فهرست آثار آیت‌الله بروجردی

سؤال

آیت‌الله بروجردی نسبت به تقریب مذاهب چه تفکر و اندیشه‌ای داشت؟

درگاه‌ها

زندگی‌نامه

سید حسین طباطبایی بروجردی (۱۲۵۴- ۱۳۴۰ش)، فقیه نامدار و از مراجع برجسته امامیه بود. وی در خانواده‌ای روحانی و متمول در بروجرد زاده شد؛ نیاکان او از سادات طباطبایی اصفهان آل طباطبا بوده‌اند که نسب به اسماعیل دیباج می‌رسانند.

پدرش سید علی طباطبایی، از علمای شهر و مادرش سیده آغابیگم، دختر سید محمدعلی طباطبائی بود. نسب بروجردی، با ۳۲ واسطه به امام حسن(ع) می‌رسد. وی هفده سال زعیم حوزه علمیه قم و پانزده سال مرجع عام شیعیان جهان بود. آیت الله بروجردی از شاگردان آخوند خراسانی بود که بعد از بازگشت از نجف در بروجرد ساکن شد. چند سال پس از درگذشت عبدالکریم حائری یزدی، به دعوت مراجع سه‌گانه (حجت، خوانساری، صدر) به قم آمد و ریاست حوزه علمیه قم را بر عهده گرفت. پس از درگذشت سید ابوالحسن اصفهانی، بروجردی مهم‌ترین مرجع شیعیان بود و در دهه ۱۳۳۰ش مرجع عام شیعیان محسوب می‌شد. در دوران او حوزه علمیه قم گسترش پیدا کرد و تعداد طلاب به صورت بی‌سابقه‌ای افزایش یافت. با حمایت‌های ایشان آثار حدیثی و فقهی متعددی احیاء و منتشر شد. مجموعه بزرگ جامع احادیث الشیعه تحت نظر او تدوین شد.

جایگاه آثار بروجردی

بروجردی علاوه بر تصحیح و طبع مجموعه‌ای از آثار متقدم امامیه چون الخلاف شیخ طوسی، قرب الاسناد حمیری و جامع الرواة اردبیلی آثار فراوانی از خود برجای گذارده است. گفتنی است که در حیات وی، تنها پاره‌ای از تقریرات فقهی و اصولی او به طبع رسید.

تالیفات مهم آیه الله بروجردی در چهار رشته است: الف. رجال ب. حدیث ج. فقه د. اصول فقه. و در فلسفه منطق عقائد و شعر هم آثاری ازایشان در دست است یا به ایشان نسبت داده شده است. تعداد تالیفات و آثار علمی آیه الله بروجردی (غیراز رساله‌های عملیه) طبق بررسی ما به چهل کتاب و رساله (همه به زبان عربی) می‌رسد که یکی از آنها کتاب بسیارارجمند[جامع احادیث الشیعه] و ده تای از آنها هم کتابهای[تجریدالاسانید]است.

