جمع‌آوری قرآن در زمان پیامبر اسلام

سؤال

در زمان پيامبر اكرم قرآن كريم چگونه جمع‌آوري شد؟

در آغاز نزول قرآن كريم، پيامبر اكرم با بهره‌گيري از حافظه‌هاي قوي و تشويق و ترغيب ياران گرامي خود به حفظ قرآن همت گماردند.

ولي از آن‌جا كه اعتماد بر حفظ قرآن در حافظه‌ها نمي‌توانست اطمينان بر صيانت قرآن را فراهم سازد، لذا پيامبر گرامي از تعداد اندكي از باسوادان مكه درخواست کرد تا با دقت به ثبت، ضبط و نگارش قرآن كريم بپردازند.

حضرت علي بن ابي‌طالب در رأس كاتبان وحي قرار داشت و ابوبكر، عمربن خطاب، عثمان بن عفان، زيد بن ثابت، ابي بن كعب، عبدالله به سعد بن ابي سرح، حنظله بن ربيع، معاويه، خالد بن وليد، ثابت بن قيس و... از كاتبان مشهور قرآن كريم در زمان پيامبر اكرم بودند؛ حتي در زمان پيامبر اكرم برخي مانند: عبدالله بن مسعود، اُبي بن كعب، مقداد و... مصاحفي را نوشتند.

قرآن كريم در زمان رسول خدا جمع‌آوري و تأليف گرديد. كاتبان وحي آيات را پي در پي و به ترتيب نزول مي‌نوشتند، امام صادق مي فرمايد:

كان يعرف انقضاء السوره بنزول بسم الله الرحمن الرحيم ابتداء لاُخري؛ پايان هر سوره‌اي به واسطه‌ي نزول بسم الله الرحمن الرحيم در آغاز سوره‌ي ديگر شناخته مي‌شد.

آيت الله خويي مي‌گويد:

با مطالعه‌ي احوال پيامبر اكرم و ياران او به اين نتيجه مي‌رسيم كه قرآن كريم در عصر آن حضرت جمع‌آوري و تنظيم گرديده است.

ابن‌عباس مي‌گويد:

پيامبر با نزول بسم الله الرحمن الرحيم مي‌دانست كه سوره‌ي قبلي پايان يافته و سوره‌ي ديگري آغاز گشته است.

بنابراين، قرآن كريم به دستور پيامبر اكرم و به ترتيب نزول، نگارش مي‌شد.

آيت الله معرفت نيز مي‌گويد:

جمع و تأليف قرآن به شكل كنوني در يك زمان صورت نگرفته، بلكه به مرور زمان و به دست افراد و گروه‌هاي مختلف انجام شده است. ترتيب، نظم و عدد آيات در هر سوره در زمان حيات پيامبر اكرم و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقيفي است و بايد آن را تعبداً پذيرفت.

برخي نيز معتقدند كه بعد از رحلت پيامبر ترتيب سوره‌ها و آيات، بر اساس اجتهاد و رأي صحابه انجام گرفت.

پس در زمان پيامبر اكرم و به دستور ايشان، قرآن كريم به دست كاتبان وحي بر روي نوشت‌افزارهايي جمع‌آوري شد و سپس حضرت علي به توصيه ي پيامبر اكرم مأمور سامان‌دهي آن گرديد؛ چنان‌كه امام صادق مي‌فرمايد پيامبر به حضرت علي فرمود:

يا علي القرآن خلف فراشي في المصحف و القراطيس، فخذوه و اجمعوا و لاتضيعوه كما ضيّعت اليهود التوراه؛ ‌اي علي! اين قرآن در كنار بستر من، ميان صحيفه‌ها و حرير و كاغذها قرار دارد، قرآن را جمع كنيد و آن را آن‌گونه كه يهوديان، تورات خود را از بين بردند، ضايع نكنيد.