سوره روم

سؤال

محتوای سوره «روم» چیست؟

سوره روم، مکی و چهلمین سوره به ترتیب نزول است. این سوره ۶۰ آیه دارد و در جزء ۲۱ قرآن قرار دارد و سی امین سوره قرآن است.

سوره روم درباره جنگ ایران و روم پیشگویی کرده است و رومیان را پیروز این جنگ معرفی کرد. این سوره درباره مشرکان و گنهکاران و وضع آنان در قیامت، و توحید و شرک و نشانه‌های خداوند در خلقت، هدایت‌ناپذیری برخی انسان‌ها و عدم خلف وعده خداوند سخن گفته است. امر به تسبیح خداوند و انفاق، در این سوره آمده است. در این سوره انسان‌ها دعوت شده‌اند به اینکه در دنیا سیر کنند و در مخلوقات و سرگذشت پیشینیان تأمل کنند.

محتوا

از آنجا كه اين سوره مطابق مشهور تماما در مكه نازل شده است، محتوا و روح سوره‏هاى مكى در آن منعكس مى‏باشد، يعنى بيش از همه چيز بحث از مساله" مبدء" و" معاد" مى‏كند، چرا كه دوران مكه دوران آموزشى اعتقادات اصيل اسلامى، توحيد و مبارزه با شرك، و توجه به معاد و دادگاه رستاخيز بود، و در لابلاى اين مباحث مطالب ديگرى در ارتباط با آنها نيز مطرح شده است.

در حقيقت مطالب اين سوره را در هفت بخش مى‏توان خلاصه كرد.

1- پيشگويى از پيروزى روميان بر ايرانيان در جنگى كه در آينده درگير مى‏شد، به مناسبت گفتگويى كه ميان مسلمانان و مشركان در اين زمينه روى داده بود كه مشروح آن به خواست خدا خواهد آمد.

2- گوشه‏اى از طرز فكر و چگونگى حالات افراد بى‏ايمان، و سپس تهديدهايى نسبت به آنها در مورد عذاب و كيفر الهى در رستاخيز.

3- بخش مهمى از آيات عظمت خداوند در آسمان و زمين و در وجود انسانها از قبيل خروج حيات از مرگ، و مرگ از حيات، خلقت انسان از خاك، نظام زوجيت و آفرينش همسران براى انسانها و رابطه مودت در ميان آنها، آفرينش آسمان و زمين، اختلاف زبانها، نعمت خواب در شب و جنبش در روز، ظهور رعد و برق و باران، و حيات زمين بعد از مرگ، و تدبير امر آسمان و زمين به امر خدا.

4- سخن از توحيد فطرى بعد از بيان دلائل آفاقى و انفسى براى شناخت خدا.

5- بازگشت به شرح و تبيين حالات افراد بى ايمان و گنهكار، و ظهور فساد

در زمين بر اثر گناهان آنها.

6- اشاره‏اى به مساله مالكيت و حق ذى القربى و نكوهش از رباخوارى.

7- بازگشت مجددى به دلائل توحيد و نشانه‏هاى حق و مسائل مربوط به معاد.

روى هم رفته در اين سوره همچون سوره‏هاى ديگر قرآن مسائل استدلالى و عاطفى و خطابى چنان بهم آميخته شده است كه معجون كاملى براى هدايت و تربيت نفوس فراهم ساخته است.

آیه ۳۶ سوره روم

چون به مردم رحمتى بچشانيم، شادمان مى‌شوند؛ و چون به سبب كارهايى كه كرده‌اند رنجى به آنها رسد، ناگهان نوميد مى‌گردند.

محتوا

...

خبر از شکست ایران توسط روم

آیات ابتدایی این سوره اشاره به جنگ ایران و روم است که در عصر خسرو پرویز و هرقل قیصر روم واقع شد و در آن جنگ ایرانی‌ها پیروز شدند. مشرکان مکه این را به فال نیک گرفتند و دلیل بر حقانیت نیّت شرک خود دانستند و گفتند ایرانیان مجوسی و مشرک هستند. امّا رومیان مسیحی هستند و اهل کتاب، همان‌گونه که ایرانیان بر رومیان غلبه کردند، پیروزی نهایی از آن شرک است. این امر بر مسلمانان گران آمد و آیات «۷–۱» سوره روم نازل شد و یک پیشگوئی عجیب را بیان کرد که گرچه ایرانیان در این نبرد پیروز شدند اما چیزی نمی‌گذرد که از رومیان شکست خواهند خورد. و حتّی‌حدود زمان این پیشگوئی را نیز بیان داشت که در طول چند سال به وقوع می‌پیوندد و این پیشگوئی از مظاهر اعجاز قرآن است.

در آیه ۵ این سوره، سبب این پیروزی را نصرت خداوند دانسته است و گفته است خداوند هر که را بخواهد یاری می‌کند.

عاقبت بدکاران و سرنوشت مجرمان در قیامت

در آیاتی از این سوره به قیامت و سرنوشت مشرکان و کسانی که آیات خدا را انکار می‌کردند، اشاره شده است که در آن روز مجرمان و گنهکاران مأیوس خواهند شد و معبودان آنها نمی‌تواند شفاعتشان کنند. اما کسانی که ایمان آوردند و عمل انجام دادند وارد بهشت می‌شوند.