تقریرات

تقریرات فقهی و اصولی که به وسیلة جمعی از شاگردان او ضبط و تحریر شده است. از میان تقریرات فقهی می‌توان به نهایة التقریر در مبحث نماز به قلم محمد فاضل لنکرانی در مجلد قم، ۴۲۰ق؛ البدر الزاهر، دربارة نماز جمعه و نماز مسافر در یک مجلد به قلم حسینعلی منتظری قم، ۳۶۲ش؛ زبدة المقال، تقریرات بحث خمس در یک مجلد به قلم عباس ابوترابی قم، ۴۱۴ق / ۳۷۲ش؛ مجموعه‌ای در یک مجلد مشتمل بر موضوعات غصب، وصیت و منجزات مریض و میراث ازواج با عنوان تقریرات ثلاثة، به قلم علی پناه اشتهاردی قم، ۴۱۳ق؛ «الصلاة فی اللباس المشکوک» و «القضاء» به قلم عبدالرسول شریعتمداری جهرمی؛ و نیز «رسالة فی القبلة» به قلم محمدتقی ستوده نک: فقه اهل البیت ع، ۶ اشاره کرد. نسخه‌ای از تقریرات اصولی بروجردی توسط حسینعلی منتظری جمع‌آوری شده، و در حیات خود او با نام نهایة الاصول به طبع رسیده است تجدید چاپ: قم، ۴۱۵ق، جلد در یک مجلد. از علمای دیگر که به جمع‌آوری تقریرات اصولی بروجردی اقدام کرده‌اند، باید به امام خمینی با عنوان لمحات الاصول قم، ۴۲۱ق‌/۳۷۹ش و نیز مهدی حائری‌یزدی با عنوان الحجة فی الفقه اصفهان، ۴۱۹ق اشاره کرد. لطف‌الله صافی گلپایگانی نیز، تقریراتی از بحث حجیت شهرت تهیه کرده است نک: بروجردی، «بحث حجیة»، ۸۰–۸۷. شایان ذکر است که آراء و نظریات اصولی بروجردی در کتاب شرح کفایة الاصول بهاءالدین حجتی بروجردی، از شاگردان خاص وی در بروجرد که بنا به تصریح استاد بر مبانی فقهی و اصولی وی مسلط بوده، و از او اجازة اجتهاد داشته، آمده است قم، ۴۱۲ق، مجلد.

آیت الله منتظری تنها کسی است که هم تقریرات درس خارج اصول فقه و هم درس خارج فقه مرحوم آیت الله العظمی بروجردی را نوشته است. نام تقریرات اصول فقه او کتاب نهایة الاصول است که در سال ۱۳۷۵ هجری قمری یعنی سی و سه سال پیش نوشته و چاپ شده است. و بخشی از تقریرات درس فقه را نیز در همان ایام نوشته و به نام البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر چاپ کرده است. کتاب نهایة الاصول تقریرات درس خارج آیت الله بروجردی، به قلم آیت الله العظمی منتظری در سال ۱۳۷۵ ه-'ق در قم، چاپخانه حکمت طبع و نشر یافته و به تازگی نیز توسط انتشارات ایران، قم افست شده است.

رساله عملیه

دستة دوم از آثار بروجردی را رساله‌های عملیه و فتوایی تشکیل می‌دهد که به وسیلة دیگران تنظیم شده است. از مهم‌ترین این رساله‌ها، توضیح المسائل به زبان فارسی است که به دست علی‌اصغر کرباسچیان معروف به علامه و به یاری برخی از فضلا نگارش یافته، و به تأیید بروجردی رسیده است استادی، ۰۳. دیگر از این رساله‌ها، مجمع الفروع، به زبان فارسی و به سبک العروة الوثقی، تألیف سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی که توسط علی آشتیانی تدوین شده، و از نظر کثرت فروع ممتاز است آقابزرگ، طبقات، /۰۹؛ استادی، ۰۲–۰۳. همچنین المسائل الفقهیة به زبان عربی آقابزرگ، همان‌جا و نیز متنی فتوایی با عنوان مناسک الحج که در ۳۲۸ش چاپ شده، و بار دیگر به نام توضیح المناسک تنظیم و منتشر شده است استادی، ۰۳. رسالة عملیة بروجردی با عنوان نورالهدی توسط محمدحسین ناشرالاسلام هندی شوشتری به زبان اردو ترجمه، و در ۳۶۹ق در هند به طبع رسیده است. این رساله شامل ابواب طهارت تا ارث است.

الموسوعه الرجالیه

دستة سوم از تألیفات بروجردی را آثار رجالی و حدیثی تشکیل می‌دهند. آثار رجالی وی در مجموعة بزرگی به نام الموسوعة الرجالیة در مجلد توسط بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد، ۴۱۳–۴۱۴ق به طبع رسیده است.

جامع احادیث شیعه

...