جمع‌آوری و تدوین قرآن کریم: تفاوت میان نسخه‌ها
(جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای ') |
(جایگزینی متن - 'هٔ' به 'ه') |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
افراد زیادی مصحف‌ها را جمع‌آوری می‌کردند که از نظر صلاحیّت و استعداد و توانایی، یکسان نبودند و لذا با یکدیگر رابطه‌ای نداشتند و نسخه هر کدام از نظر روش، ترتیب، قرائت و… متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در میان مردم می‌شد؛ لذا [[خلیفه سوم]] به پیشنهاد حذیفه بن یمان به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحف‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی مصحف‌ها را شروع کرد.<ref>نگاه کنید به التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref> | افراد زیادی مصحف‌ها را جمع‌آوری می‌کردند که از نظر صلاحیّت و استعداد و توانایی، یکسان نبودند و لذا با یکدیگر رابطه‌ای نداشتند و نسخه هر کدام از نظر روش، ترتیب، قرائت و… متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در میان مردم می‌شد؛ لذا [[خلیفه سوم]] به پیشنهاد حذیفه بن یمان به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحف‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی مصحف‌ها را شروع کرد.<ref>نگاه کنید به التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref> | ||
سیوطی می‌گوید: حضرت علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی اظهار نمود و فرمود: «سوگند به خدا که عثمان | سیوطی می‌گوید: حضرت علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی اظهار نمود و فرمود: «سوگند به خدا که عثمان درباره قرائت‌ها با ما مشورت کرد و گفت: به من گفته‌اند که برخی می‌گویند قرائت من بهتر از قرائت توست و… به او (عثمان) گفتم: نظرت چیست؟ گفت: نظرم این است که یک مصحف در میان مردم باشد. گفتم: نظرت خوب است».<ref>الاتقان فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۲۶.</ref> و در جایی دیگر می‌فرماید: «اگر امر مصحف‌ها به من نیز واگذار می‌شد، من همان کاری را می‌کردم که عثمان انجام داد». | ||
از آن جا که مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات [[قرآن کریم]] می‌شد، خلیفه سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائات قرآن کریم، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحف‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref>نگاه کنید به التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref> | از آن جا که مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات [[قرآن کریم]] می‌شد، خلیفه سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائات قرآن کریم، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحف‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.<ref>نگاه کنید به التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۳۳۴–۳۸۵.</ref> | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
* مقابله مصحف‌های آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان به صحت آن‌ها و عدم وجود اختلاف بین آن‌ها | * مقابله مصحف‌های آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان به صحت آن‌ها و عدم وجود اختلاف بین آن‌ها | ||
* جمع‌آوری مصحف‌ها یا نسخه‌های قرآن کریم از تمامی بلاد اسلامی و محو کردن آن‌ها. | * جمع‌آوری مصحف‌ها یا نسخه‌های قرآن کریم از تمامی بلاد اسلامی و محو کردن آن‌ها. | ||
* الزام | * الزام همه مسلمانان به قرائت مصحف واحد و منع آنان از تلاوت مصحف‌ها و قرائت‌های دیگر.<ref>نگاه کنید به پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۴۴۸–۴۶۲.</ref> | ||
== تأیید ائمه بر قرآن جمع‌آوری شده == | == تأیید ائمه بر قرآن جمع‌آوری شده == | ||
نسخهٔ ۲۲ دسامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۴:۳۷
روش تدوین قرآن کریم چگونه بوده است؟
بعد از رحلت رسول خدا(ص)، نخستین کسی که به تدوین و جمع‌آوری قرآن اقدام کرد، حضرت علی (ع) بود. بعد از آنکه قرآن امام علی(ع) که بعدها به مصحف امام علی(ع) معروف شد توسط صحابه و متصدیان حکومت مورد قبول واقع نشد، برخی از صحابه به جمع‌آوری قرآن پرداختند و مصحف‌های متعددی تدوین شد. با آشکار شدن اختلافات نسخه‌های در دست مردم، عثمان با مشورت صحابه از جمله امام علی(ع)، دستور به جمع‌آوری همه نسخه‌های موجود قرآن و یکسان‌سازی آن‌ها را داد. ائمه معصومین(ع)، مانند امام علی(ع) مردم را دعوت به قرائت بر اساس نسخه معروف می‌کردند و از قرائت بر اساس نسخه‌های دیگر منع می‌کردند.
