گناه سکوت امام علی(ع) در مسئله غصب خلافت: تفاوت میان نسخه‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
{{پایان سوال}} | {{پایان سوال}} | ||
{{پاسخ}} | {{پاسخ}} | ||
امام علی(ع) بعد از جریان غصب خلافت برای حفظ اسلام و | امام علی(ع) بعد از جریان غصب خلافت برای حفظ [[اسلام]] و جلوگیری از ایجاد تفرقه در جامعه تازه مسلمان، از راه مبارزه مسلحانه اقدام نکرد. این سکوت امام به معنای سازش با خلفا و غفلت از انجام واجب نیست. امام در مقابل غاصبان حق خود اعتراض کرده و روشنگری نمود. بیان دلایل برتری خود بر سایرین در امر رهبری جامعه، خودداری از [[بیعت]] داوطلبانه، انتقاد از عملکرد خلفا در امور مختلف و اتمام حجت با [[انصار]] و [[مهاجران]] در بازپس‌گیری خلافت از جمله فعالیت‌های امام در مقابل غاصبان برشمرده شده است. | ||
==صبر در برابر غصب خلافت برای حفظ وحدت مسلمانان== | ==صبر در برابر غصب خلافت برای حفظ وحدت مسلمانان== | ||
رفتار سیاسی امام علی(ع) در دوران حکومت ۲۵ ساله خلفاء(از سال ۱۱ تا | رفتار سیاسی [[امام علی(ع)]] در دوران حکومت ۲۵ ساله خلفاء (از سال ۱۱ تا ۳۵ق) نشان از هوشیاری و تقوای الهی وی دارد. هر چند برخی مخالفان اسلام از جمله [[ابوسفیان]] در صدد برآمدند تا از شرایط بوجود آمده به نفع خود بهره ببرند اما امام دست ردّ بر سینه آنها زد.<ref>ر. ک. الارشاد، شیخ مفید، ج۱، ص۱۹۰، مؤسسه آل البیت(ع) داراحیاء التراث، ۱۴۱۳، هـ و نیز انساب الاشراف، بلا ذری، ج۲، ص۲۷۱، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷هـ.</ref> | ||
امام به دلیل رعایت حفظ وحدت | امام به دلیل رعایت حفظ وحدت مسلمانان و جلوگیری از تزلزل عقیدتی تازه مسلمانها، راه سکوت بلکه مدارای با خلفاء را در پیش گرفت، تا آنجا که گمان شد امام(ع) از عمل آنها راضی است.<ref>تصنیف نهج البلاغه، لبیب بیضون، چ۱، ص۳۲۵، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، دوم، ۱۴۰۸.</ref> سکوت امام نه از سر ترس و عافیت طلبی بود<ref>نهج البلاغه، خطبه ۵.</ref> بلکه از آن رو بود که قیام و [[شهادت]] در آن شرایط خاص، تنها به زیان اسلام بود. امام در دفاع از این روش خود فرموده است: | ||
دیدم صبر بر آن بهتر از تفرقه میان مسلمانان و ریختن خونشان است، مردم تازه مسلمانند و دین مانند مَشکی که تکان داده می‌شود، کوچکترین سستی آن را تباه می‌کند و کوچکترین فردی آن را وارونه می‌نماید.<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱، ص۳۰۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت دوم، ۱۳۸۵ هـ.</ref> | دیدم صبر بر آن بهتر از تفرقه میان مسلمانان و ریختن خونشان است، مردم تازه مسلمانند و دین مانند مَشکی که تکان داده می‌شود، کوچکترین سستی آن را تباه می‌کند و کوچکترین فردی آن را وارونه می‌نماید.<ref>شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱، ص۳۰۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت دوم، ۱۳۸۵ هـ.</ref> | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
===بیان دلایل برتری خویش=== | ===بیان دلایل برتری خویش=== | ||
امام(ع) پس از آن که برخی اصحاب پیامبر با ابوبکر در سقیفه بنی‌ساعده بیعت نمودند، به بیان حق | امام(ع) پس از آن که برخی [[اصحاب پیامبر(ص)]] با [[ابوبکر]] در [[سقیفه بنی‌ساعده]] بیعت نمودند، به بیان حق مسلّم خود درباره خلافت و نکوهش بیعت آنها پرداخت.<ref>مروج الذهب، مسعودی، ج۲، ص۳۰۷، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۳.</ref> و فضایل خود را برای شایسته‌تر بودن نسبت به خلافت برشمرد.<ref>الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۲۹، انتشارات شریف الرضی، قم، ۱۳۷۱ش.</ref> در [[نهج البلاغه]] درباره اولویت امام برای خلافت به سه اصل استدلال شده است: | ||
