انواع نزول وحی به پیامبر(ص): تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ فوریهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۰۰

سؤال

با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟

انواع وحی بر پیامبر(ص) نازل شده است و اینطور نبوده است که فقط از طریق جبرئیل بوده باشد. در ابتدای نبوت، حضرت محمد(ص)، در رؤیای صادقه‌ای به نبوت بشارت داده شده است و امام علی هم در روایتی رؤیای انبیاء را وحی می‌دانند. نزول جبرئیل به پیامبر(ص) نیز معروف‌ترین نوع وحی به ایشان است که چندین مرتبه در قرآن به آن تصریح شده است. نوع سوم نزول وحی بر پیامبر(ص)، ارتباط مستقیم خداوند با پیامبر(ص) و بدون واسطه فرشتگان بوده است. در حالات حضرت محمد(ص) از امام صادق نقل شده است که حالت مدهوشی ای که برای پیامبر(ص) در هنگام وحی دست می‌داد به این دلیل بود که میان او و خدای متعال هیچ واسطه‌ای نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.

انواع نزول وحی بر پیامبر اسلام(ص)

رؤیای صادقانه

علی بن ابراهیم قمی نقل کرده است که، «محمد(ص) ۳۷ ساله بود که در خواب دید کسی به طرف او می‌آید و خطاب به او می‌گوید: «ای رسول خدا!». محمد(ص) این حادثه را چندی پوشیده نگه داشت، گاهی نیز که در دره‌ها، به چوپانی گوسفندان ابوطالب مشغول بود، کسی را می‌دید که او را به عنوان پیامبر خدا خطاب می‌کرد، حضرت از او پرسید تو کیستی؟ او در جواب گفت: من جبرئیل هستم و مرا خداوند فرستاده است تا تو را به پیامبری برگزیند».^[۱]

امام باقر(ع) در این رابطه می‌فرمایند: «نبی کسی است که به نبوت خود از طریق رؤیا آگاه شود، مانند رؤیای ابراهیم و رؤیای محمّد(ص) که مقدمات نبوت خود را قبل از وحی و در خوابی که جبرئیل با پیام رسالت از جانب خداوند بر آن‌ها نازل شد، دیدند.».^[۲]

منظور از قبل از «وحی» در روایت، آن است که هنوز به محمّد(ص) رسالتی که مأمور به تبلیغ آن باشد، وحی نشده بود، یعنی در واقع، او با عالم بالا رابطه روحی دارد، ولی هنوز مأمور به تبلیغ نیست.

به هر حال، رؤیای صادق، راهی برای نزول وحی بر پیامبر است. علی(ع) در این زمینه می‌گوید: «رؤیا الانبیاء وحیٌ؛^[۳]خواب پیامبران وحی است».

نزول وحی به وسیله جبرئیل

فرشته‌ای که بر پیامبر(ص) نازل می‌شد و وحی را به وی ابلاغ می‌کرد جبرئیل بود، جبرئیل کلام خدا را به گوش و قلب پیامبر(ص) انتقال می‌داد و پیامبر(ص) گاهی او را می‌دیدند و گاه هم او را نمی‌دیدند. چنان‌که می‌فرماید: ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ.﴾^[۴]

در قرآن کریم، در آیات متعدّدی نسبت به نزول قرآن از طریق جبرئیل تصریح شده است.

وحی مستقیم و بدون واسطه

قسمتی از وحی به‌طور مستقیم و بدون وساطت فرشتگان انجام می‌گرفت، اصحاب پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که: هنگام وحی، درد شدیدی به پیامبر(ص) دست می‌داد و حالتی (شبیه بیهوشی) بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند و بر اثر این منظره سرهای آنان نیز به زیر می‌افتاد، خداوند متعال می‌فرماید: ﴿إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلا ثَقِیلا﴾^[۵] ما گفتار سنگینی را به تو القاء کردیم.

در کتاب توحید نوشته شیخ صدوق نقل شده است که از امام صادق(ع) پرسیدند: «آن حالت مدهوش شدن که به پیامبر(ص) به هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ حضرت فرمودند: این در هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد».^[۶]

بنابراین پیامبر اسلام(ص) انواع گوناگون وحی را دارا بوده است و در بعضی موارد با وجود اینکه وحی به شکل مستقیم بر او نازل می‌شد، آن حالت فشار روحی برای ایشان ایجاد نمی‌شد.^[۷]

مطالعه بیشتر

۱. درس‌هایی از علوم قرآن، دکتر حبیب الله طاهری، ج۱، ص۲۵۸–۲۵۱.

