باقیات الصالحات: تفاوت میان نسخه‌ها

Article-dot.png
Article-dot.png
Article-dot.png
Article-dot.png
Article-dot.png
Article-dot.png
Article-dot.png
از ویکی پاسخ
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:


== مفهوم‌شناسی ==
== مفهوم‌شناسی ==
باقیات الصالحات در کاربرد عرفی آن به معنای آثار نیک و اقدامات عام‌ّالمنفعه است، که پس از مرگ نیز بر جای می‌ماند.<ref>فرهنگ معین، ذیل باقیات الصالحات؛ همچنین نگاه کنید به حسینی ، سید محمدرضا، تراثنا محرم، ربیع الأول ۱۴۱۲ق، سال هفتم، شماره ۱، ص۶۵۳.</ref>


== سند روایات درباره باقیات صالحات ==
=== مفهوم قرآنی ===
در منابع روایی فریقین،<ref>نگاه کنید به بن حمد آل سعدی، عبد الرحمن، بهجه قلوب الأبرار وقره عیون الأخیار فی شرح جوامع الأخبار، عربستان، وزاره الشئون الإسلامیه والأوقاف والدعوه والإرشاد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۰۲، به نقل از صحیح مسلم، کتاب الوصیه، باب ما یلحق الإنسان من الثواب بعد وفاته، حدیث ۱۶۳۱.</ref> روایاتی وجود دارند که بیانگر پیوستن آثار اعمال صالح دنیایی به مؤمن، پس از مرگ او است.<ref>حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج‏۱۶، ص۱۷۲، باب ۱۶.</ref> شمار این روایات به گونه‌ای است که بر اساس دیدگاه محدثان و رجالیان، صدور این احادیث از ناحیه معصوم «ع» همراه با اطمینان است؛ از این رو این دست روایات معتبر هستند و برخی از این روایات دارای سند صحیحی هم هستند که گویای قطع نشدن حسنات مؤمنان بعد از مرگ‌شان می‌باشد.
باقیات الصالحات در کاربرد قرآنی آن، شامل همه کارهای نیک انسان است؛ چراکه ثواب آن برای همیشه در آخرت باقی است؛ برخلاف کارهای دنیایی که تأثیر آن محدود به دنیا است و پس از مرگ فایده‌ای برای انسان ندارد.<ref>نگاه کنید به حسینی ، سید محمدرضا، تراثنا محرم، ربیع الأول ۱۴۱۲ق، سال هفتم، شماره ۱، ص۶۵۳.</ref>
در روایتی امام صادق «ع» فرمودند: «لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَه أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّه هُدًی سَنَّهَا فَهِیَ یُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ<ref>کلینی، محمد، ‏الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ‏ ج‏۷، ص۵۶، حدیث ۱.</ref>؛ پس از مرگ، برای کسی اجری و ثوابی نخواهد بود، مگر از سه ناحیه: کسی که صدقه‌ای در زمان زنده بودن خود به جریان بیاندازد و پس از مرگش نیز جریان داشته باشد؛ یا راه و رسم هدایت کننده‌ای در دوران زندگی پی نهاده باشد و پس از مرگش مردم به آن عمل کنند؛ یا فرزندی صالح داشته باشد که برایش دعا کند.»
با توجه به این روایت، مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه خیر است که منفعت عمومی را در پی داشته باشد مثل ساخت مسجد، بیمارستان و سایر موقوفات.<ref>فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان‏، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی‏(ع)، ۱۴۰۶ق، ج‏۲۵، ص۵۸۶.</ref>


== صدقه باقی ==
== سند روایات  ==
از این رو در برخی از روایات، صدقه و وقف دو ذخیره در روز آخرت و قیامت معرفی شده‌اند.<ref>ابن حیون مغربی، نعمان‏، دعائم الإسلام، قم، مؤسسه آل البیت(ع)‏، ۱۳۸۵ق، ج‏۲، ص۳۴۱.</ref>
رجال‌شناسان و محدثان روایاتی<ref>حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج‏۱۶، ص۱۷۲، باب ۱۶؛ بن حمد آل سعدی، عبد الرحمن، بهجه قلوب الأبرار وقره عیون الأخیار فی شرح جوامع الأخبار، عربستان، وزاره الشئون الإسلامیه والأوقاف والدعوه والإرشاد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۰۲، به نقل از صحیح مسلم، کتاب الوصیه، باب ما یلحق الإنسان من الثواب بعد وفاته، حدیث ۱۶۳۱.</ref> را که بیانگر پیوستن آثار اعمال صالح دنیایی به مؤمن، پس از مرگ او است، معتبر دانسته‌اند؛ زیرا شمار آن به گونه‌ای است که به صادر شدن آن از معصوم(ع) اطمینان حاصل می‌شود. برخی از این روایات دارای سند صحیحی نیز هستند که گویای قطع نشدن حسنات مؤمنان پس از مرگ‌شان است.<ref name=":0" />


