مسیر هجرت امام رضا(ع) از مدینه تا مرو: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۱: | خط ۲۱: | ||
برای هجرت امام(ع) مسیرهای دیگری هم در منابع آمده، از جمله مسیری که از کوفه و قم می‌گذرد. این نقل‌ها مورد انتقاد برخی محققان قرار گرفته است؛ از نظر آنان، حرکت امام(ع) در این مسیر خلاف دستور مأمون به فرستادگانش، مبنی از عدم عبور امام(ع) از مناطق شیعه‌نشین است. همچنین، برخی مناطقی که در این نقل ها برای فرودآمدن کاروان امام(ع) از آنها یاد شده است در مسیر مدینه به بصره هستند و نه در مسیر مدینه به کوفه.<ref>عرفان منش، جلیل، جغرافيای تاريخی هجرت امام رضا(ع) از مدينه تا مرو، مشهد، بنياد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۲۸-۲۹.</ref> | برای هجرت امام(ع) مسیرهای دیگری هم در منابع آمده، از جمله مسیری که از کوفه و قم می‌گذرد. این نقل‌ها مورد انتقاد برخی محققان قرار گرفته است؛ از نظر آنان، حرکت امام(ع) در این مسیر خلاف دستور مأمون به فرستادگانش، مبنی از عدم عبور امام(ع) از مناطق شیعه‌نشین است. همچنین، برخی مناطقی که در این نقل ها برای فرودآمدن کاروان امام(ع) از آنها یاد شده است در مسیر مدینه به بصره هستند و نه در مسیر مدینه به کوفه.<ref>عرفان منش، جلیل، جغرافيای تاريخی هجرت امام رضا(ع) از مدينه تا مرو، مشهد، بنياد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۲۸-۲۹.</ref> | ||
== رخداد مهم هجرت == | |||
مهم‌ترین رخداد مسیر هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو را صدور حدیث سلسلة الذهب از سوی امام(ع) دانسته‌اند.<ref>فضل الله، تحلیلی از زندگانی امام رضا(ع)، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۳.</ref> گفته شده، وقتی که امام رضا(ع) در سفر به خراسان به شهر نیشابور رسید، شماری از محدثان از امام(ع) درخواست کردند تا برای آنان حدیثی املاء کند. پس از این تقاضا، امام(ع) سرش را از کجاوه شتر بیرون آورد و از پدرانش از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا]] نقل کرد که [[جبرئیل]] گفته که شنیدم از [[خدا|خداوند]] که فرمود: {{متن عربی|اللَّه جَلَّ جَلَالُهُ یقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا|ترجمه=خداوند جل جلاله می‌فرماید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» دژ من است، پس هرکس که در دژ من درآید از عذابم در امان است. چون مرکب به راه افتاد [امام رضا](ع) گفت: [البته] با شرایطش و من جزو شرایط آنم}}<ref>شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، ۱۳۸۹ق، ص۲۵.</ref> | |||
== منابع == | == منابع == | ||
نسخهٔ ۱۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۳۲
 | این مقاله هماکنون به دست Shamloo در حال ویرایش است. |
امام رضا(ع)، پس از قبول ولی‌عهدی، برای رسیدن به خراسان از چه شهرهای ایران عبور کردند؟
تأثیر هجرت و بستر آن
هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو به‌دستور و اجبار مأمون عباسی که به ماجرای ولایتعهدی امام رضا(ع) از سوی مأمون انجامید را یکی از مسائل بحث‌برانگیز تاریخ اسلام[۱] و مهم‌ترین دوره زندگی امام رضا(ع)[۲] تلقی کرده‌اند. گفته شده که هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو، علاوه بر تأثیر سیاسی که در رابطه با پذیرش ولایتعهدی از سوی امام رضا(ع) داشته، تأثیر قابل توجهی در روند تشیع در ایران داشته است.[۳]
رشد تشیع در خراسان، هجرت علویان به ایران و تأثیر معنوی سفر امام و حرم او در ایران از جمله این تأثیرات بر شمرده شده است. وجود قدمگاه‌های مختلف برای امام رضا(ع) در طول این سفر و در مناطقی چون خوزستان، یزد و خراسان نشانی از این دانسته شده که سفر امام(ع) توانسته توجه محبان اهل‌بیت(ع) را به خود جلب کند. اقامت امام(ع) در خراسان، که از نتایج این سفر بوده، عامل تقویت علمی و عملی شیعیان خراسان و تربیت شاگردانی برای امام(ع)، چون اباصلت هروی، دانسته شده است. همچنین، وجود حرم امام رضا(ع) در خراسان به‌عنوان یکی از عوامل رشد تشیع و تقویت بنیان آن در خراسان و ایران، به‌دلیل ایجاد فضای معنوی، قلمداد شده است.[۴]
بستر سیاسی هجرت