۲. پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، ج۷، ص۳۲۶.

۳. قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص۸۵.

منابع

↑ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۸۴ و ۱۹۴.
↑ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۷۶، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۶۶.
↑ طوسی، آمالی، ص۲۱۵، بحارالانوار، ج۱۱، ص۶۴.
↑ شعراء / ۱۹۴ – ۱۹۳.
↑ مزمل / ۵.
↑ طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.
↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.

[1] مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۸۴ و ۱۹۴.

[2] کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۷۶، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۶۶.

[3] طوسی، آمالی، ص۲۱۵، بحارالانوار، ج۱۱، ص۶۴.

[4] شعراء / ۱۹۴ – ۱۹۳.

[5] مزمل / ۵.

[6] طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.

[7] مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
-{{شاخه
- | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
- |شاخه فرعی۱ = وحی
- |شاخه فرعی۲ =
- |شاخه فرعی۳ =
-}}
 {{سوال}}
-با آن‌كه مقام پيامبر خاتم(ص) از جميع جهات برتر و بالاتر است چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحي و آيات قرآني، آن حضرت را همچون موسي(ع)، مورد خطاب مستقيم قرار نداده و جبرئيل را مأمور ابلاغ فرموده  است؟
+با آن‌که مقام پیامبر خاتم(ص) از جمیع انبیاء بالاتر است، چرا خداوند متعال به هنگام نزول وحی و آیات قرآنی، آن حضرت را همچون موسی(ع)، مورد خطاب مستقیم قرار نداده و جبرئیل را مأمور ابلاغ فرموده است؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-پديده «وحي» از مباحث مهم علوم قرآني مي‌باشد و اهميت آن از اين جهت است كه قرآن كريم كه سخن خداي متعال و كتاب هدايت انسان‌ها به شمار مي‌رود از طريق «وحي» نازل شده است.
+انواع وحی بر [[پیامبر(ص)]] نازل شده است و اینطور نبوده است که فقط از طریق [[جبرئیل]] بوده باشد. در ابتدای [[نبوت]]، حضرت محمد(ص)، در رؤیای صادقه‌ای به نبوت بشارت داده شده است و امام علی هم در روایتی رؤیای انبیاء را وحی می‌دانند. نزول جبرئیل به پیامبر(ص) نیز معروف‌ترین نوع وحی به ایشان است که چندین مرتبه در [[قرآن]] به آن تصریح شده است. نوع سوم نزول وحی بر پیامبر(ص)، ارتباط مستقیم خداوند با پیامبر(ص) و بدون واسطه فرشتگان بوده است. در حالات حضرت محمد(ص) از [[امام صادق]] نقل شده است که حالت مدهوشی ای که برای پیامبر(ص) در هنگام وحی دست می‌داد به این دلیل بود که میان او و خدای متعال هیچ واسطه‌ای نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد.
-در اين‌جا مناسب است ابتدا واژه «وحي» را معنا كنيم و سپس به چگونگي نزول آن نسبت به پيامبر اسلام(ص) بپردازيم:
-مرحوم علامه طباطبائي (ره) درباره «وحي» مي‌نويسد: «وحي يك نوع تكليم آسماني (غيرمادي) است كه از راه حس و تفكر عقلي درك نمي‌شود؛ بلكه با درك و شعور ديگري است كه گاهي در برخي از افراد ـ به حسب خواست خدائي ـ پيدا مي‌شود و دستورات غيبي يعني نهان از حس و عقل را از وحي دريافت مي‌كند، عهده‌دار اين امر نيز، نبوت ناميده مي‌شود.»}}<ref>طباطبائي، سيد محمّد حسين، قرآن در اسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ هشتم، ۱۳۷۵، ص۸۵.</ref>