== سنت هدایت ==
 
منظور از سنت هدایت، در واقع برپایی سنت‌های دینی است که سبب هدایت می‌شود مانند سنت برپایی جلسات تفسیر قرآن، شرح ح دیث و غیره یا سنت‌هایی که مورد تأیید دین است مانند پیاده‌روی روز اربعین.
در روایتی امام صادق «ع» فرمودند: «لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَه أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّه هُدًی سَنَّهَا فَهِیَ یُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ<ref name=":0">کلینی، محمد، ‏الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ‏ ج‏۷، ص۵۶، حدیث ۱.</ref>؛ پس از مرگ، برای کسی اجری و ثوابی نخواهد بود، مگر از سه ناحیه: کسی که صدقه‌ای در زمان زنده بودن خود به جریان بیاندازد و پس از مرگش نیز جریان داشته باشد؛ یا راه و رسم هدایت کننده‌ای در دوران زندگی پی نهاده باشد و پس از مرگش مردم به آن عمل کنند؛ یا فرزندی صالح داشته باشد که برایش دعا کند.»
در خصوص فرزند صالح نیز این نکته را می‌توان بیان داشت که فرزند صالح با استغفار برای والدین خود و زیارت و حج نیابی و سایر اعمال صالحه مثل صدقه، نماز و روزه<ref>مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏۱۱، ص۱۶۶.</ref> که همگی مصداق دعا کردن به شمار می‌روند، سبب تکامل برزخی والدین خود می‌شود.
 
در روایت دیگری امام صادق «ع» فرمود: «سِتَّه تَلْحَقُ الْمُؤْمِنَ بَعْدَ وَفَاتِهِ وَلَدٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ وَ مُصْحَفٌ یُخَلِّفُهُ وَ غَرْسٌ یَغْرِسُهُ وَ قَلِیبٌ یَحْفِرُهُ وَ صَدَقَه یُجْرِیهَا وَ سُنَّه یُؤْخَذُ بِهَا مِنْ بَعْدِهِ<ref>‏ کلینی، محمد، ‏الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ‏ ج‏۷، ص۵۷، حدیث۵.</ref>؛
با توجه به این روایت، مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه خیر است که منفعت عمومی را در پی داشته باشد مثل ساخت مسجد، بیمارستان و سایر موقوفات.<ref name=":1">فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان‏، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی‏(ع)، ۱۴۰۶ق، ج‏۲۵، ص۵۸۶.</ref>
 
== صدقه جاریه ==
یکی از کارهای نیک که ثواب آن پس از مرگ فرد باقی است و به او می‌رسد، صدقه جاریه است.<ref name=":0" /> مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه نیکی است که منفعت عمومی را در پی دارد؛ مانند ساخت مسجد، بیمارستان و دیگر موقوفات.<ref name=":1" /> در برخی روایات، صدقه و وقف دو ذخیره در روز آخرت و قیامت معرفی شده‌اند.<ref>ابن حیون مغربی، نعمان‏، دعائم الإسلام، قم، مؤسسه آل البیت(ع)‏، ۱۳۸۵ق، ج‏۲، ص۳۴۱.</ref> در روایات به نهال کردن درخت و کندن چاه نیز اشاره شده است.<ref name=":2">‏ کلینی، محمد، ‏الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ‏ ج‏۷، ص۵۷، حدیث۵.</ref>
 
== برپایی سنت‌های دینی ==
یکی از کارهایی که ثواب آن پس از مرگ نیز به او می‌رسد، برپایی سنت‌های دینی است که سبب هدایت انسان‌ها می‌شود؛ طوری که پس از مرگ فرد نیز، انسان‌ها با سنتی که او ایجاد کرده هدایت می‌شوند.<ref name=":0" /> برپایی جلسات تفسیر قرآن و شرح حدیث، از این جمله هستند.
 