و روزی که قیامت شود مجرمان قسم می‌خورند که جز ساعتی را (در قبر یا دنیا) درنگ نکردند. و کسانی که خداوند به ایشان علم و ایمان داده است در مقابل اینان هستند. و در آن روز پشیمانی و عذر کسانی که ظلم کردند سودی ندارد.

نشانه‌های خداوند

در آیاتی از سوره روم تصریح به نشانه‌های خداوند دارد: اینکه انسان را از خاک آفرید. اینکه برای انسان جفت و همسر آفرید تا در کنار یکدیگر به آرامش برسند و بین آنها مودت و رحمت قرار داد. و از دیگر نشانه های خداوند خلقت زمین و آسمان‌ها و اختلاف زبان و گوناگونی رنگ‌های انسان است. و نیز خواب انسان در شب و روز و برخاستنش برای طلب روزی. و نیز بیم و امید بودن رعد و برق و فروفرستادن آب از آسمان و زنده کردن زمین مرده و برپا بودن زمین و آسمان.

در آیه ۴۶ دوباره به موضوع نشانه‌های خداوند می‌پردازد و فرستادن بادها که مژده‌دهنده باران هستند و کشتی‌ها را حرکت می‌دهد را از نشانه‌های خداوند برمی‌شمرد.

آیه ۳۷ سوره روم

آيا نمى‌بينند كه خدا روزى هر كس را كه بخواهد فراوان مى‌كند يا او را تنگ روزى مى‌سازد؟ در اين عبرت‌هايى است براى مردمى كه ايمان مى‌آورند.

شرک و توحید فطری

آیه ۲۹ سوره روم به این موضوع اشاره دارد که مشرکان که خداوند از آنان به کسانی که ظلم کرده‌اند نام می‌برد، افرادی هستند که بی هیچ دانشی از هوا و هوس خود پیروی نمودند. خداوند در آیات میانی سوره روم امر به نماز می‌کند و می‌گوید از مشرکان نباشید. مشرکانی که گروه گروه و دسته دسته می‌شوند. در ادامه این آیات، از این سخن می‌کند که اگر به مردم مصایبی رسد که البته از جانب خود آنان است، مأیوس می‌شوند و اگر رحمتی بر آنان نازل کنیم شادمان می‌شوند. و گاه اگر سختی‌ای بر آنان بیاید روی به خداوند می‌آورند و اگر برطرف شود دوباره شرک می‌ورزند.

در آیه ۴۰ دوباره به موضوع شرک اشاره می‌کند که خدا شما را می‌آفریند و روزی می‌دهد و می‌میراند و دوباره زنده می‌کند، آیا معبودان شما توانایی چنین کاری را دارند؟ و خداوند منزه است از اینکه برای او شریک قائل شوید.

دوستی و مهربانی بین همسران

مقالهٔ اصلی: دوستی و مهربانی بین همسران در آیه ۲۱ سوره روم

موضوعات متفرقه

در سوره روم به چند موضوع مختلف در حد یکی دو آیه پرداخته شده است.

عدم خلف وعده خدا

در آیه شش این سوره گفته شده است که خداوند از وعده خود تخلف نمی‌کند: ﴿وَعْدَ اللَّهِ ۖ لَا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ؛ خدا وعده داده است و وعده خود خلاف نكند، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند.﴾(روم:۶)

امر به تسبیح خداوند

در آیه ۱۷ و ۱۸ سوره روم آمده است که هنگام صبح، ظهر، عصر و شب خداوند را تسبیح گویید که شاید اشاره به اوقات نماز باشد.

انفاق

امر به انفاق به خویشاوندان و مسکین و در راه مانده مضمون آیه ۳۸ سوره روم است. خداوند، کسانی که چنین می‌کنند را همان رستگاران دانسته است.

ربا و زکات

در آیه ۳۹ سوره روم آمده است که آنچه که به عنوان ربا می‌پردازید افزون نمی‌شود و فقط زکات (صدقات) که به قصد خشنودی خداوند پرداخت شود افزون می‌شود. در اینکه اینجا منظور از ربا چیست اختلاف است. برخی همان ربای مصطلح و حرام را منظور دانسته‌اند و برخی آن را هدیه و عطیه معنا کرده‌اند.

هدایت ناپذیری برخی انسان‌ها

در دو آیه از این سوره آمده است که به پیامبر می‌گوید تو نمی‌توانی دعوتت را به کسانی که مرده‌اند و کر هستند و روی برمی‌گردانند بشنوانی. و همینطور نمی‌توانی کوردلان را هدایت کنی.

امر به شکیبایی به پیامبر(ص)

در آخرین آیه این سوره، به پیامبر(ص) می‌فرماید صبر پیشه کن که وعده خداوند حق است. و کسانی که یقین ندارند تو را سست نکنند.

مطالعه بیشتر

• تفسیر سوره روم، محمدتقی مدرسی، تحقیق و تنظیم: فرج الله میرعرب، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ۱۳۹۵ش.