مأمون عباسی پس از غلبه بر برادرش و رسیدن به خلافت امام رضا(ع) را به خراسان فراخواند و ولایت عهدی خود را به او سپرد.[۵] محققان برای این عمل مأمون دلایلی برشمرده‌اند؛ از جمله، کاستن از خطر سیاسی امام با زیر نظر گرفتن او، جلوگیری از شورش علویان، سوءاستفاده از جایگاه امام برای ایجاد مشروعیت برای خلافت خود.[۶] به گفته مرتضی مطهری مأمون امام(ع) را احضار کرد بدون اینکه موضوع احضار برای امام روشن باشد. او نه تنها امام را، بلکه عده زیادی از آل ابی‌طالب را از مدینه، تحت نظر و بدون اختیار، به مرو احضار کرد. مأمون کسانی را مأمور آوردن امام(ع) کرد که فوق‌العاده با امام دشمنی داشتند. مأمور اصلی شخصی به نام رجاء بن ضحاک از اقوام وزیر مأمون، فضل بن سهل، بود. او را فردی به نام جلودی همراهی می‌کرد که با امام دشمنی فوق‌العاده داشت.[۷]
مسیر هجرت
به گزارش منابع، مأمون به مأموران خود دستور داد که امام را از مسیری به خراسان بیاورند که از مراکز شیعه‌نشین عبور نکند؛ زیرا از قیام علویان بیم داشت؛ به همین دلیل، دستور داده شد که امام(ع) را از طریق کوفه و عراق نیاورند و از طریق بصره و خوزستان و فارس به نیشابور و سپس مرو بیاورند.[۸]
در برخی منابع، زمان حرکت امام(ع) از مدینه به خراسان آخر سال ۲۰۰ق به‌قلم آمده است.[۹] به‌نقل از رسول جعفریان در کتاب اطلس شیعه، مسیر هجرت امام به این شرح بوده است: مدینه، نقره، هوسجه، نباج، حفر ابوموسی، بصره، اهواز، بهبهان، اصطخر، ابرقوه، ده شیر (فراشاه)، یزد، خرانق، رباط پشت بام، نیشابور، قدمگاه، ده سرخ، طوس، سرخس، مرو.[۱۰]
برای هجرت امام(ع) مسیرهای دیگری هم در منابع آمده، از جمله مسیری که از کوفه و قم می‌گذرد. این نقل‌ها مورد انتقاد برخی محققان قرار گرفته است؛ از نظر آنان، حرکت امام(ع) در این مسیر خلاف دستور مأمون به فرستادگانش، مبنی از عدم عبور امام(ع) از مناطق شیعه‌نشین است. همچنین، برخی مناطقی که در این نقل ها برای فرودآمدن کاروان امام(ع) از آنها یاد شده است در مسیر مدینه به بصره هستند و نه در مسیر مدینه به کوفه.[۱۱]
رخداد مهم هجرت
مهم‌ترین رخداد مسیر هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو را صدور حدیث سلسلة الذهب از سوی امام(ع) دانسته‌اند.[۱۲] گفته شده، وقتی که امام رضا(ع) در سفر به خراسان به شهر نیشابور رسید، شماری از محدثان از امام(ع) درخواست کردند تا برای آنان حدیثی املاء کند. پس از این تقاضا، امام(ع) سرش را از کجاوه شتر بیرون آورد و از پدرانش از رسول خدا نقل کرد که جبرئیل گفته که شنیدم از خداوند که فرمود: «اللَّه جَلَّ جَلَالُهُ یقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ حِصْنِی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنِی أَمِنَ مِنْ عَذَابِی قَالَ فَلَمَّا مَرَّتِ الرَّاحِلَةُ نَادَانَا بِشُرُوطِهَا وَ أَنَا مِنْ شُرُوطِهَا؛ خداوند جل جلاله می‌فرماید: «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» دژ من است، پس هرکس که در دژ من درآید از عذابم در امان است. چون مرکب به راه افتاد [امام رضا](ع) گفت: [البته] با شرایطش و من جزو شرایط آنم»[۱۳]
منابع
- ↑ الدوری، عبدالعزیز، العصر العباسی الاول، بیروت، دار الطلیعه، ۱۹۹۷م، ص۱۶۱.
- ↑ جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، تهران، نشر علم، ۱۳۹۰ش، ص۵۲۴.
- ↑ جعفریان، رسول، اطلس شیعه، تهران، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ۱۳۸۷ش، ص۹۵.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۹۵.
- ↑ محمدی، حسین، رضانامه (فرهنگ جامع الفبایی امام رضا)، قم، انتشارات مشهور، ۱۳۹۲ش، ص۸۰۴-۸۰۵.
- ↑ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ص۵۲۵-۵۳۰.
- ↑ مطهری، مرتضی، سیری در سیره ائمه اطهار، تهران، انتشارا صدرا، ۱۳۷۴ش، ص۲۱۱.
- ↑ مطهری، سیری در سیره ائمه اطهار، ص۲۱۱.
- ↑ نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۴ق، ص۸۷.
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ص۹۵.
- ↑ عرفان منش، جلیل، جغرافيای تاريخی هجرت امام رضا(ع) از مدينه تا مرو، مشهد، بنياد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۷۴ش، ص۲۸-۲۹.
- ↑ فضل الله، تحلیلی از زندگانی امام رضا(ع)، ۱۳۷۷ش، ص۱۳۳.
- ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، ۱۳۸۹ق، ص۲۵.