باقی گذاشتن مصحف از خود، یکی دیگر از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ نیز به فرد می‌رسد. منظور از مصحف نوشتن قرآن یا کتاب‌های هدایت‌کننده دانسته شده است.<ref>نگاه کنید به روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏۱۱، ص۱۶۵.</ref>


== فرزند صالح ==
== فرزند صالح ==
شش چیز بعد از مرگ مؤمن به او ملحق می‌شود: فرزندی که برای او استغفار نماید یا مکتوبی از خود بر جای نهاده باشد یا نهالی را کاشته باشد یا چاهی را حفر کند یا صدقه‌ای را جاری نماید یا سنتی را پایه‌گذاری نماید که بعد از او دنبال شود».
فرزند صالح یکی از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ والدین نیز به آنها می‌رسد.<ref name=":2" /> فرزند صالح با اعمالی مانند استغفار برای والدین، زیارت نیابی، حج نیابی، صدقه، نماز و روزه<ref>مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏۱۱، ص۱۶۶.</ref> سبب تکامل برزخی والدین خود می‌شود. بر اساس روایتی، فرزندی که برای والدین خود دعا می‌کند، یکی از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ نیز به والدین می‌رسد.<ref>ابن أبی جمهور، محمد‏، عواالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم، دار السید الشهداء، ۱۴۰۵ق، ج‏۳، ص۲۶۰، حدیث ۱.</ref>
منظور از مصحف در این‌جا به احتمال قوی مکتوب دینی است که اعم از قرآن و کتاب‌های هدایت کننده می‌باشد<ref>نگاه کنید به روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏۱۱، ص۱۶۵.</ref> و این خود اشاره‌ای به علم آموزی و مکتوب کردن آن آموخته‌ها دارد که سبب هدایت فرد و بر طرف شدن مشکلات او با عمل به آموزه‌ای علمی می‌شود؛ شاهد این نکته، سخن پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) است که فرمود: «‏إِذَا مَاتَ ابْنُ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلَّا مِنْ ثَلَاثَه: وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ وَ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ وَ صَدَقَه جَارِیَه<ref>ابن أبی جمهور، محمد‏، عواالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم، دار السید الشهداء، ۱۴۰۵ق، ج‏۳، ص۲۶۰، حدیث ۱.</ref>؛ هنگامی که انسان مُرد، عمل او منقطع می‌شود جز از سه ناحیه: فرزند صالحی که برای او دعا نماید و علمی که پس از مرگش از آن سودمند شود و صدقه جاریه».
نکته دیگری که در روایت امام صادق «ع» بدان اشاره شده، حفظ محیط زیست است که یکی از کارها، کاشت نهال است که خود مصداقی از مسائل مربوط به حفظ محیط زیست است.


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۲۸

سؤال

آیا روایت معتبری وجود دارد که اثبات کند چند چیز است که ثواب آنها بعد از مرگ مؤمن به او می‌رسد؟


مفهوم‌شناسی

باقیات الصالحات در کاربرد عرفی آن به معنای آثار نیک و اقدامات عام‌ّالمنفعه است، که پس از مرگ نیز بر جای می‌ماند.[۱]

مفهوم قرآنی

باقیات الصالحات در کاربرد قرآنی آن، شامل همه کارهای نیک انسان است؛ چراکه ثواب آن برای همیشه در آخرت باقی است؛ برخلاف کارهای دنیایی که تأثیر آن محدود به دنیا است و پس از مرگ فایده‌ای برای انسان ندارد.[۲]

سند روایات

رجال‌شناسان و محدثان روایاتی[۳] را که بیانگر پیوستن آثار اعمال صالح دنیایی به مؤمن، پس از مرگ او است، معتبر دانسته‌اند؛ زیرا شمار آن به گونه‌ای است که به صادر شدن آن از معصوم(ع) اطمینان حاصل می‌شود. برخی از این روایات دارای سند صحیحی نیز هستند که گویای قطع نشدن حسنات مؤمنان پس از مرگ‌شان است.[۴]


در روایتی امام صادق «ع» فرمودند: «لَیْسَ یَتْبَعُ الرَّجُلَ بَعْدَ مَوْتِهِ مِنَ الْأَجْرِ إِلَّا ثَلَاثُ خِصَالٍ صَدَقَه أَجْرَاهَا فِی حَیَاتِهِ فَهِیَ تَجْرِی بَعْدَ مَوْتِهِ وَ سُنَّه هُدًی سَنَّهَا فَهِیَ یُعْمَلُ بِهَا بَعْدَ مَوْتِهِ أَوْ وَلَدٌ صَالِحٌ یَدْعُو لَهُ[۴]؛ پس از مرگ، برای کسی اجری و ثوابی نخواهد بود، مگر از سه ناحیه: کسی که صدقه‌ای در زمان زنده بودن خود به جریان بیاندازد و پس از مرگش نیز جریان داشته باشد؛ یا راه و رسم هدایت کننده‌ای در دوران زندگی پی نهاده باشد و پس از مرگش مردم به آن عمل کنند؛ یا فرزندی صالح داشته باشد که برایش دعا کند.»