-==چگونگي نزول وحي بر پيامبر اسلام(ص) ==
-«وحي» به سه صورت انجام مي‌گيرد:
-۱. در خواب ؛
-۲.  زماني بدون وساطت فرشته‌اي، مستقيماً از جانب خداوند ؛
-۳.  وگاهي هم جبرئيل واسطه وحي بود.
-قرآن كريم از دو طريق اخير، يعني مستقيماً و يا به وسيله جبرئيل به پيامبر(ص) وحي شده است. اينك تفصيل اين سه مورد:
-۱. رؤياي صادقانه: علي بن ابراهيم قمي نقل كرده است كه: «محمد(ص) ۳۷ ساله بود كه در خواب ديد كسي به طرف او مي‌آيد و خطاب به او مي‌گويد: اي رسول خدا! محمد(ص) اين حادثه را چندي پوشيده نگه داشت، گاهي نيز كه در دره‌ها، به چوپاني گوسفندان ابوطالب مشغول بود، كسي را مي‌ديد كه او را به عنوان پيامبر خدا خطاب مي‌كرد، حضرت از او پرسيد تو كيستي؟ او در جواب گفت: من جبرئيل هستم و مرا خداوند فرستاده است تا تو را به پيامبري برگزيند».<ref>مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۸۴ و ۱۹۴.</ref>
-امام باقر(ع) در اين رابطه مي‌فرمايد: «نبي» كسي است كه به نبوت خود از طريق رؤيا آگاه شود و مانند رؤياي ابراهيم(ع) و رؤياي محمّد(ص) كه مقدمات نبوت خود را قبل از وحي در خواب ديد اين‌كه جبرئيل با پيام رسالت از جانب خداوند بر وي نازل شد».<ref>كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ج۱، ص۱۷۶، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۶۶.</ref>
-منظور از قبل از «وحي» در روايت، آن است كه هنوز به محمّد(ص) براستي رسالتي كه مأمور به تبليغ آن باشد، وحي نشده بود و اين بيان، تفسيري است براي مفهوم «نبي» پيش از آن‌كه رسول باشد، زيرا نبي بشري است كه به وي وحي مي‌شود و قبل از آن‌كه به تبليغ آن مأمور باشد؛ يعني او با عالم بالا رابطه روحي دارد و ملكوت عالم بر وی مشهود است ولي مأمور به تبليغ نيست؛ چنانكه پيامبر اسلام(ص) قبل از بعثتش چنين بود.
+== انواع نزول وحی بر پیامبر اسلام(ص) ==
+=== رؤیای صادقانه ===
+[[علی بن ابراهیم قمی]] نقل کرده است که، «[[محمد(ص)]] ۳۷ ساله بود که در خواب دید کسی به طرف او می‌آید و خطاب به او می‌گوید: «ای رسول خدا!». محمد(ص) این حادثه را چندی پوشیده نگه داشت، گاهی نیز که در دره‌ها، به چوپانی گوسفندان [[ابوطالب]] مشغول بود، کسی را می‌دید که او را به عنوان پیامبر خدا خطاب می‌کرد، حضرت از او پرسید تو کیستی؟ او در جواب گفت: من [[جبرئیل]] هستم و مرا [[خداوند]] فرستاده است تا تو را به پیامبری برگزیند».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۸، ص۱۸۴ و ۱۹۴.</ref>
-به هر حال، رؤياي صادق، راهي براي نزول وحي بر پيامبر است و چه بسا در خواب دانستني‌ها به وي القاء مي‌شد. علي(ع) در اين زمينه مي‌گويد: «رؤيا الانبياء وحيٌ؛<ref>طوسي، امالي، ص۲۱۵، بحارالانوار، ج۱۱، ص۶۴.</ref>خواب پيامبران وحي است».
+[[امام باقر(ع)]] در این رابطه می‌فرمایند: «نبی کسی است که به نبوت خود از طریق رؤیا آگاه شود، مانند رؤیای [[ابراهیم]] و رؤیای محمّد(ص) که مقدمات [[نبوت]] خود را قبل از [[وحی]] و در خوابی که جبرئیل با پیام رسالت از جانب خداوند بر آن‌ها نازل شد، دیدند.».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج۱، ص۱۷۶، بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۶۶.</ref>
