، باب۲۳ باب العله آلتی من أجلها صارت الصلاه الفریضه و السنه فی الیوم و اللیله خمسین رکعه، حدیث۱.</ref>
== متن و ترجمه ==
{{عربی بزرگ|... عَنْ أَبِی هَاشِمٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الْمَاضِی لِمَ جُعِلَتِ الصَّلَاه الْفَرِیضَه وَ السُّنَّه خَمْسِینَ رَکْعَه لَا یُزَادُ فِیهَا وَ لَا یُنْقَصُ مِنْهَا قَالَ إِنَّ سَاعَاتِ اللَّیْلِ اثْنَتَا عَشْرَه سَاعَه وَ فِیمَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ سَاعَه وَ سَاعَاتِ النَّهَارِ اثْنَتَا عَشْرَه سَاعَه فَجَعَلَ لِکُلِّ سَاعَه رَکْعَتَیْنِ وَ مَا بَیْنَ غُرُوبِ الشَّمْسِ إِلَی سُقُوطِ الْقُرْصِ غَسَقٌ<ref>شیخ صدوق، محمد، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۸۸، حدیث۶۶.</ref>}}


ابو هاشم خادم گفت: محضر ابو الحسن ماضی (امام هفتم) (علیه السّلام) عرض کردم: برای چه نمازهای واجب و مستحب پنجاه رکعت بوده نه زیادتر و نه کمتر از آن می‌باشند؟ حضرت فرمودند: برای این است که ساعات شب دوازده ساعت و ما بین طلوع فجر و طلوع آفتاب یک ساعت و ساعات روز نیز دوازده ساعت می‌باشد و حق تعالی برای هر ساعت دو رکعت نماز قرار داده که مجموعاً پنجاه رکعت می‌باشد و ما بین غروب آفتاب تا سقوط شفق ظلمت است که برای آن نیز یک رکعت نماز منظور گردیده است.
ابوهاشم می‌گوید: از امام کاظم(ع) پرسیدم: «چرا نمازهای واجب و مستحب پنجاه رکعت است و کم و زیاد نیست؟» فرمود: «شب دوازده ساعت است و میان طلوع فجر و طلوع آفتاب یک ساعت است؛ روز هم دوازده ساعت است و برای هر ساعتی دو رکعت قرار داده شده است و از غروب آفتاب تا پنهان شدن قرص آن، غَسَق نامیده می‌شود.»


== بررسی سند ==
== بررسی سند ==
حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب در کتاب [[الخصال (کتاب)|خصال]]، نوشته [[شیخ صدوق]]، از [[امام کاظم(ع)]] نقل شده است. ابراهیم بن اسحاق یکی از راویان سلسه‌سند روایت است، که شیعه نبوده و از نظر رجاشناسان نیز ضعیف است.<ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش، ص۱۹؛ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش، ص۴۱۴.</ref> محمد بن حسن بن میمون و ابی‌هاشم خادم دیگر راویان این روایت، در کتاب‌های رجالی ناشناخته شمره شده‌اند.<ref>علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق، ج۶، ۳۴۸. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مؤلف، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۴۷۱.</ref> سند حدیث ضعیف است و قابل استناد نمی‌باشد.


#  ابراهیم بن اسحاق: وی امامی مذهب نیست و از دیدگاه علمای رجالی نیز ضعیف است.<ref>رک: رجال النجاشی، ص۱۹؛ رجال الطوسی، ص۴۱۴؛ رجال البرقی، ص۴۱۵؛ منهج المقال استر آبادی، ج۴، ص۲۶۳؛ رجال شیخ حر عاملی، ص۳۹؛ وسائل الشیعه شیخ حر عاملی، ج۳۰، ۲۹۵؛ منتهی المقال مازندرانی، ج۳۰، ۱۵۴ و دیگر کتب رجالی.</ref>
== بررسی محتوا ==
محمد بن حسن: شیخ صدوق وی را در خصال محمد بن حسن بن میمون آورده و در کتاب‌های رجالی اولیه نامش نیامده است؛ اما در علل الشرائع به جای میمون، شمّون نوشته است که کتب رجالی وی را واقفی مذهب، غالی، ضعیف، و فاسد المذهب می‌داند.<ref>رک: رجال النجاشی، ص۳۳۵؛ رجال الطوسی، ص۴۰۲؛ رجال علامه حسن بن یوسف حلی، ص۲۵۳؛ رجال حسن بن علی حلی؛ نقد الرجال تفرشی، ج۱، ص۵۰۲. ج۱، ص۱۷۵؛ مجمع الرجال قهپایی، ج۵، ص۱۸۵؛ جامع الرواه اردبیلی، ج۱، ص۹۲ و دیگر کتب رجالی.</ref>
حدیث پنجاه رکعت بودن [[نمازواجب|نمازهای واجب]] و [[نماز مستحب|مستحب]] با دیگر روایات که نمازهای واجب و مستحب را ۵۱ رکعت دانسته، در تعارض است.<ref>نگاه کنید به: ابن بابویه، محمد بن علی، صفات الشیعة، تهران، اعلمی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش، ص۲، حدیث۱. ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۳۰، باب۲۶، حدیث۱. طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۲، ۳، باب۱، حدیث۱ و۲. باب۸. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۱، ص۲۶۶. و .</ref>
#  ابی هاشم الخادم: نام وی در کتاب‌های رجالی نیامده است و مشخص نیست که خادم لقبش بوده یا خدمت گذار کسی بوده است.
 