جمع‌آوری قرآن توسط صحابه
بعد از آن که مخالفان و متصدیان حکومت، قرآنی که توسط امام علی(ع) بعد از رحلت رسول خدا(ص)، جمع‌آوری و تدوین شده بود که به مصحف امام علی معروف شد، نپذیرفتند، جمعی از صحابه به جمع‌آوری قرآن کریم پرداختند و مصحف‌های متعددی را تدوین کردند که مصحف عبدالله بن مسعود، مصحف اُبی بن کعب و… از آن جمله است.
یکسان‌سازی قرآن توسط عثمان
افراد زیادی مصحف‌ها را جمع‌آوری می‌کردند که از نظر صلاحیّت و استعداد و توانایی، یکسان نبودند و لذا با یکدیگر رابطه‌ای نداشتند و نسخه هر کدام از نظر روش، ترتیب، قرائت و… متفاوت بود. اختلاف در مصحف‌ها و قرائت‌ها، موجب اختلاف در میان مردم می‌شد؛ لذا خلیفه سوم به پیشنهاد حذیفه بن یمان به فکر یکسان کردن مصاحف برآمد. عثمان با مشورت صحابه به این نتیجه رسید، مصحف‌ها را یکسان کند و کمیته‌ای به مسئولیت و سرپرستی اُبی بن کعب تشکیل شد و کار یکسان‌سازی مصحف‌ها را شروع کرد.[۱]
سیوطی می‌گوید: حضرت علی(ع) نیز در این باره رأی موافق خود را به گونه‌ای اصولی اظهار نمود و فرمود: «سوگند به خدا که عثمان درباره قرائت‌ها با ما مشورت کرد و گفت: به من گفته‌اند که برخی می‌گویند قرائت من بهتر از قرائت توست و… به او (عثمان) گفتم: نظرت چیست؟ گفت: نظرم این است که یک مصحف در میان مردم باشد. گفتم: نظرت خوب است».[۲] و در جایی دیگر می‌فرماید: «اگر امر مصحف‌ها به من نیز واگذار می‌شد، من همان کاری را می‌کردم که عثمان انجام داد».
از آن جا که مصاحف متعدد، با قرائت‌ها و لهجه‌های گوناگون، موجب اختلاف جدی در امر آیات قرآن کریم می‌شد، خلیفه سوم، برای خاتمه دادن به اضطراب و نابسامانی‌ها در قرائات قرآن کریم، بعد از تدوین مصحف واحد، دستور داد سایر مصحف‌ها را بسوزانند و این عمل، باعث انتقاد و سرزنش به عثمان شد.[۳]
اقدامات در جهت یکسان‌سازی قرآن
بنابراین، در سال بیست و پنجم هجری، کمیته یکسان‌سازی مصاحف، کار خود را در چهار مرحله اساسی آغاز کرد.
- جمع‌آوری منابع و مآخذ صحیح برای تهیه مصحف واحد و انتشار آن بین مسلمانان.
- مقابله مصحف‌های آماده شده با یکدیگر، به منظور حصول اطمینان به صحت آن‌ها و عدم وجود اختلاف بین آن‌ها
- جمع‌آوری مصحف‌ها یا نسخه‌های قرآن کریم از تمامی بلاد اسلامی و محو کردن آن‌ها.
- الزام همه مسلمانان به قرائت مصحف واحد و منع آنان از تلاوت مصحف‌ها و قرائت‌های دیگر.[۴]
تأیید ائمه بر قرآن جمع‌آوری شده
امامان معصوم(ع) قائل اند که قرآن کریم را باید طبق نسخه و قرائت مرسوم قرائت کرد؛ همان‌طور که امام علی(ع) پس از آن به خلافت رسید، مردم را برآن داشت تا به همان مصحف جمع‌آوری شده توسط عثمان، ملتزم باشند و تغییری در آن ندهند. این بدان جهت بود که از آن پس، هیچ‌کس به عنوان اصلاح قرآن کریم، تغییر و تحریفی در آن به وجود نیاورد.[۵]
هم چنین شیعه به تبعیت از امامان معصوم(ع) معتقد است قرآنی که امروزه در دست مسلمانان است، همان قرآن کامل و جامع است و هرگز تحریف و تغییری در آن صورت نگرفته است؛ چنان‌که شخصی در محضر امام صادق(ع) عبارتی از قرآن کریم را بر خلاف قرائت دیگران قرائت کرد. امام(ع) به او فرمود: «دیگر این گونه قرائت مکن و همان گونه که همگان قرائت می‌کنند، قرائت نما».[۶]
مطالعه بیشتر
۱ـ تاریخ و علوم قرآن، میر محمدی زرندی.
۲ـ نگاهی به قرآن، علی اکبر قرشی.
۳ـ تاریخ قرآن، آیت الله معرفت.
۴ـ علوم قرآن، آیت الله معرفت.