حرث در آیه ۲۰ سوره شوری

سؤال

بر اساس آیه ۲۰ سوره شوری کلمه «حرث» به چه معناست؟ اگر شخصی بخواهد مرتکب گناه شود؛ چرا به‌راحتی نمی‌تواند گناه کند؟ مثلاً خیلی از اوقات دسترسی به نامحرم سخت است.

خداوند متعال در آیه ۲۰ سوره شوری، به آخرت‌مداران وعده افزایش نعمت‌های بهشتی را داده و از نعمت‌ها و مواهب دنیوی نیز بی‌نصیب نمی‌کند، اما نسبت به دنیامداران خواست و مشیت الهی بر این قرار گرفته که به همهٔ خواسته‌های دنیوی شان به راحتی نتوانند برسند.

پاسخ تفصیلی:

مقدمه

خداوند متعال با یک تشبیه لطیف، انسان‌ها را از لحاظ چگونگی بهره‌برداری از امکانات دنیوی و استعدادهای خدادادی به کشاورزان تشبیه نموده و آنها را به دو گروه دسته‌بندی می‌کند؛ گروهی برای آخرت کشت می‌کنند و گروهی برای دنیا و نتیجه هر یک از این دو زراعت را مشخص کرده، می‌فرماید: کسی که برای آخرت بکارد، به او برکت می‌دهیم و بر محصولش می‌افزائیم و آنها که فقط برای دنیا کشت کنند و تلاش و کوشش‌شان برای بهره‌گیری از این متاع زودگذر و فانی باشد، تنها اندکی از آنچه در پی آن هستند به آنها می‌دهیم، اما در آخرت هیچ نصیب و بهره‌ای نخواهند داشت.

تشبیه جالب و کنایه زیبایی است؛ انسان‌ها همگی زارع، این جهان مزرعه، اعمال ما بذرهای آن، و امکانات الهی بارانی است که بر آن می‌بارد، اما این بذرها بسیار متفاوت است، بعضی محصولش نامحدود، جاودانی و درختانش همیشه خرم، سرسبز و پر میوه، اما بعضی دیگر محصولاتش بسیار کم، عمرش کوتاه و زودگذر، و میوه‌هایی تلخ و ناگوار دارد.

تعبیر به «یرید» (می‌خواهد و اراده می‌کند) در حقیقت اشاره به تفاوت نیت‌های مردم دارد و مجموع آیه شرحی است پیرامون آنچه در آیه قبل از مواهب و روزی‌های پروردگار آمده که گروهی از این مواهب به صورت بذرهایی برای آخرت استفاده می‌کنند و گروهی برای بهره‌گیری از دنیا.

این نکته را نیز از آیه فوق می‌توان استفاده کرد که دنیا و آخرت هر دو نیاز به تلاش، سعی و کوشش دارد، و هیچ‌کدام بی‌زحمت و رنج به دست نمی‌آید، همانگونه که هیچ بذر و محصولی بی‌رنج و زحمت نیست، چه بهتر که انسان با رنج و زحمتش درختی پرورش دهد که میوه‌اش شیرین، همیشگی و برقرار باشد، نه درختی که زود خزان می‌شود و نابود می‌گردد.

واژه‌شناسی «حرث»

«حرث» در لغت به معنای پاشاندن بذر در زمین و آماده کردن زمین برای کشت و زرع است، خود زمین و زراعت را نیز حرث گویند؛ «حرث» به معنای آباد کردن و ساختن نیز آمده است.

بنابراین، کلمه «حرث» به معنای زراعت است و مراد از زراعت آخرت، نتیجه و پیامدهای اعمال و رفتار انسان است که روز قیامت از آن بهره‌مند می‌شود که از باب استعاره به زراعت آخرت تعبیر شده است، و مراد از افزایش زراعت در آخرت، پاداش چند برابر است؛ چنانچه در آیاتی دیگر فرموده است:

«مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَه فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها».

«وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ».

مراد از اینکه فرمود: «وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی الْآخِرَه مِنْ نَصِیبٍ»؛ یعنی کسی که تنها نتائج دنیایی را در نظر دارد، و برای به دست آوردن آن می‌کوشد و می‌خواهد که نتیجه عملش در دنیا عایدش شود، نه در آخرت، ما آن نتیجه دنیایی را به او می‌دهیم و دیگر در آخرت بهره‌ای ندارد.

نرسیدن دنیا پرستان به همه خواسته‌های شان

در نگرش قرآن کریم، دنیا پرستان به همه آرزوها و خواسته‌های خود نمی‌رسند؛ اینگونه نیست که خداوند متعال همه خواسته‌های دنیامداران را برآورده کند و جالب اینکه خداوند درباره آخرت‌گرایان می‌فرماید: «نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ‏» «زراعت او را افزایش می‌دهیم» و از بهره‌ها و نعمت‌های مادی و دنیوی نیز بی‌نصیب نخواهند شد، اما درباره دنیاخواهان و افرادی که صرفاً برای رسیدن به نعمت‌های مادی و دنیوی تلاش می‌کنند و به فکر آخرت نیستند، با آوردن حرف «من» می‌فرماید: «مقداری از آنچه را که می‌خواهند به آنها می‌دهیم، اما در آخرت هیچ نصیب و بهره‌ای ندارند».

به این ترتیب، نه دنیاپرستان به همه خواسته‌های شان می‌رسند و نه طالبان آخرت از دنیا محروم می‌شوند، اما با این تفاوت که گروه اول با دست خالی به سرای آخرت می‌روند و گروه دوم با دست‌های پر! نظیر این مطلب، در آیه ۱۸ و ۱۹ سوره اسراء به شکل دیگری آمده است: «مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعاجِلَه عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً. وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَه وَ سَعی لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً»؛ کسی که خواهان زندگی زودگذر است، به مقداری که بخواهیم به او و به هر کس اراده کنیم می‌بخشیم، سپس دوزخ را برای او قرار می‌دهیم، در آن وارد می‌شود در حالی که مذموم و رانده شده در گاه خدا است، و آن کس که سرای آخرت را می‌طلبد و برای آخرت و بدست آوردن نعمت‌های بهشتی تلاش کند در حالی که به آخرت ایمان و باور دارد، تلاش آنها بی‌پاداش و بهره نخواهد ماند.

علامه طباطبایی نیز در ذیل این آیات می‌نویسد: خداوند در آیه قبلی به وضوح فرموده است؛ کسی که خواهان زراعت آخرت است، آن را با زیادتی به او خواهیم داد، ولی در این آیه به صورت مبهم می‌فرماید: و کسی که زراعت دنیا را بخواهد از آن به او می‌دهیم (نه همه آن را) و جمله «نؤته منها» به این نکته اشاره دارد که زمام امور به مشیت خواست خدا بستگی دارد؛ چه بسا به افرادی نعمت‌های فروانی می‌بخشد و برای عده‌ای دیگر اندکی از آن می‌دهد؛ چنان‌که در جای دیگر فرموده است: «مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعاجِلَه عَجَّلْنا لَهُ فِیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُرِیدُ».

حاصل معنای دو آیه این است که: خدای سبحان، به همه بندگان خویش لطیف است، دارای قوت و عزت مطلقه است، بندگان خود را بر حسب مشیتش روزی می‌دهد، ولی با این تفاوت که خدا خواسته است، به کسانی که هدف‌شان آخرت است و برای آن کار می‌کنند دنیا را نیز بدهد و مزد آخرتش را بیشتر از آنچه که عمل کرده‌اند بدهد، اما به کسانی که هدف‌شان تنها دنیا است، تنها دنیا را بدهد و در آخرت بهره‌ای نداشته باشند.