پیش نویس:فرق میان اصل، کتاب و مصنف: تفاوت میان نسخه‌ها
Zollfaghar.z (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Zollfaghar.z (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{پایان متن}} | {{پایان متن}} | ||
نسخهٔ ۱۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۳۰
شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام
شرائع الاسلام چگونه کتابی است؟
| شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | محقق حلی |
| تاریخ نگارش | قبل از670ق |
| موضوع | فقه |
| سبک | فقه فتوایی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام تألیف ابوالقاسم نجم‌الدين جعفر بن حسن هذلى، معروف به محقق حلى، محقق اوّل (م ۶۷۶ ق). كتاب شرائع الاسلام از بى‌نظيرترين آثار فقهى اماميّه و از مشهورترين و مهمترين آثار بجامانده از محقق حلى مى‌باشد.
مولف
مقاله اصلی: محقق حلی
شيخ نجم‌الدين جعفر بن الحسن بن يحيى بن سعيد هذلي حلي، معروف به محقق حلى در سال ۶۰۲ هجرى قمرى در شهر تاريخى حله قدم به عرصۀ وجود گذارد. او يكى از بزرگترين و نامورترين فقيهان عصر خويش است و داراى عظمت و اعتبار خاص در ميان مجتهدان مى‌باشد، به حدى كه وقتى كلمۀ «محقق» را بدون قرينه و نشانه‌اى در ميان فقها ذكر مى‌كنند، شخصيت تحقيقى و علمى ايشان مورد نظر است.[۱]
تحصیلات
محقق حلى از همان سنين كودكى به تحصيل مقدمات علوم متداول عصر خويش پرداخت. او ادبيات عرب را كه زبان مادريش بود به خوبى فرا گرفت. هيئت و رياضيات و منطق و كلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام اين رشته‌ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر كامل يافت. وى آنگاه فقه و اصول را پيش پدرش حسن بن يحيى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند ابن نما و سيد فخار موسوى - شاگرد ابن إدريس حلى - بهره برد. محقق در اوايل جوانى اشعارى چند سرود، ولى به سفارش پدرش آن را دنبال نكرد. محقق حلى با يك واسطه شاگرد ابن زهره و ابن إدريس حلى است و استاد علامۀ حلى بوده است.[۲]
اساتيد
از جمله مدرسينى كه محقق حلى از محضر آنان بهره برده است عبارتند از: پدرش شمس‌الدين حسن حلى، سيد مجدالدين على بن حسن عريضى، ابوحامد نجم الإسلام محمد حلبى، ابن نما حلى محمد بن جعفر حلى سيد ابوعلى، فخار بن معد موسوى، تاج‌الدين حسن بن على بن دربى.
شاگردان
محقق حلى شاگردانى را تربيت نموده كه هر يك چون ستاره‌اى درخشان در آسمان تشيع مى‌درخشند كه از جملۀ آنهاست: علامۀ حلى ابن داود حلى، صاحب كتاب رجال ابن ربيب حلى سيد عبدالكريم بن احمد بن طاوس سيد جلال‌الدين مجد بن على بن طاوس جلال‌الدين مجد بن الشيخ الإمام ملك الأدبا شيخ صفى‌الدين حلى، عبدالعزيز بن سرايا عزالدين، حسن بن ابى‌طالب يوسفى، صاحب كشف الرموز ابوجعفر، محمد بن على كاشفى شيخ محمد حلى، پسر علامۀ حلى.
تالیفات
مهمترين تأليفات به جاى مانده از محقق حلى عبارتند از: شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، معارج الأصول، استحباب التياسر لأهل العراق، تلخيص الفهرست، شرح نكت النهاية الكهنة (در منطق)، مختصر المراسم، المسائل الغريبة، المسائل المصرية، المسلك في أصول‌الدين و معارج الأحكام.[۳]
وفات
سرانجام محقق حلى، آن آفتاب درخشان آسمان فقاهت و مرجعيت در سال ۶۷۶ هجرى قمرى در سن ۷۴ سالگى بدرود حيات گفت و جهانى را داغدار رحلت خويش كرد. بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملكوتى امیرالمؤمنین عليه‌السلام به خاک سپردند.