-لازم به ذكر است كه اگر چه يكي از طرق وحي پيامبر، خواب بود، ولي قرآن كريم از اين طريق بر پيامبر نازل نشده است، بلكه از دو طريق «وحي مستقيم يا به وسيله فرشته» وحي به حضرت داده شده است.
+منظور از قبل از «وحی» در روایت، آن است که هنوز به محمّد(ص) رسالتی که مأمور به تبلیغ آن باشد، وحی نشده بود، یعنی در واقع، او با عالم بالا رابطه روحی دارد، ولی هنوز مأمور به تبلیغ نیست.
-۲. نزول وحي به وسيله جبرئيل: فرشته‌اي كه بر پيامبر(ص) نازل مي‌شد و وحي را به وي ابلاغ مي‌كرد جبرئيل بود، جبرئيل كلام خدا را از راه گوش به پيامبر(ص) القاء مي‌كرد و پيامبر(ص) گاهي او را مي‌ديد و گاه هم او را نمي‌ديد ،ولي جبرئيل وحي را بر قلب او نازل مي‌كرد چنانكه مي‌فرمايد: {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِينُ . عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ<ref>شعراء / ۱۹۴ – ۱۹۳ . </ref>.
+به هر حال، رؤیای صادق، راهی برای نزول وحی بر پیامبر است. علی(ع) در این زمینه می‌گوید: «رؤیا الانبیاء وحیٌ؛<ref>طوسی، آمالی، ص۲۱۵، بحارالانوار، ج۱۱، ص۶۴.</ref>خواب پیامبران وحی است».
-در قرآن كريم، در آيات متعدّدي نسبت به نزول قرآن از طريق جبرئيل تصريح شده است.
+=== نزول وحی به وسیله جبرئیل ===
+فرشته‌ای که بر پیامبر(ص) نازل می‌شد و وحی را به وی ابلاغ می‌کرد جبرئیل بود، جبرئیل کلام خدا را به گوش و قلب پیامبر(ص) انتقال می‌داد و پیامبر(ص) گاهی او را می‌دیدند و گاه هم او را نمی‌دیدند. چنان‌که می‌فرماید: {{قرآن|نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأمِینُ، عَلَی قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنْذِرِینَ.}}<ref>شعراء / ۱۹۴ – ۱۹۳.</ref>
-۳. وحي مستقيم و بدون واسطه: قسمتي از وحي به طور مستقيم و بدون وساطت فرشته انجام مي‌گرفت، اصحاب پيامبر(ص) نقل كرده‌اند كه: هنگام وحي، درد شديدي به پيامبر دست مي‌داد، حالتي (شبيه بيهوشي) بر وي عارض مي‌شد(يعني همانگونه که آدم بيهوش به اطراف خود توجهي ندارد حضرت نيز در هنگام نزول وحي به هيچ چيزي توجه نمي کرد و همچون افراد غش کرده به کسي جواب نمي داد)، سر او به زير مي‌افتاد، رنگ صورتش تغيير مي‌كرد و عرق از روي او جاري مي‌شد، حاضران در جلسه نيز تحت تأثير اين وضع قرار مي‌گرفتند و بر اثر اين منظره سرهاي آنان نيز به زير مي‌افتاد، خداوند متعال مي‌فرمايد: {{قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلا ثَقِيلا}}<ref>مزمل / ۵ . </ref> ما گفتار سنگيني را به تو القاء كرديم.
+در [[قرآن کریم]]، در آیات متعدّدی نسبت به [[نزول قرآن]] از طریق جبرئیل تصریح شده است.
-در توحيد صدوق از امام صادق(ع) نقل شده كه از حضرتش پرسيدند: «آن حالت مدهوش شدن كه به پيامبر(ص) به هنگام وحي دست مي‌داد، چه بود؟
+=== وحی مستقیم و بدون واسطه ===
+قسمتی از وحی به‌طور مستقیم و بدون وساطت [[فرشتگان]] انجام می‌گرفت، [[اصحاب پیامبر(ص)]] نقل کرده‌اند که: هنگام وحی، درد شدیدی به [[پیامبر(ص)]] دست می‌داد و حالتی (شبیه بیهوشی) بر وی عارض می‌شد، سر او به زیر می‌افتاد، رنگ صورتش تغییر می‌کرد و عرق از صورت او جاری می‌شد، حاضران در جلسه نیز تحت تأثیر این وضع قرار می‌گرفتند و بر اثر این منظره سرهای آنان نیز به زیر می‌افتاد، خداوند متعال می‌فرماید: {{قرآن|إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلا ثَقِیلا}}<ref>مزمل / ۵.</ref> ما گفتار سنگینی را به تو القاء کردیم.
