نمایش مبدأ برای مذهب شاه نعمت‌الله ولی

{{در دست ویرایش|کاربر=Shamloo}}
{{شروع متن}}
{{سوال}}
شاه نعمت‌الله ولی چه مذهبی داشت؟
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
سید نعمت‌الله فرزند عبدالله ملقب به نورالدین به سال ۷۳۱ هجری قمری در شهر حلب از کشور شام تولد یافت.<ref>فرزام، حمید، تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت‌الله ولی، تهران، سروش، چاپ اول، ۱۳۷۴، ص۱۷.</ref> وی دارای عقاید عرفانی خاصی بوده و خودش را شایسته مقام ولایت می‌دانست<ref>رساله تفسیر لااله الاالله جزو رسائل شاه نعمت‌الله ولی، تهران، انتشارات خانقاه نعمت‌اللهی، ۱۳۴۳، ج۴، ص۸۸.</ref> لذا لقب ولی بر خود نهاده بود و آن را مکرر در دیوان اشعارش نیز آورده است چنان‌که می‌گوید:

== نعمت‌الله ماست پیر و ولی<ref>دیوان شاه نعمت‌الله ولی، به اهتمام محمود علمی، تهران، ۱۳۲۸، ص۵۴۹.</ref> ==
از دیگر سوی برخی محققین عقیده دارند که از آن جهت که بعضی از بزرگان صوفیه برای خود سلطنت و حکومت ظاهری و باطنی نسبت به پیروانشان قائل بوده‌اند از این رو به آخر و اول اسم خود کلمه شاه را اضافه کرده‌اند همانند شاه نعمت‌الله یا نور علیشاه و امثال آن.<ref>بدیع الزمان فروزانفر، رساله در تحقیق احوال و زندگانی مولانا جلال الدین بلخی، تهران، ۱۳۱۵، ص۲ – ۳.</ref> همانگونه که خود شاه نعمت‌الله تصریح کرده است:

بنده حضرت خداوندم

همانگونه که خود شاه هزار سلطانم<ref>همان، دیوان شاه نعمت‌الله ولی، ص۳۹۸.</ref>

همچنین او در بسیاری از اشعار خود به کلمه سید تخلص کرده است از اینرو او را سید نعمت‌الله یا سید نورالدین هم نامیده‌اند.

در خرابات مغان دیگر مجو

همچو سید نعمت‌الله رند مست<ref>دیوان، ص۹۷.</ref>

سید نعمت‌الله مسافرتهای بسیاری را انجام داده است از آن جمله سفر وی به عراق، مصر، حجاز و سپس به ایران و ترکستان. او در هرات ازدواج نمود و سپس عازم کوه بنان کرمان گردید او بالاخره در ماهان اقامت گزید و در همان‌جا خانقاه خیرآباد و باغ خلوت و باغ مشهد را احداث نمود و ۲۵ سال آخر عمر خود را در کرمان و ماهان بسر برد.<ref>ر. ک. کرمانی، عبدالرزاق، مناقب شاه نعمت‌الله ولی، جزو مجموعه در ترجمه احوال شاه نعمت‌الله ولی، صص ۴۵ – ۴۷.</ref>

مهم‌ترین استادی که برای او ذکر می‌کنند و خود نیز او را بسیار ستوده است، شیخ عبدالله یافعی بوده است. شاه نعمت‌الله در سن ۲۴ سالگی در مکه مکرمه به مدت ۷ سال از شخص مزبور کسب علم نموده است. و خود در این مورد می‌گوید:

بود سلطان اولیای زمان

بود روح القدس وی را همدم

سینه اش بود مخزن الاسرار

دردش بود گنج حق مدغم

و در نهایت چون همراه این استاد خویش طی مراحل عرفانی نمود، شیخ یافعی او را مقام خلافت خویش داد و خرقه اش بخشید و به ارشاد گماشت.<ref>دیوان شاه نعمت‌الله ولی، ص۳۷۰.</ref>

اما در مورد مذهب شاه نعمت‌الله باید یادآور شد که او به گواه اشعار فراوانی که خود سروده و نیز همراهی با استاد خویش شیخ عبدالله یافعی، از اهل سنت بوده است، که به پاره ای از این دلایل اشاره می‌شود:

۱- به تصریح خود شاه ولی، سلسله مشایخ وی و خرقه او به شیخ احمد غزالی و حسن بصری می‌رسد که تمامی مورخان و صاحبان تراجم آنان را سنّی می‌دانند.<ref>حمید فرزام، نشریه دانشکده ادبیات اصفهان، مقاله: اختلاف جامی با شاه ولی، ۱۳۴۲، ش ۲، ص۱۰.</ref>

۲- شیخ عبدالله یافعی که او را استاد اقباد حنفی و شافعی شمرده‌اند در میان اهل سنت از تکریم فراوانی برخوردار است و امکان ندارد که مریدی صادق و عاشق مثل شاه ولی با استاد خویش هم مرام نباشد با اینکه با القاب و عناوین بزرگی او را ستوده است.<ref>السُبُکی، طبقات الشافعیه، مصر، ۱۳۲۴ هـ. ق، ج۶، ص۱۰۳.</ref>

