دوره تدوین مجموعه‌های حدیثی شیعه

سؤال

تدوین مجموعه‌های حدیثی شیعه متعلق به چه زمانی است و شامل چه مجموعه‌هایی می‌شود؟

دوره تدوین دوره گردآوری مجموعه‌های حدیثی است که روایات ائمه را در کتاب‌هایی جمعاوری نموده است. این مجموعه‌های روایی مشتمل بر روایات فقهی، عقائد، تفسیر قرآن، مسائل اخلاقی و برخی دعاها می‌شود. این آثار از لحاظ نوع روایات و موضوع‌بندی یا در آثار مختلف و یا در باب‌های خاصی دسته‌بندی شده است. در دوران جدید نیز آثار و برنامه‌هایی چون دسته‌بندی‌های خاص روایی و نیز استفاده از نرم‌افزارها جهت تسریع دسترسی طراحی شده است.

تدوین مجموعه‌های حدیث

دوره تدوین مجموعه‌های حدیثی را می‌توان با دو مشخصه کلی معرفی کرد:

گردآوری مجموعه‌های حدیثی

• الوافی، محمد محسن فیض کاشانی در چهارده کتاب؛

• النوادر فی جمع الاحادیث؛ این اثر دارای ۷ کتاب و ۱۰۵ باب بوده و مؤلف آن فیض کاشانی است؛

• وسائل الشیعه؛ محمد بن حسن الحر العاملی که در ۲۰ و گاهی در ۳۰ جلد چاپ شده است مجموع روایات آن ۳۵۸۶۸ حدیث است که مرجعی برای همه مجتهدین و محققین بوده است.

• بحار الانوار؛ بزرگترین مجموعه حدیثی شیعه و تعداد جلدهای آن بر حسب چاپ‌های جدید ۱۱۰ جلد است و مؤلف آن محمد باقر مجلسی از بزرگان حدیث شیعه است.

• عوالم العالم؛ از عبدالله بحرانی اصفهانی که در ۲۳ جلد به چاپ رسیده است.

• مستدرک الوسائل؛ میرزا حسن نوری و شامل ۲۰ جلد بوده و این مجموعه حاوی ۲۳۱۲۹ حدیث است.

گردآوری روایات تفسیر

• تفسیر نورالثقلین؛ عبد علی حویزی که در پنج جلد دارای ۱۳۴۲۲ حدیث گردآوری شه است.

• البرهان فی تفسیر القرآن؛ سید هاشم حسینی بحرانی در چهار جلد چاپ شده است.

• تفسیر صافی؛ محسن فیض کاشانی.

موضوع آثار دوره تدوین

موضوع مجموعه‌های این دوره به چند دسته تقسیم‌بندی شده است:

• روایات فقهی؛ مانند آنچه در وسائل الشیعه و کتب اربعه آمده است؛

• عقائد؛ اثبات خداوند، اثبات توحید، نبوت و عصمت پیامبران و پاسخ به شبهات، امامت و احتجاج با مخالفان، معاد و ویژگی‌های برزخ و قیامت. مانند آنچه در اصول کافی، احتجاج، بعضی از جلدهای بحارالانوار، توحید صدوق و … گردآوری شده است؛

• تفسیر قرآن؛ مانند تفسیر صافی، نور الثقلین و تفسیر البرهان؛

• امور اجتماعی سیاسی، فرمان‌روایی، مسائل حکومتی، مانند نامه‌های امیرالمؤمنین در نهج البلاغه و کتاب قضای وسائل الشیعه؛

• مسائل اخلاقی؛ مانند برخی جلدهای بحار الانوار، محجه البیضاء و قسمت‌هایی از اصول کافی؛

• امور متفرقه، مانند پزشکی و … همچون طب الصادق(ع) طب الرضا(ع).

آثار دوره معاصر

در تاریخ معاصر تشیع نیز کارهای مناسبی به صورت فردی و گروهی آغاز شده که می‌شود به آن‌ها اشاره نمود:

• معجم نویسی و راهنما سازی؛

• تصحیح و تحقیق؛

• سند نویسی؛

• گزیده نویسی؛

• واحدسازی کتب و مجموعه‌های حدیثی؛

• پالایش احادیث؛

• برنامه های رایانه در خدمت حدیث.

در نتیجه از ائمه آثار و معارف زیادی در موضوعات مختلف، در مجموعه‌های در دسترس به یادگار مانده است.

مطالعه بیشتر

• مجله علوم حدیث، سید احمد میر عمادی، ص۲۷۳–۲۸۱ شماره ۲

• آشنایی با متون حدیث، مهدی مهریزی – بخش دو ص۳۷–۱۴۰.

• سیر حدیث در اسلام سید احمد میرخانی ـ تمام کتاب.

• علم الحدیث، کاظم مدیر شانه‌چی، ص۷۰–۱۰۰.