ویژگی ها
كتاب شرايع الاسلام با توجه به ويژگى‌هاى خاصى كه دارد در طول قرن‌هاى متمادى مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته است. عبارت‌هاى واضح، دقت در رساندن معانى، ايجاز در بكار گرفتن الفاظ، شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث، امانت‌دارى در بيان افكار و نظريات اين كتاب را از ساير كتاب‌هاى فقهى متمايز نموده است. در الذريعة دربارۀ كتاب اين گونه آمده است: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهيّة ترتيبا و أجمعها للفروع.از ويژگى‌هاى مهم كتاب اين است كه هم داراى شروح متعدد و هم تعليقه‌ها و يا حواشى زيادى مى‌باشد و علماى متأخر از مؤلف از راه‌هاى مختلف به كتاب توجه داشته و اسامی آنها در حدود صد شرح و حاشيه در كتاب أعيان الشيعة و الذريعة ذكر شده است.[۴]
نوآوری ها
شيوۀ نگارش و تدوين كتاب، شيوۀ بى‌نظير و جديدى است كه از دو جنبۀ تقسيم‌بندى مطالب و ترتيب احكام قابل توجه است. شيوۀ تقسيم‌بندى مطالب كتاب از مشخصه‌هاى بارز كتاب مى‌باشد. مباحث فقهى در چهار قسمت عبادات، عقود، ايقاعات و احكام دسته‌بندى شده و سپس هر كدام از اين چهار قسمت به صورت كتاب‌هاى مستقلى كه در موضوعى واحد داراى اشتراك هستند گردآورى شده اند. سپس هر كتاب را به اركان، فصول، مقدمات، انظار و اطراف، بصورت منظم به بخش‌هاى جداگانه تقسيم شده است. و در نهايت هر كدام از آنها را به فقرات و سپس آنها را به بحوث و بعد از آن به اجزاء مشخصى تقسيم نموده است. بنابراین مباحث فقهى در يك شبكۀ معظم، مدون شده است. كتاب از دو مجلد تشكيل شده است. جلد اول شامل دو قسمت عبادات و عقود و جلد دوم شامل دو قسمت ايقاعات و احكام مى‌باشد.
- قسمت عبادات شامل ۱۰ كتاب مى‌باشد كه عبارتند از: طهارت، صلاة، زكات، خمس، صوم، اعتكاف، حج، عمره، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر.
- قسمت دوم (عقود) شامل ۱۵ كتاب است كه عبارتند از: تجارت، رهن، ضمان، صلح، مضاربه، مزارعه و مساقاة، وديعه، عاريه، اجاره، وكالت، وقف، صدقات هبات، سبق و رمايه، وصايا و نكاح. البته در اين قسمت كتاب‌هاى مفلس، حجر، شركت، سكنى و حبس نيز آورده شده است.
- قسمت سوم (ايقاعات) از ۱۱ كتاب تشكيل مى‌شود كه عبارتند از: طلاق، خلع و مبارات، ظهار، ايلاء، لعان، عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء، اقرار، جعاله، أيمان و نذر.
- قسمت چهارم (احكام) شامل ۱۲ كتاب است كه عبارتند از: صيد، ذباحه، اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احياء موات، فرائض، قضا، شهادات، حدود و تعزيرات، قصاص و ديات. ترتيب احكام به گونه‌اى است كه ابتدا احكام واجب و سپس مستحب و بعد از آن مكروه و در نهايت حرام بيان مى‌شود. مؤلف در كتاب «المعتبر في شرح المختصر» در بحث احكام جنب و حايض به اين نحوه بيان احكام تصريح دارند: إنما أخرنا هذا الحكم و هو متقدم في الترتيب، لما وضعنا عليه قاعدة الكتاب من البداءة في كل قسم بالواجب و إتباعه بالندب و تأخر المكروه فاقتضى ذلك تأخير هذا الحكم.
شروح و حواشی
بر این کتاب شروح و حواشی متعددی نوشته شده که از اهم آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مسالك الأفهام إلى شرائع الإسلام، تأليف شيخ زين‌الدين بن على عاملى، شهيد ثانى (م ۹۶۶ ق).
مدارک الأحكام في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد شمس‌الدين محمد بن على موسوى عاملى (م ۹۴۶ ق).
جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام، تأليف شيخ محمدحسن بن شيخ باقر نجفى (م ۱۲۶۱ ق).
مصباح الفقيه في شرح شرائع الإسلام، تأليف حاج آقا رضا همدانى (م ۱۳۲۲ ق).
در کلمات بزرگان
مرحوم شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر الکلام در ابتدای مقدمه جواهر میفرماید: شرایع قرآن فقه است.