* وصیت و نص رسول خدا (در خطبه دوم نهج البلاغه) | * وصیت و نص [[رسول خدا(ص)]] (در خطبه دوم نهج البلاغه) | ||
* شایستگی علی(ع) و اینکه جامه خلافت تنها زیبنده اندام اوست (در خطبه شقشقیه) | * شایستگی علی(ع) و اینکه جامه خلافت تنها زیبنده اندام اوست (در [[خطبه شقشقیه]]) | ||
* روابط نزدیک نسبی و روحی امام با رسول خدا(ص) (خطبه ۱۹۵).<ref>ر. ک. سیری در نهج البلاغه، شهید مطهری، ص۱۴۶، صدرا، تهران.</ref> | * روابط نزدیک نسبی و روحی امام با رسول خدا(ص) (خطبه ۱۹۵).<ref>ر. ک. سیری در نهج البلاغه، شهید مطهری، ص۱۴۶، صدرا، تهران.</ref> | ||
===خودداری از بیعت داوطلبانه=== | ===خودداری از بیعت داوطلبانه=== | ||
امام پس از افشاگری نسبت به عدم صلاحیت ابوبکر برای خلافت، از بیعت با وی امتناع نمود. در پاسخ به عمر بن خطاب که وی را تهدید به بیعت نمود، پاسخ داد: (از شتر خلافت) شیری را بدوش که برای تو نیز سهمی از آن است، امروز برای ابوبکر خلافتش را محکم کن تا فردا به تو بازگرداند.<ref>الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۲۹.</ref> بیشتر متفکران بر این باورند که بیعت اجباری امام با ابوبکر، پس از شهادت حضرت زهراء(س) بوده که تقریباً شش ماه از زمان خلافت وی گذشته بوده است.<ref> | امام پس از افشاگری نسبت به عدم صلاحیت ابوبکر برای خلافت، از بیعت با وی امتناع نمود. در پاسخ به عمر بن خطاب که وی را تهدید به بیعت نمود، پاسخ داد: (از شتر خلافت) شیری را بدوش که برای تو نیز سهمی از آن است، امروز برای ابوبکر خلافتش را محکم کن تا فردا به تو بازگرداند.<ref>الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۲۹.</ref> بیشتر متفکران بر این باورند که بیعت اجباری امام با ابوبکر، پس از شهادت حضرت زهراء(س) بوده که تقریباً شش ماه از زمان خلافت وی گذشته بوده است.<ref>الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۳۱–۳۲؛ مروج الذهب، مسعودی، ج۲، ص۳۰۸–۳۰۹؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، چ ۲، ص۱۰ و ۱۴.</ref> امام در پاسخ به نامه‌ای از معاویه، چگونگی بیعت تحمیلی خود را چنین شرح می‌دهد: گفتی مرا چون شتری بینی، مهار کرده می‌راندند تا بیعت کنم، به خدا که خواستی نکوهش کنی، اما ستودی، و خواستی رسوا سازی ولی خود را رسوا نمودی. مسلمان را چه نقصان که مظلوم باشد و در دین خود بی گمان؟ یقینش استوار و از دو دلی به کنار؟<ref>نهج البلاغه، نامه ۲۸.</ref> | ||
===انتقاد از عملکرد خلفا=== | ===انتقاد از عملکرد خلفا=== | ||
انتقادهای امام از خلفا به دو صورت کلی و مشخص در خطبه شقشقیه بیان شده است. انتقاد مشخص از ابوبکر، در دو جمله خلاصه شده یکی اینکه ابوبکر با وجود شایستگی امام، لباس خلافت را بر تن نموده است. | انتقادهای امام از خلفا به دو صورت کلی و مشخص در خطبه شقشقیه بیان شده است. انتقاد مشخص از ابوبکر، در دو جمله خلاصه شده یکی اینکه ابوبکر با وجود شایستگی امام، لباس خلافت را بر تن نموده است. دیگر اینکه چرا در همان حال که خود را شایسته خلافت نمی‌دانسته، زمینه خلافت عمر را فراهم نموده است.<ref>نهج البلاغه، خطبه سوم (خطبه شقشقیه).</ref> در جای دیگر از همین خطبه دو خصوصیت اخلاقی عمر را مورد انتقاد قرار می‌دهد، یکی خشونت و سخت‌گیری عمر و دیگری اشتباه و پوزش طلبی وی.<ref>نهج البلاغه، خطبه سوم (خطبه شقشقیه).</ref> درباره عثمان نیز مجموعاً شانزده بار از وی سخن به میان آمده که بیشتر آنها درباره حادثه قتل عثمان است. | ||
===اتمام حجت با انصار و مهاجرین=== | ===اتمام حجت با انصار و مهاجرین=== | ||
