مقام ابراهیم

سؤال

مقام ابراهیم(ع) کجاست؟ و تاریخچه آن چیست؟

مقام ابراهیم

مقام ابراهیم سنگی است کنار کعبه، که نشان پای حضرت ابراهیم(ع) روی آن قرار دارد و از شعائر الهی است. این مقام توسط رسول خدا(ص) به مکان اصلی آن در زمان حضرت ابراهیم برگردانده شد.

خلیفه دوم آن را دوباره به مکانش در دوران جاهلیت برگرداند. این تغییر موضع هرچند مورد مخالفت برخی از اصحاب و امام علی(ع) قرار گرفت اما تاکنون بر همان موضع قرار دارد. امام علی عدم همراهی اصحابش را در این رابطه علت عدم بازگرداندن این سنگ به مکان اولیه‌اش بیان کرده است.

معرفی

مقام ابراهيم جايگاهى است با فاصله تقريبى 13 متر از كعبه، كه بر حاجيان لازم است بعد از طواف خانه خدا، پشت آن دو ركعت نماز بگزارند و در آنجا سنگى قرار دارد كه حضرت ابراهيم براى بالا بردن ديوارهاى كعبه، بر روى آن ايستاده است و آن سنگ فعلًا در محفظه‏اى نگهدارى مى‏شود.

ازديگر نقاط مقدس مسجدالحرام، مقام ابراهيم است. اين مقام، يکي از شعائر الهي خوانده مي شود وخداوند درباره آن فرموده است: " وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّي " [1]. اين مکان مربوط به زماني است که ابراهيم(عليه السلام) ديوارهاي کعبه را بالا مي برد; آنگاه که ديوار بالا رفت، به حدي که دست بدان نمي رسيد، سنگي آوردند و ابراهيم(عليه السلام) بر روي آن ايستاد و سنگ ها را از دست اسماعيل(عليه السلام) گرفت و ديوار کعبه را بالا برد. در روايات ديگري آمده است که ابراهيم(عليه السلام) بر روي اين سنگ ايستاد و مردم را به حج فرا خواند. برروي اين سنگ، اثرپاي ابراهيم(عليه السلام) مشخص است امااثري ازانگشتان آن حضرت نيست. اين سنگ به شکل تقريبيِ مربع با طول و عرض 40 سانتي متر و ارتفاع تقريبي 50سانتي متر است. رنگ آن، رنگي ميانه زرد و قرمزي متمايل به سفيد است. از زمان مهدي عباسي بدين سو، اين سنگ با طلا پوشانده شد و در محفظه اي قرار گرفت تا صدمه اي نبيند. در گذشته، بر روي اين محل، بنايي بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شده بود که اطراف آن را با آيات قرآن مزيّن کرده بودند. از آنجا که اين قبّه قسمتي از مسجد را به خود اختصاص داده و از فضاي مطاف کاسته بود، به تدريج از انتقال آن به محلي ديگر در مسجد الحرام سخن به ميان آمد. گفتني است بنا به برخي از اقوال، مقام ابراهيم تا فتح مکه داخل کعبه بوده و پس از فتح، رسول خدا(صلي الله عليه وآله) آن را درآورد و کنار کعبه، نزديک در نصب کرد. زماني که آيه " وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِيمَ مُصَلًّي {نازل شد، آن حضرت دستور داد تا مقام را جايي که اکنون قرار گرفته انتقال دهند.(1) نقل هاي ديگر حاکي است که تا زمان خليفه دوم به کعبه چسبيده بوده و وي آن را به اين محل منتقل کرده است. اين نقل هاي متفاوت، زمينه نظريه تغيير محل مقام را فراهم کرد. در باره انتقال مقام به نقطه ديگر مسجد، در حوالي سال هاي 1377 تا 1380 قمري، بحث هاي زيادي ميان علماي اهل سنت صورت گرفت. ابتدا قرار بود که مقام به مقصوره اي که در نزديکي باب بني شيبه ساخته شد، منتقل شود; اما به دليل مخالفت عمومي علماي اسلامي در ساير نقاط با اين اقدام و تأکيد بر ابقاي آن در محل قبلي ـ والبته در مقصوره فلزي موجود ـ دولت سعودي پذيرفت تا آن را در بناي کوچکتري که امروزه موجود است، قرار دهد.[1] مقصوره جديد در 18 رجب سال 1387 هجري قمري نصب شد و گويا اندکي بعد مقصوره اي به همان صورت، با طراحي نويني ساخته و نصب شد. مقصوره قبلي در موزه حرم در مکه مکرمه نگاهداري مي شود.