بنابراین، سند حدیث به خاطر ابراهیم بن اسحاق، محمد بن حسن میمون یا شمّون و ابی هاشم خادم ضعیف است.
 
== شرح حدیث ==
 
علامه مجلسی این دو روایت را در بحار الانوار آورده و توضیح می‌دهد که مقصود از یک رکعت برای غسق، همان دو رکعت وتیره است؛ چون نشسته خوانده می‌شود، یک رکعت محسوب می‌شود و اینکه این دو ساعت را از شب و روز جدا کرده، به دلیل موافقت با نظر قدما و اهل کتاب بوده. ابو ریحان بیرونی در قانون مسعودی از برهمنان هند نقل کرده که میان سپیده‌دم تا برآمدن خورشید و میان غروب خورشید تا غروب شفق از شب و روز نیستند، بلکه مرز میان آنهایند و بیرجندی هم در برخی حواشی خود آن را نقل کرده است.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج‏۵۶، ص۱.</ref>
 
=== ایرادهای شرح علامه ===


#  بر امام لازم نیست که مطابق نظر اهل کتاب و قدما نظر دهد. البته، اگر این مسئله از مسایلی بود که بین شیعه و سنی در آن اختلاف بود، احتمال تقیه وجود داشت؛ در حالی که چنین نیست.
در این حدیث، دو فاصله زمانی از شبانه‌روز جدا شده است: «میان سپیده‌دم تا برآمدن خورشید» و «میان غروب خورشید تا غروب شفق». [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] معتقد است، دلیل جدا کردن این دو ساعت برای موافقت با نظر قدما و [[اهل کتاب]] بوده است. او نقل کرده برهمنان هند معتقدند این دو زمان از شب و روز نیستد؛ بلکه مرز میان آنها هستند.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج‏۵۶، ص۱.</ref>
#  اگر غسق بین غروب و مغرب باشد، باید نماز وتیره هم در همان زمان خوانده شود، در حالی که این نماز بعد از نمار عشاء خوانده می‌شود.
#  این روایت مخالف روایاتی است که نمازهای روزانه و نافله‌های آن را پنجاه و یک رکعت می‌دانند نه پنجاه رکعت.


در بحث ساعت نیز باید این نکته را در نظر گرفت که ساعت در قرآن کریم و روایت اسلامی با ساعت اصطلاحی امروزی متفاوت است. ساعت در قرآن کریم و روایات به معنای لحظه، وقت و مدت مشخص است؛ بنابراین، اگر روایتی مثلاً ساعات شبانه‌روزی را بیش از ۲۴ ساعت بداند ایرادی وارد نمی‌شود؛ زیرا مراد از ساعت، ۶۰ دقیقه امروزی نیست؛ بلکه به این معناست که شب و روز هرکدام دوازده قسمت دارند و بین «الطلوعین» هم یک قسمت است؛ در حالی که با ساعت امروزی در بسیاری از مناطق، «بین الطلوعین» حدود یک ساعت و نیم است، اما امام آن را هم یک ساعت در نظر گرفته است. بین غروب و مغرب را نیز امام یک ساعت لحاظ کرده، در حالی که فاصله زمانی بین غروب آفتاب تا اذان مغرب در مناطقی، حدود بیست دقیقه است. با توجه به آنچه بیان شد، روشن می‌شود که منظور از ساعت، ساعت اصطلاحی امروزی نیست.
=== معنای ساعت ===
ساعت در [[قرآن]] و روایات با ساعت اصطلاحی امروزی متفاوت دانسته شده است. ساعت در قرآن و روایات به معنای لحظه، وقت و «مدت مشخص» است و مراد از آن ساعت به معنای شصت دقیقه امروزی نیست. در این حدیث نیز معنای ساعت با معنای امروزی آن متفاوت است. در این روایت، شب و روز هرکدام دوازده قسمت شده و بین الطلوعین هم یک قسمت شمرده شده است؛ در حالی که با ساعت امروزی در بسیاری از مناطق، [[بین الطلوعین]] حدود یک ساعت و نیم است؛ اما در این حدیث، آن هم یک ساعت در نظر گرفته شده است. بین غروب و مغرب نیز یک ساعت لحاظ شده، در حالی که فاصله زمانی بین غروب آفتاب تا اذان مغرب در مناطقی، حدود بیست دقیقه است.