امام جهت بازگرداندن خلافت به مسیر اصلی و احقاق حق خود، با بهره‌گیری از شخصیت | امام جهت بازگرداندن خلافت به مسیر اصلی و احقاق حق خود، با بهره‌گیری از شخصیت [[حضرت زهرا(س)]] همراه وی شبانه به در خانه مهاجران و انصار رفته و پس از جلب نظرشان، از آنها می‌خواست تا سرهای خود را به نشانه بیعت و از جان گذشتگی تراشیده و سحرگاهان آمادگی خود را آشکار نمایند، امّا جز چند نفر انگشت شمار، کسی به پیمان خود وفا نکرد.<ref>ر. ک. کتاب سلیم بن قیس هلالی، به تحقیق علماء الدین موسوی، مؤسسه البعثه، ۱۴۰۷ هـ و این واقعه با اندکی تفاوت در تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۱ و الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۱۲، آورده است.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۱: | ||
}} | }} | ||
{{تکمیل مقاله | {{تکمیل مقاله | ||
| شناسه = | | شناسه =شد | ||
| تیترها = | | تیترها =شد | ||
| ویرایش = | | ویرایش =شد | ||
| لینک‌دهی = | | لینک‌دهی =شد | ||
| ناوبری = | | ناوبری = | ||
| نمایه = | | نمایه = | ||
| تغییر مسیر = | | تغییر مسیر =شد | ||
| ارجاعات = | | ارجاعات = | ||
| بازبینی = | | بازبینی = | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۳۴
با توجه به داستان غدیر و ولایت حضرت علی(ع) آیا عدم اهتمام آن حضرت پس از پیامبر(ص) در بازگرداندن خلافت و امامت از غاصبان غفلت ورزیدن در انجام واجبی که ترک آن روا نیست به حساب نمی‌آید؟ اگر بگویید او بر انجام این کار ناتوان بود چرا عذر خود را آشکار نکرد؟
امام علی(ع) بعد از جریان غصب خلافت برای حفظ اسلام و جلوگیری از ایجاد تفرقه در جامعه تازه مسلمان، از راه مبارزه مسلحانه اقدام نکرد. این سکوت امام به معنای سازش با خلفا و غفلت از انجام واجب نیست. امام در مقابل غاصبان حق خود اعتراض کرده و روشنگری نمود. بیان دلایل برتری خود بر سایرین در امر رهبری جامعه، خودداری از بیعت داوطلبانه، انتقاد از عملکرد خلفا در امور مختلف و اتمام حجت با انصار و مهاجران در بازپس‌گیری خلافت از جمله فعالیت‌های امام در مقابل غاصبان برشمرده شده است.
صبر در برابر غصب خلافت برای حفظ وحدت مسلمانان
رفتار سیاسی امام علی(ع) در دوران حکومت ۲۵ ساله خلفاء (از سال ۱۱ تا ۳۵ق) نشان از هوشیاری و تقوای الهی وی دارد. هر چند برخی مخالفان اسلام از جمله ابوسفیان در صدد برآمدند تا از شرایط بوجود آمده به نفع خود بهره ببرند اما امام دست ردّ بر سینه آنها زد.[۱]
امام به دلیل رعایت حفظ وحدت مسلمانان و جلوگیری از تزلزل عقیدتی تازه مسلمانها، راه سکوت بلکه مدارای با خلفاء را در پیش گرفت، تا آنجا که گمان شد امام(ع) از عمل آنها راضی است.[۲] سکوت امام نه از سر ترس و عافیت طلبی بود[۳] بلکه از آن رو بود که قیام و شهادت در آن شرایط خاص، تنها به زیان اسلام بود. امام در دفاع از این روش خود فرموده است:
دیدم صبر بر آن بهتر از تفرقه میان مسلمانان و ریختن خونشان است، مردم تازه مسلمانند و دین مانند مَشکی که تکان داده می‌شود، کوچکترین سستی آن را تباه می‌کند و کوچکترین فردی آن را وارونه می‌نماید.[۴]
اعتراض در برابر غصب خلافت
سیاست سکوت و مدارای امام، مانع از آن نبود که اعتراض خود را به صورتهای گوناگون نشان دهد برخی از شیوه‌های امام در این مبارزه چنین است:
بیان دلایل برتری خویش
امام(ع) پس از آن که برخی اصحاب پیامبر(ص) با ابوبکر در سقیفه بنی‌ساعده بیعت نمودند، به بیان حق مسلّم خود درباره خلافت و نکوهش بیعت آنها پرداخت.[۵] و فضایل خود را برای شایسته‌تر بودن نسبت به خلافت برشمرد.[۶] در نهج البلاغه درباره اولویت امام برای خلافت به سه اصل استدلال شده است:
- وصیت و نص رسول خدا(ص) (در خطبه دوم نهج البلاغه)
- شایستگی علی(ع) و اینکه جامه خلافت تنها زیبنده اندام اوست (در خطبه شقشقیه)
- روابط نزدیک نسبی و روحی امام با رسول خدا(ص) (خطبه ۱۹۵).[۷]
خودداری از بیعت داوطلبانه
امام پس از افشاگری نسبت به عدم صلاحیت ابوبکر برای خلافت، از بیعت با وی امتناع نمود. در پاسخ به عمر بن خطاب که وی را تهدید به بیعت نمود، پاسخ داد: (از شتر خلافت) شیری را بدوش که برای تو نیز سهمی از آن است، امروز برای ابوبکر خلافتش را محکم کن تا فردا به تو بازگرداند.[۸] بیشتر متفکران بر این باورند که بیعت اجباری امام با ابوبکر، پس از شهادت حضرت زهراء(س) بوده که تقریباً شش ماه از زمان خلافت وی گذشته بوده است.[۹] امام در پاسخ به نامه‌ای از معاویه، چگونگی بیعت تحمیلی خود را چنین شرح می‌دهد: گفتی مرا چون شتری بینی، مهار کرده می‌راندند تا بیعت کنم، به خدا که خواستی نکوهش کنی، اما ستودی، و خواستی رسوا سازی ولی خود را رسوا نمودی. مسلمان را چه نقصان که مظلوم باشد و در دین خود بی گمان؟ یقینش استوار و از دو دلی به کنار؟[۱۰]
انتقاد از عملکرد خلفا
انتقادهای امام از خلفا به دو صورت کلی و مشخص در خطبه شقشقیه بیان شده است. انتقاد مشخص از ابوبکر، در دو جمله خلاصه شده یکی اینکه ابوبکر با وجود شایستگی امام، لباس خلافت را بر تن نموده است. دیگر اینکه چرا در همان حال که خود را شایسته خلافت نمی‌دانسته، زمینه خلافت عمر را فراهم نموده است.[۱۱] در جای دیگر از همین خطبه دو خصوصیت اخلاقی عمر را مورد انتقاد قرار می‌دهد، یکی خشونت و سخت‌گیری عمر و دیگری اشتباه و پوزش طلبی وی.[۱۲] درباره عثمان نیز مجموعاً شانزده بار از وی سخن به میان آمده که بیشتر آنها درباره حادثه قتل عثمان است.
اتمام حجت با انصار و مهاجرین
امام جهت بازگرداندن خلافت به مسیر اصلی و احقاق حق خود، با بهره‌گیری از شخصیت حضرت زهرا(س) همراه وی شبانه به در خانه مهاجران و انصار رفته و پس از جلب نظرشان، از آنها می‌خواست تا سرهای خود را به نشانه بیعت و از جان گذشتگی تراشیده و سحرگاهان آمادگی خود را آشکار نمایند، امّا جز چند نفر انگشت شمار، کسی به پیمان خود وفا نکرد.[۱۳]
منابع
- ↑ ر. ک. الارشاد، شیخ مفید، ج۱، ص۱۹۰، مؤسسه آل البیت(ع) داراحیاء التراث، ۱۴۱۳، هـ و نیز انساب الاشراف، بلا ذری، ج۲، ص۲۷۱، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷هـ.
- ↑ تصنیف نهج البلاغه، لبیب بیضون، چ۱، ص۳۲۵، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، دوم، ۱۴۰۸.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه ۵.
- ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۱، ص۳۰۸، داراحیاء التراث العربی، بیروت دوم، ۱۳۸۵ هـ.
- ↑ مروج الذهب، مسعودی، ج۲، ص۳۰۷، دارالمعرفه، بیروت، ۱۴۰۳.
- ↑ الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۲۹، انتشارات شریف الرضی، قم، ۱۳۷۱ش.
- ↑ ر. ک. سیری در نهج البلاغه، شهید مطهری، ص۱۴۶، صدرا، تهران.
- ↑ الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۲۹.
- ↑ الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۳۱–۳۲؛ مروج الذهب، مسعودی، ج۲، ص۳۰۸–۳۰۹؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، چ ۲، ص۱۰ و ۱۴.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۲۸.
- ↑ نهج البلاغه، خطبه سوم (خطبه شقشقیه).
- ↑ نهج البلاغه، خطبه سوم (خطبه شقشقیه).
- ↑ ر. ک. کتاب سلیم بن قیس هلالی، به تحقیق علماء الدین موسوی، مؤسسه البعثه، ۱۴۰۷ هـ و این واقعه با اندکی تفاوت در تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۱ و الامامه و السیاسه، ابن قتییه، ج۱، ص۱۲، آورده است.