در قرآن

﴿وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی؛ و [فرمان دادیم:] از مقام ابراهیم جایگاهی برای نماز انتخاب کنید﴾(بقره:۱۲۵) در اينكه منظور از مقام ابراهيم چيست؟ در ميان مفسران گفتگو است، بعضى گفته‏اند: تمام" حج" مقام ابراهيم است، بعضى به معنى" عرفه" و" مشعر الحرام" و" جمرات سه‏گانه" گرفته‏اند، و بعضى گفته‏اند" تمام حرم مكه"، مقام محسوب مى‏شود. ولى ظاهر آيه همانگونه كه در روايات اسلامى وارد شده و بسيارى از مفسران نيز گفته‏اند اشاره به همان مقام معروف ابراهيم است كه محلى است در نزديكى خانه كعبه، و حجاج بعد از انجام طواف به نزديك آن مى‏روند و نماز طواف بجا مى‏آورند. بنا بر اين منظور از" مصلى" نيز محل نماز است.

كلمه (مصلى) اسم مكان از صلاة بمعناى دعاء است، و معنايش اينست كه از مقام ابراهيم ع مكانى براى دعاء بگيرید.

﴿فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ؛ در آن نشانه‌هایی روشن [از ربوبیّت، لطف، رحمت خدا و از جمله] مقام ابراهیم است﴾(آل‌عمران:۹۷)

از ميان اين نشانه‏هاى روشن، مقام ابراهيم به خصوص ذكر شده، زيرا محلى است كه در آن ابراهيم ايستاد، به خاطر بناى كعبه، و يا به خاطر انجام مراسم حج و يا براى دعوت عمومى مردم براى انجام اين مراسم بزرگ، و در هر حال از مهمترين آيات مزبور است و خاطرات بى‏نظيرى از فداكاريها، اخلاصها، و اجتماعها را زنده مى‏كند. در اين كه منظور از" مَقامُ إِبْراهِيمَ" خصوص آن نقطه‏اى است كه هم اكنون سنگ مخصوصى كه اثر پاى ابراهيم بر آن نمايان است در آنجا است، يا منظور از آن تمام" حرم مكه" و يا" تمام مواقف حج" است، در ميان مفسران گفتگو است ولى در روايتى كه از امام صادق ع در كتاب كافى نقل شده اشاره به همان احتمال اول شده است.

جابجایی

ابن‌ابی‌الحدید در شرح نهج البلاغه در جایی که کارهای عمر را می‌شمارد اشاره مختصری به این واقعه می‌کند. اکثر مفسران و مورخان بر آنند که مقام ابراهیم(ع) همان جای معروفی است در مسجدالحرام که دلالت ظاهری در آن به نبوت و پیامبری حضرت ابراهیم(ع) است

بنابر نقل مورخان عمر جای مقام ابراهیم(ع) را تغییر داد و مورد اعتراض امیرالمؤمنین بود چنان‌که برخی از مورخان چنین نقل کرده‌اند که امام علی(ع) در شمارش بدعت‌ها چنین فرمود: «مثل تغیر دادن مقام ابراهیم از جایی که پیامبر گذاشته بود به محلی که در زمان جاهلیت در آنجا بود و پیامبر از آن‌جا برداشته بود.»

تیتر

در تعيين مقام ابراهيم (ع) 4 قول است

1- طبق روايتي كه از حضرت صادق عليه السلام نقل گرديده است «مقام ابراهيم» همان نقطه‌اي كه در مسجد الحرام باين نام معروف است.

شخصي از آن حضرت پرسيد، كسي كه طواف واجب خود را بجا آورد ولي فراموش كرد كه نماز طواف را در «مقام ابراهيم» بخواند وظيفه‌اش چيست؟ حضرتش فرمود: «در همان مقام بعد از چند روز هم كه باشد بايد نماز طواف را بجا بياورد زيرا خداوند ميفرمايد: اتخذوا من مقام ابراهيم مصلّي».

2- ابن عباس ميگويد: «تمام نقاطي كه اعمال حج از قبيل طواف و سعي و وقوف و ذبح در آنها انجام ميگيرد مقام ابراهيم است».

3- عطا ميگويد «مقام ابراهيم عبارت است از عرفه و مزدلفه و محلّي كه در آن رمي حجرات انجام ميگردد».

4- مجاهد ميگويد همه «حرم مقام ابراهيم است».

قول اوّل روشنتر و صحيح‌تر است زيرا مردم از مقام ابراهيم همان نقطه‌اي را كه در مسجد الحرام باين نام معروف است ميفهمند.

«در مقام ابراهيم» دلالت روشني بر نبوّت حضرت ابراهيم عليه السلام موجود است زيرا هم اكنون اثر پاي آن حضرت در روي سنگ كاملًا نمايان است و اين موضوع معجزه‌اي براي وي محسوب ميشود كه خداوند سنگ را زير پاي او مانند گل، نرم قرار داده است.

از بعضی روایات معلوم می‌شود که منظور از مقام، سنگ معروف است.