در پاسخ سؤالات دیگر شما پرسشگر گرامی نیز می‌توان گفت؛ با توجه به اختلاف معنایی ساعت در عصر صدور روایت با عصر امروزی، نمی‌توان برای هر کدام از این ساعت‌ها نامی تعیین نمود و به صورت دقیق مشخص کرد که فاصله بین هر کدام چه قدر می‌باشد. مباحث و محاسبات مربوط به هیئت نیز از اهل فن باید خواسته شود.
== روایت مشابه ==
روایتی مشابه حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب، در کتاب [[علل الشرایع (کتاب)|علل الشرایع]] ذکر شده؛ با این تفاوت که در آخر حدیث، یک رکعت بین غروب و سقوط شفق افزوده شده و نمازهای واجب و مستحب ۵۱ رکعت دانسته شده است.<ref name=":0">شیخ صدوق، محمد، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۷، باب۲۳ باب العله آلتی من أجلها صارت الصلاه الفریضه و السنه فی الیوم و اللیله خمسین رکعه، حدیث۱.</ref>


{{پایان پاسخ}}
سند این روایت نیز [[حدیث ضعیف|ضعیف]] شمرده شده؛ زیرا محمد بن حسن بن شمَون، یکی از رایان حدیث، در کتاب‌های رجالی [[واقفی]]، [[غلو|غلوکننده]] و ضعیف توصیف شده است.<ref>رجال النجاشی، ص۳۳۵؛ رجال الطوسی، ص۴۰۲؛ حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، قم، الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق، ص۲۵۲؛ حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش، ص۵۰۲؛ تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۱۷۵؛ قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۱۸۵؛ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. ج۱، ص۹۲.</ref> {{پایان پاسخ}}


== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس}}
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =
  | شاخه اصلی = حدیث
  | شاخه فرعی۱ =
  | شاخه فرعی۱ = منبع‌شناسی
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۲ =
  | شاخه فرعی۳ =
  | شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =
  | شناسه =شد
  | تیترها =
  | تیترها =شد
  | ویرایش =
  | ویرایش =شد
  | لینک‌دهی =
  | لینک‌دهی =شد
  | ناوبری =
  | ناوبری =
  | نمایه =
  | نمایه =
  | تغییر مسیر =
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =
  | ارجاعات =
  | بازبینی =
  | ارزیابی کمی =
  | تکمیل =
  | تکمیل =
  | اولویت =
  | اولویت =ج
  | کیفیت =
  | کیفیت =ج
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۶

سؤال
در حدیثی آمده است که مجموع نمازهای واجب و مستحب پنجاه رکعت است. آیا این حدیث صحیح است؟ تعداد ساعت‌ها در این حدیث بیشتر از ۲۴ ساعت شده؛ آیا معنای ساعت در زمان امامان(ع) و امروزه تفاوت داشته است؟
حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب
اطلاعات حدیث
به نقل ازامام کاظم(ع)
راویان
راوی اصلیابوهاشم
سند
اعتبار سندضعیف
منابع شیعهخصال


پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب محتوای روایتی در کتاب خصال، نوشته شیخ صدوق است که از نظر سند ضعیف شمرده شده است. دلیل ضعف سند آن را، ضعیف بودن و ناشناخته بودن برخی از راویان در سلسله‌سند روایت دانسته‌اند.

این حدیث از نظر محتوایی نیز، با دیگر روایات که نمازهای مستحب و واجب را ۵۱ رکعت دانسته تعارض دارد.

ساعت در قرآن و روایات به معنای لحظه، وقت و «مدت مشخص» است و مراد از آن ساعت به معنای شصت دقیقه امروزی نیست.

