پرسش در قبر از بدن مادی یا مثالی

سؤال

ماهیت پرسش و پاسخ در قبر چگونه است؟ آیا از همین بدن مادی است یا بدن مثالی؟ اگر از بدن مادی است، آیا میت دوباره در قبر زنده می‌شود؟

مطالعه عمیق نشان می‌دهد که میان دانشمندان فن، سه نظر وجود دارد:

1. پاسخ گفتن، با همین بدن مادی است و میت در قبر یکبار دیگر زنده می‌شود.
2. پاسخ گفتن با بدن است اما بدن مثالی که مناسب برزخ است نه دنیا.
3. اصل منکر و نکیر، تجسم عقاید و اعمال انسان است. در حقیقت، آنها عقل عملی و نظری اند که به صورت دو ملک بر انسان ظاهر می‌شوند.

هر یک از این نظرات را گروهی از روایات تأیید می‌کند. پس در حقیقت منشأ اقوال گوناگون، روایات گوناگون در بارهٔ سؤال و عذاب در قبر است.

پرسش در قبر و از بدن مادی

بیشتر متکلمان گذشته باور داشتند که میت برای پاسخ‌گویی، در قبر زنده می‌شود: شیخ مفید معتقد است پرسش نکیر و منکر، از اهل قبور موجّه نیست. مگر پس از زنده شدن آنها بعد از مرگ. آن دو فرشته مگر بر زنده فرود نمی‌آیند و سؤال نمی‌کنند مگر از کسی که مسئله را بفهمد و معنای آن را بداند و این دلالت می‌کند که خداوند بنده اش را، پس از مرگ برای سؤال زنده می‌کند...».

ظاهر برخی روایات به گونه‌ای است که روح در قبر، به بدن مادی بر می‌گردد:

• امام صادق(ع): هنگامی که میت در قبر گذاشته شد، روح تا قسمت کمر (نیمه بدن)، بر می‌گردد، آن گاه از آنچه می‌داند سؤال می‌شود.

• امام صادق(ع): و اگر میت کافر باشد… بر او مارها و عقرب‌ها را مسلط می‌کند. قبرش را تاریک می‌کند و چنان فشارش می‌دهد که استخوان‌هایش می‌شکنند….

نقد

مخالفان این نظریه معتقدند متكلمان پيشين، بقاى روح بدون جسم را باور نداشتند و از طرفى مسئله‌ى پاسخ در قبر را قطعى می‌دانستند، در نهایت ناچار بودند به زنده شدن مادى جسمى در قبر اعتقاد پیدا کنند تا روح همراه بدن براى پاسخ گويى حاضر شود.

همچنین افرادی كه مراد از قبر و حالت‌هاى آن‌را، قبر مادى ظاهرى می‌دانند، ناچار به این نظریه گرايش دارند، ولى بنابراين كه قبر، باطنى دارد و جزء عالم برزخ به حساب می‌آيد، می‌توان از این نظریه دست کشید. در کتاب کافی، از هجده روایتی که درباره سؤال در قبر است، تنها یک روایت به برگشت روح به بدن اشاره دارد و روایات دیگر برخلاف آن هستند.

پرسش از بدن مثالی

بیشتر متکلمانِ متأخر و معاصر و حکیمان معتقدند سوال و پاسخ در قبر با جسم مثالی برزخی و روح است و جسم مادی که در قبر است هیچ نقشی در این پرسش و پاسخ ندارد.

روایات بسیاری بر این مطلب دلالت دارند؛ در برخی روایات، قبر را جزء برزخ معرفی کرده‌اند: امام صادق(ع) در پاسخ به این سوال که برزخ چیست؟ گفتند: قبر است، از زمانی که فرد می‌میرد تا روز قیامت.

رسول خدا(ص) پس از شهادت جعفر طیار فرمود: او را می‌بینم که دو بال دارد و همراه ملائکه در بهشت پرواز می‌کند.

امام سجاد (علیه السلام) فرمود: قبر، باغی از باغ‌های بهشت یا حفره ای از حفره‌های آتش است. قبر مؤمن تا آنجا که چشمش کار می‌کند گشوده می‌شود. خداوند بر کافر، نود و نُه اژدها، در قبرش مسلّط می‌کند.

از امام صادق(ع) نقل شده که خداوند روح مؤمن را پس از مرگ به قالبی مانند قالب دنیایی خود منتقل می‌شود و می‌خورد و می‌آشامد و هر گاه کسی او را ببیند می‌شناسد، به همان صورتی که در دنیا بود.

این گونه روایات، عذاب یا ثواب جسمانی را در قبر تأیید می‌کنند؛ ولی با بدن و جسم مثالی برزخی که ماده ندارد و با چشم مادی قابل مشاهده نیست.