-فرمود: اين در هنگامي بود كه در ميان او و خداوند هيچ كس واسطه نبود و خداوند مستقيماً بر او تجلي مي‌كرد».<ref>طاهري، حبيب‌الله، درس‌هايي از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱ـ۲۵۸.</ref>
+در [[کتاب توحید]] نوشته [[شیخ صدوق]] نقل شده است که از [[امام صادق(ع)]] پرسیدند: «آن حالت مدهوش شدن که به پیامبر(ص) به هنگام وحی دست می‌داد، چه بود؟ حضرت فرمودند: این در هنگامی بود که در میان او و خداوند هیچ‌کس واسطه نبود و خداوند مستقیماً بر او تجلی می‌کرد».<ref>طاهری، حبیب‌الله، درس‌هایی از علوم قرآن، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷، ج۱، ص۲۵۱–۲۵۸.</ref>
-البته هميشه هنگام وحي مستقيم خداوند بر پيامبر اسلام(ص) چنين حالتي به ايشان دست نمي‌داد كه به عنوان نمونه به گفتگوي خداوند با پيامبر(ص) در شب معراج مي‌توان اشاره نمود.
+بنابراین پیامبر اسلام(ص) انواع گوناگون وحی را دارا بوده است و در بعضی موارد با وجود اینکه وحی به شکل مستقیم بر او نازل می‌شد، آن حالت فشار روحی برای ایشان ایجاد نمی‌شد.<ref>مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، قم، مطبوعاتی هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.</ref>
-بنابراين پيامبر اسلام(ص) انواع گوناگون وحي را دارا بوده است و در بعضي موارد كه وحي مستقيم بود آن حالت فشار روحي هم براي او ايجاد نمي‌شد و شايد اين حالت روحي بخاطر ماهيت وحي بوده است كه موجب فشار روح نمي‌شد با آن‌كه مستقيم بوده است. چنانكه قبلاً خواند<ref>مكارم شيرازي، ناصر، پيام قرآن، قم، مطبوعاتي هدف، چاپ اول، ۱۳۷۱، ج۷، ص۳۲۶.</ref> قرآن مي‌فرمايد: {{قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلا ثَقِيلا}} گفتار سنگيني را بر تو وحي كرديم. كه بخشي از وحي چنين بود كه موجب فشار روحي نمي‌شد با آن‌كه مستقيم هم بوده است.
-لازم به ذكر است آنچه به حضرت موسي خطاب كرد؛ درخت بوده نه خداوند بصورت مستقيم. يعني خداوند در درخت ايجاد سخن كرده است درحالي که بر رسول گرامي اسلام(ص) مستقيم وحي نازل مي شد و اين نشانه بلندي مقام و منزلت رسول خدا(ص) درنزد خداوند تبارک و تعالي است.
 {{پایان پاسخ}}
 {{مطالعه بیشتر}}
-==مطالعه بيشتر==
-۱. درس‌هايي از علوم قرآن، دكتر حبيب الله طاهري، ج۱، ص۲۵۸ ـ ۲۵۱.
+== مطالعه بیشتر ==
+۱. درس‌هایی از علوم قرآن، دکتر حبیب الله طاهری، ج۱، ص۲۵۸–۲۵۱.
-۲. پيام قرآن، آيت الله مكارم شيرازي، ج۷، ص۳۲۶.
+۲. پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، ج۷، ص۳۲۶.
-۳. قرآن در اسلام، علامه طباطبايي، ص۸۵.
+۳. قرآن در اسلام، علامه طباطبایی، ص۸۵.
 {{پایان مطالعه بیشتر}}
-==منابع==
+== منابع ==
-<references />
+{{پانویس|۲}}
+{{شاخه
+ | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
+ |شاخه فرعی۱ = وحی
+ |شاخه فرعی۲ =
+ |شاخه فرعی۳ =
+}}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه =
+  | شناسه = شد
-  | تیترها =
+  | تیترها = شد
-  | ویرایش =
+  | ویرایش = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی = شد
   | ناوبری =
   | نمایه =
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر = شد
   | بازبینی =
   | تکمیل =
-  | اولویت =
+  | اولویت = ب
-  | کیفیت =
+  | کیفیت = ب
 }}
 {{پایان متن}}