عقاید اخباری‌گری

سؤال

اخباری‌گری و ویژگی‌های آن چیست؟

اخباری‌گری رویکردی در مباحث فقهی است که در آن، تمایلی به اصول کلی عقلی و شرعی در استنباط احکام شرعی نیست و تنها، بر اساس نصِّ احادیث عمل می‌شود. اخباریان معتقدند عقل جایزالخطا است و نباید از آن در شناخت اصول و فروع دین بهره برد. به باور آنها، فهم غیر معصوم از ظاهر قرآن حجت نیست. آنها ظنون معتبره را نیز نپذیرفته‌اند.

عالمان اخباری، معتقد به تواتر روایات کتب اربعه بلکه همه کتاب‌های روایی شیعه شدند؛ بنابراین علم رجال را بی‌فایده شمرده‌اند. به اعتقاد آنها، اجتهاد جایز نیست و مکلفان باید خود، به کتاب‌های حدیثی مراجعه کرده و تکلیف خود را بفهمند و اگر در موضوعی روایتی یافت نشد احتیاط کنند.

انکار حجیت عقل

اخباریان عقل را جایزالخطا شمرده و به او در شناخت اصول و فروع دین نقشی نمی‌دهند. محمدامین استرآبادی بنیان‌گذار اخباری‌گری، مدعی است عقل فقط در اموری که مبدأ حسی یا نزدیک به حس دارند (مانند ریاضیات) حجت است. شهید مطهری، اخباریگری را نهضتی می داند بر ضد عقل. اخیاریان اذعان داشتند عقل انسان توان درك و فهم احكام و نظريات شرعى را ندارد؛ بنابراين، اعتماد بر ادراكات عقلى در فهم اين موارد جايز نيست. امين استرآبادى در اين باره نوشته است.

انکار حجیت ظواهر قرآن

اخباریان فهم غیر معصوم از قرآن را حجت نمی‌دانند. دلیل آنها روایاتی است که فهم قرآن را مختص معصومان(ع) شمرده و نیز روایاتی که از تفسیر به رأی نهی کرده است. اخباریون با انکار حجیت ظواهر قرآن، باب یکی از منابع استنباط احکام شرعی و دین شناسی را بستند.

اخباریان معتقد هستند بيشتر آيات قرآن كريم، براى مردم قابل فهم نيست و تنها امامان معصوم (ع) قدرت فهمِ مراد همه آيات قرآن را دارند. بنابراين، استناد به آيات قرآن براى به دست آوردن حكم و نظريه شارع صحيح نيست. و تنها تفسير اهل بيت معصوم عليهم السلام معتبر و قابل تبعيت است. شيخ يوسف بحرانى و ملا محسن فيض كاشانى، از جمله اخباريانى هستند كه فهم قرآن را در انحصار معصومان نمى‌دانند.

انکار حجت ظنون معتبر

اخباری‌ها حجیت هر گمانی حتی ظنون معتبره را نفی کرده‌اند. آنها برای این نظر، به آیات و روایات نهی کننده از عمل به گمان استناد کرده‌اند.

آنها اجماع را برگرفته از اهل سنت می دانند و آن را حجت شرعی نمی دانند.

تواتر کتب اربعه و حجیت احادیث

عالمان اخباری، معتقد به تواتر روایات کتب اربعه بلکه همه کتاب‌های روایی شیعه شدند. آنها با توجه به این اعتقاد، احتیاج به علم رجال را منکر شدند؛ زیرا با توجه به متواتر شمردن کتب اربعه، بحث‌های رجالی فایده نخواهد داشت. همچنین علم رجال حداکثر به ما گمان قوی به صدور حدیث از معصوم(ع) می‌دهد و گمان هم که حجت نیست. اخباريها معتقد بودند كه همه احاديث وارده از معصومان در كتب معروف و معتبر مانند كتب اربعه قطعى است و نيازى به علم رجال، براى بررسى اسناد آنها نداريم.

تفکر اصلى اخباريان اين بود كه تنها راه رسيدن به صلاح و فلاح، تمسك روايات معصومين (ع) و دورى گزيدن از ساير منابع معرفتى است.

عدم اعتبار و جواز اجتهاد

اخباریان معتقدند دلیلی برای تقلید از فتاوای مجتهد نیست و افراد باید با رجوع به کتاب‌های حدیث، وظیفه خود را بفهمند. زیرا اجتهاد به معنای به کار بردن دقت‌های عقلی و رجالی برای درک احکام از مضمون آیات و روایات است؛ با اینکه از نظر اخباریان دقت عقلی اعتبار نداشته و مباحث رجالی نیز فایده‌ای ندارد.

لزوم احتیاط

به باور اخباری‌ها، درباره موضوعاتی که برای آن روایتی در کتب اربعه نیست، باید احتیاط شود (واجب احتمالی انجام شود و حرام احتمالی ترک شود). شعار عملی اخباریون احتیاط گرایی است. آنها معتقدند در تمامی موارد مشکوک و مردد باید حکم به احتیاط داد.

مطالعه بیشتر

• اخباریگری، تاریخ و عقاید، ابراهیم بهشتی، دارالحدیث، قم.

جستارهای وابسته

• اخباری‌گری