با توجه به این روایت، مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه خیر است که منفعت عمومی را در پی داشته باشد مثل ساخت مسجد، بیمارستان و سایر موقوفات.[۵]

صدقه جاریه

یکی از کارهای نیک که ثواب آن پس از مرگ فرد باقی است و به او می‌رسد، صدقه جاریه است.[۴] مراد از صدقه جاریه، هزینه‌گذاری در راه نیکی است که منفعت عمومی را در پی دارد؛ مانند ساخت مسجد، بیمارستان و دیگر موقوفات.[۵] در برخی روایات، صدقه و وقف دو ذخیره در روز آخرت و قیامت معرفی شده‌اند.[۶] در روایات به نهال کردن درخت و کندن چاه نیز اشاره شده است.[۷]

برپایی سنت‌های دینی

یکی از کارهایی که ثواب آن پس از مرگ نیز به او می‌رسد، برپایی سنت‌های دینی است که سبب هدایت انسان‌ها می‌شود؛ طوری که پس از مرگ فرد نیز، انسان‌ها با سنتی که او ایجاد کرده هدایت می‌شوند.[۴] برپایی جلسات تفسیر قرآن و شرح حدیث، از این جمله هستند.

باقی گذاشتن مصحف از خود، یکی دیگر از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ نیز به فرد می‌رسد. منظور از مصحف نوشتن قرآن یا کتاب‌های هدایت‌کننده دانسته شده است.[۸]

فرزند صالح

فرزند صالح یکی از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ والدین نیز به آنها می‌رسد.[۷] فرزند صالح با اعمالی مانند استغفار برای والدین، زیارت نیابی، حج نیابی، صدقه، نماز و روزه[۹] سبب تکامل برزخی والدین خود می‌شود. بر اساس روایتی، فرزندی که برای والدین خود دعا می‌کند، یکی از مواردی است که ثواب آن پس از مرگ نیز به والدین می‌رسد.[۱۰]

منابع

  1. فرهنگ معین، ذیل باقیات الصالحات؛ همچنین نگاه کنید به حسینی ، سید محمدرضا، تراثنا محرم، ربیع الأول ۱۴۱۲ق، سال هفتم، شماره ۱، ص۶۵۳.
  2. نگاه کنید به حسینی ، سید محمدرضا، تراثنا محرم، ربیع الأول ۱۴۱۲ق، سال هفتم، شماره ۱، ص۶۵۳.
  3. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج‏۱۶، ص۱۷۲، باب ۱۶؛ بن حمد آل سعدی، عبد الرحمن، بهجه قلوب الأبرار وقره عیون الأخیار فی شرح جوامع الأخبار، عربستان، وزاره الشئون الإسلامیه والأوقاف والدعوه والإرشاد، ۱۴۲۳ق، ج۱، ص۱۰۲، به نقل از صحیح مسلم، کتاب الوصیه، باب ما یلحق الإنسان من الثواب بعد وفاته، حدیث ۱۶۳۱.
  4. ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ کلینی، محمد، ‏الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ‏ ج‏۷، ص۵۶، حدیث ۱.
  5. ۵٫۰ ۵٫۱ فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، اصفهان‏، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی‏(ع)، ۱۴۰۶ق، ج‏۲۵، ص۵۸۶.
  6. ابن حیون مغربی، نعمان‏، دعائم الإسلام، قم، مؤسسه آل البیت(ع)‏، ۱۳۸۵ق، ج‏۲، ص۳۴۱.
  7. ۷٫۰ ۷٫۱ ‏ کلینی، محمد، ‏الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ‏ ج‏۷، ص۵۷، حدیث۵.
  8. نگاه کنید به روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏۱۱، ص۱۶۵.
  9. مجلسی، محمدتقی، روضه المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج‏۱۱، ص۱۶۶.
  10. ابن أبی جمهور، محمد‏، عواالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، قم، دار السید الشهداء، ۱۴۰۵ق، ج‏۳، ص۲۶۰، حدیث ۱.