تبلیغ دین در قرآن

سؤال

با استناد به کدام آیات باید برای دین تبلیغ کنیم؟

قرآن واژه «بلغ» و مشتقّات آن را بیش از بیست بار به کار برده است که اهمیت تبلیغ را می‌رساند. آیاتی از قرآن لازم بودن تبلیغ دین را ثابت می‌کند از جمله: تبلیغ وظیفه پیامبران الهی؛ زنده کردن جامعه هدف تبلیغ دین الهی؛ شکیبایی در تبلیغ دین؛ مأمور بودن پیامبران به دعوت جامعه؛ واجب بودن تحصیل معارف دینی برای تبلیغ.

عناوین دیگری مانند: هدایت، دعوت، موعظه، بشارت دهی، انذار، امر به معروف و نهی از منکر، لزوم تبلیغ دین را می‌رساند.

تبلیغ مهم‌ترین وظیفه انبیای الهی

تبلیغ یکی از وظایف اصلی پیامبران الهی است و قرآن بارها به این نکته تأکید کرده است. قرآن رساندن پیام‌های خداوند به اندیشه و دل مردم را، مهم‌ترین وظیفه انبیای الهی می‌داند: ﴿هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَه وَ إِنْ کانُوا مِنْ قَبْلُ لَفی ضَلالٍ مُبینٍ؛ و کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب و حکمت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!﴾(جمعه:۲)

زنده کردن جامعه هدف تبلیغ دین الهی

خداوند هدف تبلیغ و دعوت پیامبران را زنده کردن مردمان جامعه دانسته است: ﴿یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامی که شما را به سوی چیزی می‌خواند که شما را حیات می‌بخشد!﴾(انفال:۲۴)

دعوت اسلام، دعوت به سوی حیات و زندگی است حیات معنوی، حیات مادی، حیات فرهنگی، حیات اقتصادی، حیات سیاسی بمعنای واقعی، حیات اخلاقی، حیات اجتماعی و بالاخره حیات و زندگی در تمام زمینه‌ها. این تعبیر کوتاه‌ترین و جامع‌ترین تعبیری است که در باره اسلام آمده است اگر کسی بپرسد اسلام هدفش چیست؟ چه چیز می‌تواند به ما بدهد؟ در یک جمله کوتاه می‌گوییم هدفش حیات در تمام زمینه‌هاست. قرآن زنده شدن یک نفر را معادل زنده شدن همه مردم معرفی می‌کند:﴿وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمیعاً؛ و هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است.﴾(مائده:۳۲)

شکیبایی در تبلیغ دین

وجوب استقامت در راه تبلیغ دین و انجام دادن رسالت دینی از جمله وظایف پیامبران است: ﴿فَلِذلِکَ فَادْعُ وَ اسْتَقِمْ کَما أُمِرْتَ؛ پس به همین خاطر تو نیز آنان را به سوی این آیین واحد الهی دعوت کن و آن چنان‌که مأمور شده‌ای استقامت نما.﴾(شوری:۱۵) این است راز کنار یکدیگر آمدن «صبر» و «حق»: ﴿وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ﴾(عصر:۳) بدون صبر، حق نمی‌تواند پابرجای بماند.

مأمور بودن پیامبران به دعوت جامعه

قرآن در سوره نحل، چند اصل را برای تبلیغ درست دین ترسیم کرده است:

• دعوت به وسیله حکمت (دانش، منطق، استدلال، بدور از فساد و انحراف): ﴿ادْعُ إِلی سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ﴾(نحل:۱۲۵)
• دعوت با اندرزهای نیکو: ﴿وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ﴾(نحل:۱۲۵)
• مناظره با مخالفان با نیکوترین راه: ﴿وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ﴾(نحل:۱۲۵)
• مقابله به مثل در صورت تجاوز طرف مقابل و زیاده‌روی نکردن در این برخورد: ﴿وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ﴾(نحل:۱۲۶)
• شکیبایی و گذشت برتر از مقابله به مثل: ﴿وَ لَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَیْرٌ لِلصَّابِرِینَ﴾(نحل:۱۲۶)
• شکیبایی و گذشت بدون هیچ چشم‌داشتی و فقط به خاطر خدا: ﴿وَ اصْبِرْ وَ ما صَبْرُکَ إِلَّا بِاللَّهِ﴾(نحل:۱۲۷)
• ناامید نشدن از اثرگذاری تبلیغ دین: ﴿وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ﴾(نحل:۱۲۷)
• نگران توطئه دشمن نشدن: ﴿وَ لا تَکُ فِی ضَیْقٍ مِمَّا یَمْکُرُونَ﴾(نحل:۱۲۷)
• تقوی پیشه‌گی و نیکو رفتاری در تبلیغ دین: ﴿إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ الَّذِینَ هُمْ مُحْسِنُونَ﴾(نحل:۱۲۸)

اصول ترسیم شده بیانگر اهمیت تبلیغ دین خدا و لازم بودن آن را می‌رساند.

واجب بودن تحصیل برای تبلیغ

تحصیل معارف الهی یکی از وظایف مؤمنان است: ﴿وَ ما کانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّه فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَه مِنْهُمْ طائِفَه لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ؛ شایسته نیست مؤمنان همگی (بسوی میدان جهاد) کوچ کنند؛ چرا از هر گروهی از آنان، طایفه‌ای کوچ نمی‌کند (و طایفه‌ای در مدینه بماند)، تا در دین (و معارف و احکام اسلام) آگاهی یابند و به هنگام بازگشت بسوی قوم خود، آنها را بیم دهند؟! شاید (از مخالفت فرمان پروردگار) بترسند، و خودداری کنند.﴾(توبه:۱۲۲)

مؤمنان وظیفه دارند در هر عصری جامعه را به خوبی‌ها دعوت کنند، از زشتی‌ها بازدارند: ﴿وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّه یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی، و امر به معروف و نهی از منکر کنند! و آنها همان رستگارانند.﴾(آل عمران:۱۰۴)

آیات مربوط به هدایت‌گر بودن پامبران، دستور به دعوت جامعه به ایمان و عمل نیکو، موعظه کردن جامعه، بشارت دهی و انذار جامعه، امر به معروف و نهی از منکر، لزوم تبلیغ دین را می‌رساند.