امتحان الهی در قرآن

سؤال

منظور از امتحان الهی در قرآن چیست؟ لطفاً با استناد به آیات، به‌طور کامل توضیح دهید؟

از آنجا که نظام حیات در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش بوده و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، تمام انسان‌ها، اعم از انبیاء و اولیا و خواص و عوام، طبق این قانون باید آزمایش و امتحان شده و استعدادهای خود را شکوفا سازند، گرچه امتحانات الهی از تنوع خاصی برخوردارند، برخی با وفور نعمت و کامیابی‌ها و برخی دیگر با حوادث سخت و ناگوار و شکست‌ها همراهند، اما هیچ‌کس از این سنت الهی مستثنی نیست. امتحان الهی به‌عنوان تربیت و سنت عمومی، انسان‌های خوب و بد را بازمی‌شناساند.

امتحان الهی امری حتمی و اجتناب ناپذیر است که همهٔ انسان‌ها را شامل می‌شود: ﴿آیا پنداشته‌اید که به خود واگذار می‌شوید، و خداوند کسانی را که از میان شما جهاد کرده و غیر از خدا و فرستاده او و مؤمنان، محرم اسراری نگرفته‌اند، معلوم نمی‌دارد؟ و خدا به آنچه انجام می‌دهید آگاه است.﴾(توبه:۱۶)

شیوه‌ها و ابزارهای امتحان الهی

امتحان به وسیله نعمت و دارائی یا فقر و تنگدستی

﴿و اما انسان وقتی پروردگارش به عنوان آزمایش آبرو و نعمتش دهد، می‌گوید پروردگارم احترامم کرده و امّا وقتی که باز به عنوان آزمایش رزقش را تنگ می‌گیرد، می‌گوید پروردگارم خوارم شمرده است.﴾(فجر:۱۵و۱۶)

امتحان به وسیله شریعت و روشن ساختن مسیر بندگی

﴿ما راه را به انسان نشان دادیم خواه شاکر باشد و خواه کفران کند.﴾(دهر:۳)

امتحان به وسیله اعطای حیات و گرفتن آن

﴿او کسی است که مرگ و زندگی را آفرید، تا شما را آزمایش کند که کدامین نفر بهتر عمل می‌کند.﴾(ملک:۲)

امتحان شدن حضرت ابراهیم

﴿بخاطر آورید هنگامی که خداوند ابراهیم(ع) را با وسایل گوناگون آزمود و او به خوبی از عهده این آزمایش‌ها برآمد.﴾(بقره:۱۲۴)

امتحان به وسیله خیر و شر

﴿شما را به خیر و شر می‌آزماییم.﴾(انبیاء:۳۵)

امتحان به وسیله ترس، گرسنگی، نقصان در اموال و انفس

﴿قطعاً همه شما را به اندکی ترس و گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم.﴾(بقره:۱۵۵)

امتحان با اولاد و اموال

﴿جز این نیست که اموال و اولاد شما آزمایش هستند و حال آن‌که مزد فراوان نزد خدا است.﴾(تغابن:۳۱)

امتحان با زینت‌های زمینی

﴿ما آنچه در روی زمین است، برای زمین زینتی فریبنده قرار دادیم تا مردم را بیازماییم که کدام یک از حیث عمل بهترند.﴾(کهف:۷)

امتحان در میدان جهاد

﴿اگر به شما آسيبى رسيده، آن قوم را نيز آسيبى نظير آن رسيد؛ و ما اين روزها [ى شكست و پيروزى‏] را ميان مردم به نوبت مى‏‌گردانيم‏.﴾(آل‌عمران:۱۴۰)

﴿آيا پنداشتيد كه داخل بهشت می‌شويد، بی آنكه خداوند جهادگران و شكيبايان شما را معلوم بدارد؟﴾(آل‌عمران:۱۴۲)

مطالعه بیشتر

۱ـ علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی، ج۴، ص۵۲ به بعد.

۲ـ غفاری، ابوالحسن، سنت امتحان در زندگی انسان، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.