۳- اشعاری که بر تسنن خود تصریح کرده است: مثلاً او در دوستاری خلفاء را شدین چنین گفته است:

چهار یار رسولند دوستان خدا

به دوستی یکی دوست دارشان هرچار<ref>دیوان، ص۳۲۱.</ref>

ره سنّی گزین که مذهب ماست

ورنه گم گشته‌ای و در خللی<ref>دیوان، ص۵۵۰.</ref>

هم چنین در رساله مراتب الالهیه می‌گوید: «از نبی بر چهار رکن نبوت که ابوبکر و عمر و عثمان و امیرالمؤمنین علی است، ابوبکر صورت قلب است و عمر صورت عقل و عثمان صورت روح و علی صورت نفس و از ایشان بر چهار امام که ایشان چهار رکنند از ارکان الهی و آن، مالک است و احمد و (ابو) حنیفه و شافعی.»<ref>رسایل شاه نعمت‌الله ولی، به مساعی عبدالحسین ذوالریاستین، مطبعه ارمغان، ۱۳۱۱، ص۹۰.</ref>

او در باب حقانیت مذهب تسنن و برتری آن بر سایر مذاهب می‌گوید: «نزد ارباب بصائر مقرر است که اقرب طرق و انور سبل، طریق اهل سنت و جماعت است … امام حق بعد از رسول(ص) … امیرالمؤمنین ابابکر است …»<ref>فرزام، حمید، پیشین، ص۵۹۶.</ref>

البته گفتنی است شاه نعمت‌الله همچنان به حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) و اولاد آن حضرت هم ابراز ارادت نموده و از آنان به نیکی یاد نموده امّا چونان شیعیان به امامت آن بزگواران اعتقادی نداشته است ولی از خوارج که بر حضرت علی شوریدند نیز بیزاری جسته است. چنانچه می‌گوید:

و دمبدم دم از ولای مرتضی باید زدن

دلت دل در دامن آل عبا باید زدن<ref>دیوان شاه نعمت‌الله ولی، ص۳۰.</ref>

ظاهراً در زمان حیات شاه نعمت‌الله نیز مذهب او مورد تردید و پرسش معاصرانش قرار می‌گرفته است. چنانچه با لحن تندی در جواب این سؤالات چنین گفته است:

پرسند زمن چه کیش داری

ای بی خبران چه کیش دارم

از شافعی و ابوحنیفه

آئینه خویش بیش دارم

در علم نبوت و ولایت

از جمله کمال بیش دارم<ref>دیوان، ص۵۷۹.</ref>

از سوی دیگر شاه نعمت‌الله ولی در تعریف از خویش و ادعای کمالات بزرگی که دیگران فاقد آن هستند، خودداری نکرده و در موارد بسیاری به خودستایی پرداخته و گفته است:

نعمت‌الله رسید تا جایی

که به جز جان اولیا نرسد<ref>همان، ص۲۸۲.</ref>

ما خاک راه را به نظر کیمیا کنیم

صد درد دل به گوشه چشمی دوا کنیم<ref>همان، ص۴۳۶.</ref>

در مجمع انبیاء حریفیم

سر حلقه جمله اولیاییم<ref>همان، ص۴۳۲.</ref>

امّا او از خودستایی قدم فراتر نهاده و به انحصار طلبی و خودمنشی روی آورده و پیروی از هر مرشد دیگری را مایه گمراهی و ضلالت دانسته و بی پرده گفته:

جز طریق نعمت‌الله در جهان راهی نرو

ورروی راه دگر می دان که سرگردان شوی<ref>همان، ص۵۵۱.</ref>

نعمت‌الله را مشو منکر

ور شوی کافری و در خللی<ref>همان، ص۵۴۹.</ref>

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که خواجه حافظ شیرازی که از معاصرین شاه نعمت‌الله بوده است. از این همه خودستایی او به تنگ آمده و از راه طعن به او، چنین گفته است:

آنان که خاک را به نظر کیمیا کنند

آیا شود که گوشه چشمی به ما کنند!؟

دردم نهفته به زطبیبان مدعی

باشد که زخرانه غیبم دوا کنند<ref>دیوان حافظ، نسخه قاسم غنی و دکتر قزوینی، تهران، اقبال، چاپ نهم، ۱۳۷۰، ص۱۲۲.</ref>
{{پایان پاسخ}}{{مطالعه بیشتر}}

== منابع ==
{{پانویس|۲}}
{{شاخه
 | شاخه اصلی =
 | شاخه فرعی۱ =
 | شاخه فرعی۲ =
 | شاخه فرعی۳ =
}}
{{تکمیل مقاله
 | شناسه =
 | تیترها =
 | ویرایش =
 | لینک‌دهی =
 | ناوبری =
 | نمایه =
 | تغییر مسیر =
 | ارجاعات =
 | بازبینی =
 | تکمیل =
 | اولویت =
 | کیفیت =
}}
{{پایان متن}}