متن و ترجمه

ابوهاشم می‌گوید: از امام کاظم(ع) پرسیدم: «چرا نمازهای واجب و مستحب پنجاه رکعت است و کم و زیاد نیست؟» فرمود: «شب دوازده ساعت است و میان طلوع فجر و طلوع آفتاب یک ساعت است؛ روز هم دوازده ساعت است و برای هر ساعتی دو رکعت قرار داده شده است و از غروب آفتاب تا پنهان شدن قرص آن، غَسَق نامیده می‌شود.»

بررسی سند

حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب در کتاب خصال، نوشته شیخ صدوق، از امام کاظم(ع) نقل شده است. ابراهیم بن اسحاق یکی از راویان سلسه‌سند روایت است، که شیعه نبوده و از نظر رجاشناسان نیز ضعیف است.[۲] محمد بن حسن بن میمون و ابی‌هاشم خادم دیگر راویان این روایت، در کتاب‌های رجالی ناشناخته شمره شده‌اند.[۳] سند حدیث ضعیف است و قابل استناد نمی‌باشد.

بررسی محتوا

حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب با دیگر روایات که نمازهای واجب و مستحب را ۵۱ رکعت دانسته، در تعارض است.[۴]

در این حدیث، دو فاصله زمانی از شبانه‌روز جدا شده است: «میان سپیده‌دم تا برآمدن خورشید» و «میان غروب خورشید تا غروب شفق». علامه مجلسی معتقد است، دلیل جدا کردن این دو ساعت برای موافقت با نظر قدما و اهل کتاب بوده است. او نقل کرده برهمنان هند معتقدند این دو زمان از شب و روز نیستد؛ بلکه مرز میان آنها هستند.[۵]

معنای ساعت

ساعت در قرآن و روایات با ساعت اصطلاحی امروزی متفاوت دانسته شده است. ساعت در قرآن و روایات به معنای لحظه، وقت و «مدت مشخص» است و مراد از آن ساعت به معنای شصت دقیقه امروزی نیست. در این حدیث نیز معنای ساعت با معنای امروزی آن متفاوت است. در این روایت، شب و روز هرکدام دوازده قسمت شده و بین الطلوعین هم یک قسمت شمرده شده است؛ در حالی که با ساعت امروزی در بسیاری از مناطق، بین الطلوعین حدود یک ساعت و نیم است؛ اما در این حدیث، آن هم یک ساعت در نظر گرفته شده است. بین غروب و مغرب نیز یک ساعت لحاظ شده، در حالی که فاصله زمانی بین غروب آفتاب تا اذان مغرب در مناطقی، حدود بیست دقیقه است.

روایت مشابه

روایتی مشابه حدیث پنجاه رکعت بودن نمازهای واجب و مستحب، در کتاب علل الشرایع ذکر شده؛ با این تفاوت که در آخر حدیث، یک رکعت بین غروب و سقوط شفق افزوده شده و نمازهای واجب و مستحب ۵۱ رکعت دانسته شده است.[۶]

سند این روایت نیز ضعیف شمرده شده؛ زیرا محمد بن حسن بن شمَون، یکی از رایان حدیث، در کتاب‌های رجالی واقفی، غلوکننده و ضعیف توصیف شده است.[۷]


منابع

  1. شیخ صدوق، محمد، الخصال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۸۸، حدیث۶۶.
  2. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش، ص۱۹؛ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش، ص۴۱۴.
  3. علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق، ج۶، ۳۴۸. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مؤلف، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ج۸، ص۴۷۱.
  4. نگاه کنید به: ابن بابویه، محمد بن علی، صفات الشیعة، تهران، اعلمی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش، ص۲، حدیث۱. ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۳۰، باب۲۶، حدیث۱. طوسی، محمد بن الحسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۲، ۳، باب۱، حدیث۱ و۲. باب۸. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق، ج۱، ص۲۶۶. و ….
  5. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج‏۵۶، ص۱.
  6. شیخ صدوق، محمد، علل الشرائع، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۳۲۷، باب۲۳ باب العله آلتی من أجلها صارت الصلاه الفریضه و السنه فی الیوم و اللیله خمسین رکعه، حدیث۱.
  7. رجال النجاشی، ص۳۳۵؛ رجال الطوسی، ص۴۰۲؛ حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، قم، الشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۲ق، ص۲۵۲؛ حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۴۲ش، ص۵۰۲؛ تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، چاپ اول، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۱۷۵؛ قهپایی، عنایةالله، مجمع الرجال، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۳۶۴ش، ج۵، ص۱۸۵؛ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت، دار الأضواء، چاپ اول، ۱۴۰۳ق. ج۱، ص۹۲.