صحیفه سجادیه

سؤال

لطفا صحیفه سجادیه را معرفی بفرمایید.

کتاب صحیفه سجادیه، شامل ۵۴ دعا از امام سجاد(ع) که در قالب دعا، علاوه بر راز و نیاز با خداوند، شامل مسائل عقیدتی، تربیتی، سیاسی و معارف اسلامی است. مرحوم آقا بزرگ تهرانی، ۵۰ شرح را برای کتاب صحیفه سجادیه معرفی می‌کند، علاوه بر این شروح، ترجمه‌های بسیاری به زبان‌های مختلف نوشته شده است. غیر از کتاب صحیفه سجادیه معروف که «صحیفه کامله» نیز خوانده می‌شود، پنج صحیفه دیگر که شامل دعاهای دیگری از امام سجاد می‌باشد گردآوری شده است.

معرفی اجمالی

مجموعه ۵۴ دعای امام سجاد(ع) به نام «صحیفه سجادیه» معروف است که پس از قرآن، از مهم‌ترین گنجینه‌های حقایق و معارف الهی به شمار می‌رود، به طوری که از طرف دانشمندان برجسته، «اخت القرآن»، «انجیل اهل البیت(ع)» و «زبور آل محمد(ص)» لقب گرفته است.

در سال ۱۳۵۳ هجری قمری مرحوم آیت الله مرعشی نجفی، نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر مؤلف تفسیر طنطاوی به «قاهره» فرستاد. وی پس از تشکر از دریافت این هدیه گران بها و ستایش فراوان از آن، در پاسخ چنین نوشت، «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گران بهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم، آن را ازگفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم.»

محتوای صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است.

امام سجاد(ع) در ضمن دعاهای خود در چندین مورد، مباحث سیاسی به ویژه مسئله «امامت» و رهبری جامعه اسلامی را مطرح کرده است، در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می‌خواندند چنین آمده است: «.... خدایا این مقام مخصوص جانشیان و برگزیدگان تو، است که آنان را در رتبه والایی قرار داده‌ای، ولی ستمگران آن را به زور، غصب و تصاحب کرده‌اند… برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور گشته‌اند، در حالی که می‌بینی احکام تو تغییر یافته، کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده، فرائض و واجبات دستخوش تحریف گشته، و سنت پیامبرت متروک گشته است. خدایا دشمنان بندگان برگزیده ات از اولین و آخرین و هم چنین اتباع و پیروان شان و همه کسانی را که به کارهای آنان راضی هستند، لعنت کن و از رحمت خود دور ساز».

در این دعا امام(ع) با صراحت از مسئله امامت و رهبری امت، و غصب شدن آن توسط ستمگران، یاد می‌کند و بدین ترتیب مشروعیت حکومت بنی امیه را نفی می‌نماید.

شرح و ترجمه

به خاطر اهمیت و اعتبار صحیفه سجادیه، شرح‌های بسیاری به زبان عربی و فارسی بر این کتاب نوشته شده است. مرحوم علامه «آقا بزرگ تهرانی» در کتاب «الذریعه» در حدود پنجاه شرح بر صحیفه سجادیه را نام برده است. علاوه بر این ترجمه‌های متعددی بر صحیفه نگاشته شده است، که تعدادی از آن‌ها در سال‌های اخیر چاپ و منتشر شده است. از جمله این شروح، شرحی عربی به نام ریاض السالکین در پنجاه و چهار روضه به عدد ادعیه صحیفه به قلم علی بن احمد معصوم حسینی (م۱۱۲۰ هـ ق) معروف به سید علیخان شارح است. این شرح، بزرگ‌ترین شرحی است که تاکنون بر صحیفه کامله نوشته شده است.

علاوه بر صحیفه مشهور و رایج که «صحیفه کامله» نامیده می‌شود، از طرف دانشمندان اسلامی پنج صحیفه دیگر نیز شامل مجموعه‌هایی دیگر از دعاهای امام سجاد(ع) گردآوری شده و به نام‌های: الصحیفه الثانیه، الصحیفه الثالثه، الصحیفه الرابعه و الصحیفه الخامسه چاپ شده است.

معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر

۱ـ حیات فکری و سیاسی امامان شیعه(ع)، رسول جعفریان، ناشر انتشارات انصاریان، قم، ۱۳۸۱ش، ص۲۷۴–۲۸۰.